باشگاه خبرنگاران جوان - خانم خامنه؛ مجری قدیمی برنامه‌های کودک تلویزیون چند وقت پیش در برنامه‌ای اظهار کرد که گمان می‌کند توصیه تکراری او برای فاصله گرفتن از تلویزیون درست نبوده و فاصله نسبتا کم با تلویزیون مشکل حادی برای سلامتی چشم ایجاد نمی‌کرده و بابت این توصیه تکراری و موکد خودش، پوزش هم خواسته بود.
اما با در نظر گرفتن فناوری تلویزیون‌ها در دهه‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۰، این توصیه‌هایی مکرر از نظر فنی و چشم‌پزشکی این توضیه واقعا اشتباه بوده است؟
تلویزیون‌های CRT: ساختار و ویژگی‌های فنی
تلویزیون‌های نسل قدیم، موسوم به CRT (Cathode Ray Tube)، از فناوری پرتوهای الکترونی برای نمایش تصویر بهره می‌بردند. در این دستگاه‌ها، یک تفنگ الکترونی الکترون‌ها را با انرژی بالا به سمت صفحه فسفری پرتاب می‌کرد و از طریق میدان‌های مغناطیسی، مسیر آنها را به‌گونه‌ای کنترل می‌کرد که تصویر نهایی با اسکن خطی (خط به خط) شکل گیرد.
ویژگی‌های مهم فنی این نمایشگرها که بر سلامت چشم تأثیر می‌گذاشت عبارت‌اند از:
نرخ بازسازی پایین تصویر (Refresh Rate): معمولاً بین ۵۰ تا ۶۰ هرتز، که در برخی شرایط، به‌ویژه نور کم، باعث سوسو زدن قابل درک یا زیرآستانه‌ای در تصویر می‌شد.
درخشندگی غیریکپارچه تصویر: نور حاصل از فسفرها به‌طور یکنواخت در سراسر صفحه توزیع نمی‌شد.
تشعشعات میدان‌های الکترومغناطیسی و ایکس: مقدار کمی از پرتوهای X در فرایند تولید تصویر آزاد می‌شد که اگرچه عموماً در محدوده ایمن بودند، ولی در تلویزیون‌های معیوب یا پرمصرف، می‌توانستند از حد مجاز فراتر روند.
رزولوشن پایین و مشاهده خطوط اسکن: چشم بیننده، به‌ویژه از فاصله نزدیک، درگیر تشخیص خط به خط تصویر و هماهنگ‌سازی آنها می‌شد.
اثرات فیزیولوژیکی مشاهده تلویزیون‌های CRT بر چشم
از منظر پزشکی، تماشای تلویزیون‌های CRT از فاصلهٔ نزدیک موجب بروز چندین پاسخ فیزیولوژیک در چشم می‌شد که عبارت‌اند از:
افزایش فعالیت عضلات مژگانی (Ciliary Muscles): تمرکز مداوم روی صفحه‌ای نزدیک باعث انقباض پیوسته این عضلات شده و زمینه‌ساز خستگی چشم یا استنوفوریا (Asthenopia) می‌شد.
خشکی سطح قرنیه: تماشای طولانی مدت صفحهٔ درخشان، منجر به کاهش دفعات پلک‌زدن و در نتیجه خشکی نسبی اشک و التهاب خفیف سطح چشم می‌شد.
تحریک فشر بینایی مغز به خاطر سوسوهای زیرآستانه‌ای: نرخ بازسازی پایین تصویر و سوسو زدن منجر به تحریک مستمر کورتکس بینایی شده و در مواردی باعث سردرد ناشی از فشار بر سیشتم بینایی می‌شد یا سردرد میگرنی را تشدید می‌کرد.
فشار مضاعف به سیستم تطابق چشم کودکان: در دورهٔ رشد، سیستم بینایی کودک هنوز در حال تکامل است. مشاهدهٔ اشیای نزدیک برای مدت طولانی، می‌تواند به پرکاری تطابق و حتی نزدیک‌بینی القایی منجر شود.
تحلیل توصیه فاصله ۳ تا ۴ متری در دهه‌های گذشته
این فاصله‌گذاری نه‌تنها از نظر پزشکی، بلکه از منظر فنی نیز منطقی و بجا بوده است. دلایل آن عبارت‌اند از:
کاهش شدت میدان الکترومغناطیسی و پرتوهای ایکس: با افزایش فاصله، طبق قانون مربع معکوس، شدت این تابش‌ها به‌طور نمایی کاهش می‌یافت.
کاهش فشار تطابقی چشم: چشم انسان برای تمرکز بر اشیاء دور، در وضعیت تطابق استراحت قرار دارد. افزایش فاصله به کاهش تنش تطابقی کمک می‌کند.
افزایش وضوح ذهنی تصویر با کاهش خطوط اسکن قابل تشخیص: از فاصله دور، جزئیات ساختاری تصویر دیگر به چشم نمی‌آمد و مغز تصویر را یکپارچه‌تر پردازش می‌کرد.
هماهنگی با زاویه دید استاندارد: در تلویزیون‌های ۲۰ تا ۲۸ اینچی، زاویه دید توصیه‌شده توسط سازمان‌های بین‌المللی حدود ۳۰ درجه بود که با فاصله ۳ تا ۴ متری برای بیننده در مرکز تصویر، بهینه می‌شد.
مقایسه با فناوری‌های نمایشی امروزی
تلویزیون‌های LCD و OLED امروزی دیگر از فناوری پرتو الکترونی استفاده نمی‌کنند. نرخ بازسازی تصویر به‌مراتب بالاتر است (۱۲۰ تا ۲۴۰ هرتز)، درخشندگی و توزیع نور بهینه شده و تشعشعات فرابنفش و ایکس تقریباً صفر هستند. از سوی دیگر، رزولوشن بالا، کاهش نیاز به تمرکز بالا را ممکن ساخته است. با این حال، خیره شدن طولانی به هر نمایشگری بدون پلک‌زدن کافی، می‌تواند موجب خشکی چشم و خستگی شود.
بررسی جامع ابعاد فنی و پزشکی تلویزیون‌های CRT نشان می‌دهد که توصیه‌های ارائه‌شده در دهه‌های گذشته مبنی بر رعایت فاصله ۳ تا ۴ متری، بر پایه دانش علمی آن دوران استوار بوده و همچنان با یافته‌های مدرن قابل دفاع است. این توصیه، چه از حیث کاهش خطر تشعشع، چه از منظر بهداشت بینایی کودکان، راهکاری مؤثر برای کاهش عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت بوده است.
منبع: وبسایت یک پزشک