سقانفارهای مازندران، نمادی از معماری مذهبی و آئینی

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، سقانفارها، نمادهای فراموش شده مذهبی در مازندران است که زمانی نه چندان دور شورانگيزترين عزاداری سرور و سالار شهيدان امام حسين(ع) و ياران باوفايش در آنجا برگزار می شد.

سقانفار، سقانپار یا سقاتالار سازه ای چوبی در دو طبقه است که همانند آلاچیقی با پوشش شیب دار و عمدتا از جنس سفالی یا حلب در کنار تکایا ساخته می شد.

قسمت بالای این مکان محل قرارگیری نوحه‌خوان بوده و در قسمت پایین نیز به مردم چای داده می‌شد، که به این ترتیب متولیان سعی می‌کردند شرایط حضور مردم در بیرون مسجد و حضور آنها برای برگزاری مراسم را به نوعی فراهم سازند. طبقه زیرین گاهی بنای محصور و گاه تشکیل شده از پایه‌های قطور چوبین است.

نیکو بیان، کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: اين سازه های آئينی که هم اکنون تنها تعداد اندکی از آنها در مناطق مرکزی مازندران برجای مانده است، عمدتا در کنار حسينيه ها، مساجد و محوطه گورستان‌ها گورستان ها ساخته شده است و معمولاً موقوفه حضرت ابوالفضل (ع) بوده که ثروتمندان از آن برای شرکت در مراسم سوگواری استفاده می‌کردند.

نیکو بیان افزود: سقانفارها که در بيشتر شهرهای استان با چوب ساخته می شد، دو طبقه است که طبقه بالايی آن، محل قرارگيری نوحه خوان و طبقه پائين نيز برای پذيرايی از عزاداران با چای، آب و ديگر نوشيدنی ها در نظر گرفته شده است.

وی گفت: در همان زمان ها و نيز در زمان حاضر، سقانفارها علاوه بر کارکرد آبرسانی به عزاداران امام حسين(ع) به عنوان چايخانه هم مورد استفاده قرار می گرفته است.

وی افزود: سقاتالارها نه تنها از لحاظ معماری مختص منطقه مازندران می باشند، لیکن از لحاظ نقش پردازی ها و خوشنویسی ها نیز در ارتباط با حادثه کربلا و به تصویر کشیدن تمثال مبارک حضرت ابوالفضل و نقوش دینی دیگری می باشند که از لحاظ مذهبی نشان دهنده اعتقاد مردم این سرزمین به ائمه اطهار است.

یکی از عزارداران حسینی در روستای بیزکی جویبار گفت: در زمان های دور که هنوز آب آشاميدنی به صورت لوله کشی شده در هر منزلی وجود نداشت و آب مورد نياز روستائيان از چشمه ای در داخل يا خارج روستاها تامين می شد، در ايام محرم در سقانفارها ظرف بزرگ و بيضی شکلی قرار می دادند و در آن آب می ريختند تا مردم از آن آب بنوشند و بر قاتلان حضرت اباعبداللـه الحسين(ع) و شهدای کربلا لعنت می فرستادند.

یکی از خانم های روستای بیزکی هم گفت:دو طبقه سقانفار از طريق پلکان های چوبی به هم راه دارند ، طبقه اول آن علاوه بر تامين وسايل پذيرايی عزاداران، مکانی هم برای جمع شدن و عزاداری زنان محلی است که غذاهای نذری را شامل آش نذری ،حلوا و خرما میان عزارداران توزیع می کنند.

یکی دیگر از اهالی این روستا گفت: این بناها همه وقف سردار رشید و پاک کربلا حضرت ابوالفضل(ع) است و به نام ابوالفضلی در میان اهالی مشهورند و همه ساله در دهه محرم و روزهای سوگواری امام حسین(ع) محل برگزاری مراسم هستند.

کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: سقانفارها به طور معمول به صورت دو اتاق روی هم يا دو طبقه به نسبت بزرگ با چوب های مرغوب تراشيده شده ساخته می شدند.

نیکو بیان ، با بیان اینکه کمترين وسعت برای هر اتاق سقانفار شش متر در چهار متر يا شش متر در هشت متر است افزود: تزئینات سقانفارهای مازندران به نام های محلی شیر سر، دهان اژدری، هلا، پَلوِر، تخته، نال و پتک نامیده می شود.

وی گفت: در سقا تالارها نیز همه اساطیری که به چشم می خورند گویی با آب در ارتباط هستند .

استاد حسین اسلامی در کتاب تاریخ دو هزار ساله ساری می نویسد: بعد از هجوم تیمور، عده ای از سادات به ماوراء النهر تبعید شدند، لیکن در عهد صفویان و وصلت با شاهزادگان صفوی، بار دیگر سادات مرعشی به حکومت مازندران رسیدند، اما این بار تحت نظارت حکومت مقتدر صفوی و تحت نام حاکم و امیر علی در مازنداران حکومت راندند.

انواع نقوش بکار رفته در سقاتالارهای مازندران نقوش اساطیری است ، اژدها از موجودات اسطوره ای است که در سقاتالار به طور جدی و گسترده ای حضور دارد و سر ستون های سقاتالار به شکل اژدهای شاخدار هستند.

کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: شیر و خورشید در باور ایرانیان نماد قدرت، سلطنت و اقتدار است. شیر مظهر نیرو قدرت و توان و خورشید نیز مظهر ایزد مهر است.

نیکو بیان افزود: این نقوش گاهی به صورت علامتی رسمی بر روی پرچم ایران در دوره های متفاوت دیده می شود.

وی گفت: نقش شیر که در پشت او نیم دایره خورشید پیدا است گویا از زمان صفویان مرسوم شده و سپس از زمان قاجار و در عهد ناصرالدین شاه به عنوان نشان رسمی ایران برگزیده شد .

وی افزود: اژدها بر خلاف آن که در بیشتر فرهنگ ها به عنوان نمادی از نیروهای مخرّب و وحشت آفرین است و در کوهستان ها زندگی می کند. در برخی فرهنگ ها نیز نمادی از آب و باران است.

کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: بیشتر اشعار نوشته شده روی در و دیوار و سقف و بدنه سقانفارها مربوط به واقعه کربلا، شرح فداکاری عباس بن علی (ع) برای آوردن آب از فرات برای فرزندان برادرش است.

همچنین در تزیین بسیاری از این سقانفارها ، تاریخ ساخت بنا و نام روستا و کسانی که در ساخت آن همت کرده‌اند ثبت شده است.

از معروف ترين سقانفارهای مازندران می توان به سقانفار کيجا تكيه در شهر بابل، شياده و کبرياکلا در اطراف شهر بابل و آهنگرکلا، زرين کلا و هندوکلا در آمل اشاره کرد.

انتهای پیام/