ردپای ادبیات ضد جنگ در حوزه نشر

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در تاریخ ادبیات جهان، ‌ادبیات ضد جنگ اصطلاحی مشخص برای گونه‌ای ادبی است که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت.

در دوره‌ معاصر ایران، بعد از به وقوع پیوستن جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹، آثار معاصر جنگ در قالب رمان، داستان کوتاه و شعر شکل گرفت. این آثار در زمان جنگ با رشد فزاینده‌ کمی روبرو بود. دلیل آن وجود حال و هوای جنگ در جامعه بود. بنابراین هر نویسنده‌ای به تبع ذوق و دیدگاه خود درباره‌ جنگ، نوشت. با پایان جنگ، آثار از لحاظ کمی کاهش پیدا کردند اما از نظر کیفی ادبی‌تر، هنری‌تر و فنی‌تر شدند. دلیل آن هم این بود که وقتی حال و هوای جنگ حکم‌فرما بود، افراد با هدف ایجاد شور و انگیزه‌ای که لازم بود در زمان جنگ ایجاد شود، آثار را تألیف و تدوین می‌کردند. برای همین توجهی به مباحث فنی و ادبی نداشتند. بنابراین، کیفیت آثاری که در زمان جنگ نوشته شد، شاید خیلی مطلوب نبود. اما بعد از جنگ و در یک فضای آرام، شعرا و نویسندگان ما می‌توانستند با تمرکز بیشتر به جنبه‌های ادبی و هنری آثار خود بپردازند.

برای روشن‌تر شدن بحث بهتر است، جریانی را که بعد از سال ۵۹، شکل گرفت و ما عنوان ادبیات جنگ را روی آن می‌گذاریم به دو بخش تقسیم کنیم: یکسری از این داستان‌ها را می‌توانیم اصطلاحاً داستان‌های «دفاع مقدس» بخوانیم. یکسری را داستان جنگ یا ضد جنگ بنامیم.

در نوع اول یعنی ادبیات دفاع مقدس، داستان‌نویسان یا خاطره‌نویسان یک رویکرد تبرئه‌ای نسبت به جنگ دارند. فضای جنگ را تقدیس می‌کنند. قهرمان‌پروری می‌کنند. روحیه‌ ایثار را در سرتاسر داستان و المان‌های آن پررنگ می‌کند. یک برداشت عاطفی از مسائل غیر عاطفی یعنی سیاست و جنگ دارند.

در نوع دیگر یعنی ادبیات جنگ و ضد جنگ، عموماً نگاه مثبتی به جنگ ندارند. جنگ را مانند یک جغد شوم می‌دانند که روی مردم و اجتماع نشسته. شروع به ویرانی می‌کند و برای مردم رنج دارد.

در همین زمینه برخی از نویسندگان معتقدند که در حال حاضر دیگر ادبیات ضد جنگ در آثار داخلی ما رنگی ندارد و اکثر نویسندگان از نوشتن درباره این موضوع صرف نظر کرده‌اند.

فتاحی: شکل بیان سختی‌های دفاع مقدس در یک اثر اهمیت دارد

منصوره فتاحی، نویسنده در خصوص  ادبیات ضد جنگ گفت: به طور قطع اگر قرار باشد هر نوشته ای در زمینه جنگ نکته های مثبت این واقعه را بیان کند، یک نوشته کلیشه ای می شود. ادبیات دفاع مقدس باید از حالت شعاری خارج باشد و بر ارزش هایمان تاکید و تمرکز کند. برخی آثار جنگ را به هر شکلی که باشد، زشت می بینند. این واقعه یک پدیده‌ زشت و نکوهیده است اما دفاع از میهن جداست.

وی افزود: شکل بیان سختی‌ها و مشکلات دفاع مقدس در یک اثر دفاع مقدسی اهمیت دارد. به عنوان مثال کتاب «فرنگیس» تاریخ را بیان می‌کند و بیانش واقع‌گرایانه است. اینکه نویسنده چگونه می‌خواهد این ضعف‌ها را بیان کند، بسیار مهم است. شاید سیاه نمایی در یک اثر بتواند یک ماجرای معمولی را به گونه‌ای بد جلوه دهد.

این نویسنده با اشاره به وجود ضعف در هر جنگی اظهار کرد:  اگر نقاط ضعف دوران دفاع مقدس به گونه‌ای بیان شود که  بر مخاطب تاثیر منفی بگذارد، ادبیات ضد جنگ است. نوع نگاه و بیان نویسنده می تواند هم سمت و سوی ارزشی به جنگ بدهد هم آن را بکوبد؛ بنابراین این موضوع به نوع نگاه نویسنده بستگی دارد.

وی در پایان گفت: دفاع مقدس را واقعا ارزش می‌دانم. در نامه‌ای برای کودک و نوجوان در پاسخ به همین شبهاتی که درباره جنگ است، گفتم دنیا با صلح و آرامش زیبا است و هیچ کس علاقه‌ای به جنگ ندارد، اما طبیعی‌ترین واکنش در برابر حمله دشمن دفاع از خود است. دنیا با صلح و آرامش زیباست، اما وقتی با حمله مواجه می شوید از خودتان دفاع می‎کنید. صلح را برای همه جهان می‌خواهم اما دفاع مقدس برایم ارزشمند است.

حسن بیگی: ممیزی وزارت ارشاد مانع از انتشار آثار ضد جنگ در کشور می شود

ابراهیم حسن بیگی، نویسنده در این باره گفت: مرز بین ادبیات ضد جنگ و ادبیات داستانی واقعیت‌های جنگ بسیار حساس و ظریف است.گاهی دوستان تلقی مختلفی دارند و معتقدند ادبیات ضد جنگ، این واقعه را محکوم نمی‌کند؛ بلکه با نگاهی منفی به ارزش‌های ما در دفاع مقدس  می‌پردازد. اگر کسی اساس این دفاع را محکوم و مدافعان آن را مهاجم قلمداد کند، ادبیات او ضد جنگ است. این اتفاق بسیار کم رخ می‌دهد. به دلیل آنکه ممیزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مانع از این نوع نوشتار درباره دفاع مقدس شده است.