نگاهی به آیین‌های نوروزی در هرات

به گزارش خبرنگار حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان؛هرات بهار زیبایی دارد، هوایش در این فصل معتدل و کوه و دشتش سبز می‌شوند، مردم هرات هر چند متفاوت از بسیاری مناطق کشور، اما به شکل ویژه‌ای همواره به استقبال نوروز می‌روند. هرات تنها ولایتی است که استقبال از نوروز را پیش از آغاز سال نو می‌توان حس کرد.

بازار سیمساری‌فروشی‌ها به دلیل خرید لوازم کهنه خانگی در هرات در آخرین روزهای سال گرم‌تر از همیشه است. هراتی‌ها در آخرین شب چهارشنبه سال هم به استقبال نوروز می‌روند.

از اواسط تا اواخر ماه حوت کار و‌بار موترشویی‌ها و قالین‌شویی‌ها در این ولایت رونق بالایی دارد، تا جایی‎‌که می‌توانند بخش‌بزرگی از بیکاری‌های زمستانی را جبران کنند.

بازار سبزه فروشی، فروش ماهی سرخ و اجزای هفت سین و هفت میوه هم گرم‎‌تر می‌شود.

چهارشنبه سوری‌های هرات

بر خلاف رواج موجود در ایران که از شب چهارشنبه آخر‌سال با پتاقی و صداهای مهیب و وحشت‌آفرین استقبال می‌شود، جوانان هراتی با آرامش و در فضای صمیمی اما محدود این مراسم را برگذار می‌کنند، مراسمی که در مواردی مخالفت‌هایی را نیز در پی داشته است.

چهارشنبه‌سوری که با نام‌ چهارشنبه آخر سال نیز شناخته می‌شود، یکی از جشن‌های کهن منطقه است که در شب آخرین چهارشنبه سال (سه‌شنبه شب) برگزار می‌شود.

در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان این منطقه زنده نگاه داشته شده‌است.

پس از سقوط طالبان نیز این جشن در هرات رنگ و بویی نداشت، اما ۴ – ۵ سالی می‌شود که آیین چهارشنبه سوری دوباره به هرات برگشته، اما محدود.

شماری از جوانان عمدتا فرهنگی با رفتن به دامنه‎های تخت صفر چهارشنبه سوری را پاس می‌دارند.
عبدالغنی نیکسیر محقق و پژوهشگر هراتی می‌گوید ده‌ها سال پیش، مردم ولایت‌های غربی افغانستان به ویژه هرات، چنین مراسمی را در شب واپسین چهارشنبه سال، برگزار می‌کردند.

به گفته او آهسته آهسته، این رسم، در هرات هم به فراموشی سپرده شد و در پشت مرزهای غربی کشور، باقی ماند.

آقای نیکسیر می‌گوید: "پیش از آن‌که به تاریخ برگردیم و نشانه‌های این سنت را در لابلای اسناد تاریخی جستجو کنیم، خود به یاد می‌آورم که ده‌ها سال پیش، مردم مناطق غربی افغانستان به ویژه هرات، چنین مراسمی را در شب واپسین چهارشنبه سال، برگزار می‌کردند.”

چهارشنبه اول سال

شهریان هرات در روز نوروز شاید کم‌تر برای تفریح و گشت‌و گذار به مناطق تفریحی بروند، ولی در اولین چهارشنبه سال نو کمتر خانواده‌ای را در هرات پیدا می‌کنی که در خانه مانده باشد؛ حتا اگر در این روز باران هم ببارد.

این روز را مردم به نام چهارشنبه اول سال یاد می‌کنند و می‌گویند که از زمان‌های بسیار دور رسم بیرون شدن از منزل در اولین چهارشنبه سال وجود داشته است.

روز‌های آغازین سال‌نو در ولایت هرات همیشه با شور و شعف خاصی برگزار گردیده است.
هیچ‌اداره‌ای به صورت رسمی در روز چهارشنبه نخست سال رخصتی نیست و هیچ مکتبی نباید دروازه‌اش مسدود باشد، اما در این روز معمولا نه اداره‌های دولتی چندان مراجعه‌کننده‌ای دارند و نه هم مکاتب.

ولسوالی کرخ در شرق هرات و ولسوالی‌های انجیل و گذره میزبان هزاران نفری‌اند که از خانه به مقصد استفاده از طبیعت زیبای بهاری بیرون می‌شوند.

اما بدترین اتفاق این روز، همه ساله حوادث ترافیکی است که در جاده‌های منتهی به شهر به دلیل ازدحام بیش از حد به وقوع می‌پیوندد.

سیزده‌بدر

سیزدهمین روزِ حمل در برخی از کشورهای حوزه نوروز، روز طبیعت نام‌گذاری شده‌است و جز تعطیلات رسمی است. اما در افغانستان نه تنها رخصتی نیست که به جز هرات در بسیاری از شهرهای کشور کسی با این روز آشنایی چندانی ندارد.

برخی از هراتی‌ها بر این باورند که در این روز باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به‌در کنند. اما برای اثبات اینکه مردم قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد. بعد از سیزده‌به‌در، جشن‌های نوروزی در هرات پایان می‌پذیرد.

به‌طورکلی در میان جشن‌های ایرانی جشن «سیزده‌به‌در» کمی مبهم است، زیرا مبنا و اساس دیگر جشن‌ها را ندارد. در کتاب‌های تاریخی اشاره مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده‌است، اما در منابع کهن اشاره‌هایی به «روز سیزدهم حمل» هست.

گفته می‌شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن‌گرفتن و شادی‌کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده‌ای‌ست به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و درحقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می‌رسانیدند.

اما به هر ترتیب شهر هرات در این روز خلوت و جاده‌های بیرون شهر، پارک و سایر اماکن تفریحی پر از افرادی است که برای به‌در کردن نحسی به سراغ طبیعت رفته‌اند.

یکی از آیین‌های این روزدر میان هراتی‌ها سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانند.

آیین‌های دیگر نوروزی

هر چند در افغانستان تنها روز اول سال تعطیل است، اما در هرات مردم تا ۱۳ روز فعالیت‌های تجاری و کسب و کار خود نیمه فعال نگه می‌دارند. بسیاری‌ها روزهای آغازین سال را درکنار خانواده و فامیل خود به سر می‌برند.

خانه تکانی، تهیه لباس نو، پخت کلوچه، پخت سمنک، تهیه هفت میوه و آماده کردن سفره هفت سین از سنت‌هایی است که مردم هرات در روزهای نوروز آنها را اجرا می‌کنند.

جوشاندن تخم مرغ و انجام بازی تخم مرغ جنگی از تفریحات علاقه جوانان در تمام ولایت‌های کشور از جمله هرات است که در ایام نوروز رونق ویژه‌ای دارد.

روزهای پر ازدحام میله‌گاه‌های هرات
هراتی‌ها به دلیل گرمای سخت این شهر؛ تابستان‌ها معمولا از تفریحات بیرون شهری محروم‌اند. اما تفریح‌گاه‌های درون شهر چه در روزهای نوروز و چه پس از آن همواره‌با آغاز بهار رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرند.

در هرات میله گاه های زیادی وجود دارد . میله‌های نوروزی هرات معمولا در چشمه‌های آب گرم اوبه، چشمه‌های آب گرم سفیدکوه، باغ شیدایی، میرداود ، خسرو جان، گندم علی صاحب، مولاناسپند، سلطان شیخ آئینه، رباط پی، پل پشتون، پل مالان، پل هاشمی، خواجه ملا کوهی، چشمه توتک کمرکلاغ، چله خانه‌ی خواجه صاحب انصار، باغ ملت، قلعه شربت، دهانه غار، باغ حضرت صاحب کرخ، بند ریگ، خوش‌رباط، خواجه سرب، پارک ترقی، پارک ظاهر شاهی، پارک گوهرشادبیگم و تخت صفر برگزار می‌شود.

انتهای پیام/