گویندگان فیلم مستند، باید دوره‌های آموزشی به خصوصی را بگذراند

حوزه رادیو تلویزیون گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران- منا شمسایی؛ حرفه گویندگی از دیرباز مورد توجه بسیاری از علاقمندان بوده و افرادی که در زمینه صدا از ویژگی هایی برخوردار بودند به سمت گویندگی کشیده می‌شدند، گویندگی از جایی رونق گرفت که رادیو بر سرکار آمد و مردم به دلیل نداشتن تلویزیون بخش عمده‌ای از زندگیشان را صرف گوش دادن به رادیو می‌کردند و با صدای گویندگان عجین می‌شدند. گوینده باید به لحاظ روحی و روانی از ویژگی‌ها و امتیازات ویژه‌ای برخوردار باشد اما گویندگی بخش‌های متفاوتی دارد و هر گوینده با توجه به زمینه کاریش در نقش فرو می‌رود و آن را به مخاطبان منتقل می‌کند اما گویندگی آثار مستند، گویندگی متفاوتی است برهمین اساس به سراغ شهرام درخشان  گوینده آثار مستند رفتیم تا از تفاوت‌های این حرفه مطلع شویم که شما در ادامه شاهد این گفت و گو خواهید بود:

گویندگی در زمینه‌های گوناگون صورت می‌گیرد و تفاوت‌های هر کدام بر مبنای کاری است که گوینده به لحاظ موضوعی با آن رو به رو می‌شود، ماهیّت تلویزیون با رادیو متفاوت است و هر دو نیز با سینما فرق چشمگیری دارند، تلویزیون و رادیو رسانه هستند، با این تفاوت که  سینما رسانه نیست و دست کم بیشتر اوقات رسانه نبوده و البته سینما هم ماهیتاً از جنس تلویزیون و رادیو نبوده است، پس گویندگی در هر کدام از این زمینه‌ها به شکل نهادی با هم متفاوت خواهد بود.

این تفاوت ها در جنس، رنگ، محتوا و ساختار است. همچنان که اهداف مختلفی نیز دارند به عنوان مثال تهیه‌کنندگی در تلویزیون همانی نیست که در رادیو است و هر دو در فاصله‌ی بسیار دوری از تهیه‌کنندگی سینما قرار دارند، تلویزیون و رادیو برنامه تولید می‌کنند، حتی تولید مستند در تلویزیون هم چارچوب‌ها و ماهیّت خاص خود را دارند.

امروزه به طور معمول برای گویندگی باید دوره‌های به خصوصی را گذراند. در تلویزیون و رادیو دوره‌های آموزشی برای گویندگان و مجریان برگزار می‌کنند و در حقیقت نیروی لازم خود را تربیت می‌کنند، در دوبلاژ هم به صورت مرتّب کلاس‌ها و دوره‌های خاصی برگزار می‌شود و علاقمندان با طی کردن این دوره ها آماده‌ اشتغال در زمینه کاری خود می‌شوند، امّا برای گویندگی در فیلم مستند، تاکنون دوره‌های تخصصی‌ای در نظر گرفته نشده و  معمولاً گویندگان رادیو و تلویزیون و دوبلورها، گویندگی فیلم مستند را نیز بر‌عهده می‌گیرند که البته در اغلب اوقات نتایج تأسف باری هم دارد، چرا که گویندگان شناخت دقیقی از فیلم مستند ندارند و در بسیاری از فیلم‌ها هم کار، خوب از آب در نمی‌آید برای گویندگی فیلم مستند، باید دوره‌های آموزشی به خصوصی را گذراند، مبانی مستند سازی، اولین چیزی است که گوینده‌ی فیلم مستند باید با آن آشنا باشد.

بسیاری از گویندگان، کمترین شناختی از سینمای مستند ندارند و به مستند همان گونه نگاه می‌کنند که به یک برنامه تلویزیونی یا رادیویی و یا حتی یک فیلم داستانی، تأکید من بر این است که گویندگی فیلم مستند، نه خبر خوانی است نه مجری گری است و نه دوبلوری. بلکه یک حرفه ی تخصصی، نیازمند شناخت و آگاهی خاص. به همین علت هم بود که یک دوره درس گفتار درباره‌ی نویسندگی و گویندگی فیلم مستند را در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و با همت مدیران و مسئولان این مرکز طراحی و برگزار کردیم توجّه خاص مسئولان این مرکز، آقای طباطبایی نژاد و آقای قاسمخان بنا به اهمیّت موضع، زمینه ی لازم را برای برگزاری آن فراهم کردند.

من از ابتدا  اصرار داشتم که در کنار درس‌هایی درباره نویسندگی و گویندگی مستند، مباحثی در خصوص مستند سازی و مبانی فیلم مستند هم مطرح شود  چرا که معتقدم لازمه‌ی نوشتن و گوینده‌ی فیلم مستند بودن، شناخت از اصول و مبانی مستند سازی است وگرنه نتیجه‌ی کار شبیه برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی خواهد شد همچنان که در برخی از آثار مستند امروزی شاهد آن هستیم.  

اگرچه انتقال حس و مفاهیم درج شده در متن،  نقطه‌ای مشترک میان گویندگی در تمامی زمینه‌ها است امّا تفاوت‌های آشکاری در این میان وجود دارد، مثلاً در رادیو، گوینده تلاش می کند تا کلام را به تصویر ذهنی نزدیک کند عبارات و جملاتی که می‌خواند را بصری کند  همانند نویسنده که در روایت می‌کوشد از کلمات برای ارائه تصویری روشن از رخدادها بهره ببرد  اما باید توجه داشت که گفتار فیلم مستند نمی‌خواهد تصویر سازی کند  بلکه می‌کوشد تا شرح لازمی باشد بر تصاویر ارائه شده، گوینده‌ی مستند در همین راستا، تلاش می‌کند که معانی نوشتار فیلم را با حس لازم و ضروری به مخاطب منتقل کند  حس و لحن گوینده در فیلم مستند منطبق با ساختار و اهداف فیلم است.

گفتار متن فیلم مستند ضرورتی است که احتمالاً فیلمی به آن نیاز خواهد داشت  قاعدتاً تصاویر، منتقل کننده‌ی مفاهیم و معانی فیلم هستند  اما جایی که تصاویر نیاز به شرح، توضیح و معنی پیدا کند، گفتار متن شروع می شود و یا این که کارگردان برای ایجاد حس و یا بیان یک مفهوم، به گفتار متن متوسل می‌شود ولی یقیناً گفتار متن، توضیح تک تک پلان‌های فیلم نیست.

 

مجموعه‌ی تصاویر یک فیلم مستند، حامل معانی و اندیشه‌ی فیلمساز است و گفتار متن گاه کمک کننده به دریافت این معانی و مفاهیم خواهد بود  البتّه باید این را نیز در نظر داشته باشیم که بسیاری از آثار مستند کاملاً بی نیاز به گفتار متن و گوینده هستند چرا که تصاویر شارح خود اند و توضیح دهنده ی اهداف کارگردان اند و در برخی مواقع  نیازی به نوشتار و یا صدای توضیح گر نیستند.

به طور خاص هر فیلم با فیلمی دیگر متفاوت است و حس و لحن و ریتمی را در تطابق با خود می‌خواهد  در واقع این ساختمان فیلم است که تفاوت در کار گوینده و  البتّه نوع نوشتار را ایجاد می‌کند  بنابراین هر فیلم با موضوع متفاوت؛ و از آن مهم تر با ساختار دیگرگون و نوشتار خاص، کار گوینده را متفاوت خواهد کرد.

من از سال‌های آخر دهه ی شصت تا به امروز در این حرفه  مشغول گویندگی هستم بخش عمده ی کار من هم به مستند خوانی اختصاص داشته است این که چرا مستند را انتخاب کردم شاید به این دلیل باشد که مستندسازان من را برای گویندگی آثار خود انتخاب کرده‌اند و شاید هم به این دلیل بوده که من یک فیلمساز مستند هستم ضمن این که کمتر علاقه ای به زمینه های دیگر کار گویندگی نشان دادم و مستندخوانی و مستند گویی را بیشتر می پسندم.  

آن چه موقع اجرای کار در نظر دارم طبیعتاً انتقال کامل و صحیح مفاهیم مورد نیاز فیلم است؛ بدون دخل و تصرف در حس مورد نیاز آن  این گوینده نیست که فارغ از فیلم، حس خود خواسته‌اش را در یک مستند به مخاطب انتقال می‌دهد، بلکه او در خدمت فیلم قرار می‌گیرد. آنچه نوشتار و تصاویر درون خود دارند را دریافت می‌کند و با به کارگیری اصول حرفه ای، بازتاب می‌دهد. و ویژگی این حرفه هم حقیقت گرایی است که در هر متن فیلم وجود دارد. گویندگی مستند درست شبیه خود فیلم مستند است حقیقت گرا، بی غرض و بی دروغ. 

امیدوارم به این رشته توجه بیشتری شود و تمامی ریزه کاری‌هایی که این رشته به آن نیاز دارد به شکلی حرفه‌ای به علاقمندان آموزش داده شود و ما در آینده‌ای نزدیک آثار مستند حرفه‌ای را در زمینه ساختار و گویندگی شاهد باشیم.

انتهای پیام/