آیین‌های عاشورایی از علم گردانی تا تعزیه خوانی در آذربایجان غربی

مردم آذربایجان غربی در ماه محرم آداب و رسوم خاص و ویژه‌ای دارند که با شروع ماه محرم الحرام با این آیین‌ها به استقبال محرم می‌روند و به عزاداری سید سالار شهیدان و شهدای دشت نینوا می‌پردازند.
اما مردم این استان آیین‌های ویژه‌ای در روزتاسوعاو عاشورای حسینی دارند که با اجرای این آیین‌ها یاد ابا عبدالله حسین (ع) و ۷۲ شهید دشت کربلا را زنده نگه می‌دارند.

شبیه خوانی از جمله آیین‌های مردم آذربایجان غربی است که معمولا در روز عاشورا در برخی از روستا‌های شهر‌های ارومیه، خوی، سلماس و ماکو انجام می‌گیرد که این شبیه خوانی‌ها به نوعی بازسازی صحنه‌های روز عاشورا در صحرای کربلاست و چگونگی به شهادت رسیدن یاران امام حسین (ع) و خود آن حضرت است.
مسجد ' مهدی القدم' ارومیه را کانون اصلی برگزاری آئین تعزیه خوانی در شهرستان ارومیه است که قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد.
امامزاده ابراهیم و محمد، امامزاده بکشلو، امامزاده غریب حسن و 'آغا قبریی' ارومیه نیز از جمله مکان‌هایی است که بیشترین عزادار را به خود اختصاص می‌دهد؛ امامزاده ابراهیم و محمد ارومیه هر ساله حدود ۶ هزار عزادار را پذیرا می‌شود.
آئین ' حسین گویان ' نیز نوعی مراسم مذهبی است که در ایام ماه محرم در بیش‌تر نقاط آذربایجان غربی به طور گسترده برگزار می‌شود؛ این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمین روز از ماه محرم و ظهر عاشورا ادامه می‌یابد.
در زبان ترکی آذربایجانی، مردم به این مراسم ' شاخسِی' می‌گویند که مخفف واژه 'شاه حسین' است و عزاداران در مراسم شاه حسین گویان، چوبی را از زمین تا فرق سر خود حرکت می‌دهند، در حالی که هماهنگ پا‌های خود را به زمین می‌کوبند، وقتی که چوب به سمت پایین آورده می‌شود، گروهی با صدای بلند ندای 'شاخسِی' (شاه حسین) و زمانی که چوب به سرشان نزدیک می‌شود، گروه دیگر با صدای بلند ندای 'واخسِی' (وای حسین) سر می‌دهند.

 عزاداران در حین این حرکت منظم و هماهنگ، دست خود را بر پشت یکدیگر قرار می‌ دهند و با این حرکت خود، اتحاد و انسجام شان را نشان می دهند.
شاه حسین گویان، در حالی که در امور و دایره وار حرکت می کنند، فردی نیز با مداحی مصیبت های امام حسین(ع) آنان را همراه پس می کند.
در پایان مراسم شاه حسین گویان، همگی ایستاده و در حالی که دستان خود را بالا می برند و بر سینه می زنند این شعرها را می خوانند: 'آقامین آتی گلدی/ قانلی خلاتی گلدی (اسب آقایم به خیمه برگشت، پیراهن آقایم خونین شد)، قانلی قیلیش کربلادا پاس توتوپ/ حسین اوچون ملاکلر یاس توتوپ (شمشیر خونین در سرزمین کربلا زنگ زده است/ ملائکه های آسمان عزای امام حسین(ع) را برپا کرده اند)، فریاد شیمیر الیندن/ ای داد شیمیر الیندن.(فریاد از دست شمر/ ای داد از دست شمر)'
یکی از مهم ترین نوحه های ذکر شده در هیات ها و مراسم شاه حسین گویان، شعر زیبای استاد شهریار است که چنین سرود: 'حسینه یئرلر آغلار گویلر آغلار/ بتول و مرتضی پیغمبر آغلار/ زمین و آسمان در عزای حسین می گریند، بتول و مرتضی و پیغمبر می ‌گریند'
این جمله نیز بیشتر به گوش می رسد: ' هانسی گروهون بئله مولاسی وار؟ / شیعه لرین حضرت عباسی وار / کدامین در چنین مولایی دارند؟! شیعیان مولایی چون حضرت عباس دارند '

مراسم خیمه سوزانی نیز در اکثر نقاط آذربایجان‌ غربی و در ظهر روز عاشورا قبل از نماز ظهر و عصر برگزار می ‌شود؛ این آئین برگرفته از آتش زدن خیمه‌های امام حسین‌(ع) در روز عاشورا است.
بعد از اجرای این آئین حاضران با صدای بلند و گریه فریاد می زنند: ' قتیل کسیلد‌ی / مقتول بریده شد ' و بیشتر در نقاطی که شبیه‌ خوانی برگزار می ‌شود، مراسم سوزاندن خیمه با تعزیه این مراسم همراه می ‌گردد و تعدادی شبیه ‌خوان کودک را در صحنه نمایش در حال فرار و شیون قرار می ‌دهند تا تاثیر آن ملموس‌ تر شود.
آئین اهل قبیله نیز در سحرگاه روز سوم (که در ارومیه به آن ˈاهل قبیلهˈ گفته می شود) در برخی از مناطق آذربایجان غربی برگزار می شود و تعدادی از جوانان در حالی که لباس های عربی به تن کرده اند از مساجد خارج می شوند و اشعاری را به مضمون زیر می خوانند ˈای اهل قبیله برویم جسم بی سر و بی کفن امام حسین (ع) را دفن کنیم .
مراسم شام غریبان از جمله مراسم حزن انگیز و اندوه باری است که در مساجد شهر و روستاهای و حومه برگزار می شود و دسته های زنجیر زنی پس از برگزاری مراسم عزاداری در کوچه ها، وارد مسجد می شوند و به زنجیر زنی می پردازند.
روضه خوانی توسط مداحان و ذکر مصیبت های حضرت اباعبدالله از ویژگی های این مراسم بوده و برای این منظور و طبق سنت های گذشته پس از اندکی زنجیرزنی در مساجد چراغ ها را خاموش می کنند و شمع های روشن را در سینی گرد می گردانند.
روز تاسوعا و‌ عاشورا تجلی محبت خالصانه مردم این دیار به سرورآزادگان جهان است؛ آنان علاوه بر آئین های فوق اقدام به پخش نذری مانند قربانی کردن، شربت و شرینی دادن، آش شله زرد مزین بنام مبارک امام حسین(ع) و قمر بنی هاشم می کنند. اقلیت های دینی اعم از آشوری و ارمنی ساکن در این استان نیز در ایام محرم و به ویژه عاشورا و تاسوعا عزادار بوده و در رثای حسین (ع) اشک ماتم می ریزند.

 

انتهای پیام/م