باشگاه خبرنگاران جوان؛ رقیه هویدا* - اگر سرمایه‌هایی که در طرح‌های بدون نتیجه پالایشی فراسرزمینی از دست رفت، در داخل کشور سرمایه‌گذاری می‌شد، اکنون تعدادی از آنها به نتیجه رسیده بود؛ این جمله را محمدصادق عظیمی‌فر معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفته است.

معاون وزیر نفت به مشارکت ایران در طرح‌های پالایشی فراسرزمینی مانند ال‌پالیتو و پاراگوانا در ونزوئلا و همچنین بولیوار سوپریم سوئنو در نیکاراگوئه، بین سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ اشاره می‌کند.

طرح‌های پالایشی فراسرزمینی نفت به معنای همکاری ایران با یک کشور خارجی در زمینه پالایش نفت به صورت سهامداری در آن کشور یا پالایش کردن نفت ایران در پالایشگاه‌های آن کشور است.

معاون وزیر نفت در حالی مخالفت خود با اجرا شدن این طرح‌ها در سال‌های مذکور را ابراز کرد که خبرگزاری رویترز در گزارشی با عنوان «Iran boosts crude supply to Venezuela for refining, freeing up exportable oil» تأیید کرده بود، صادرات نفت ایران به ونزوئلا پس از امضای قرارداد بین دو کشور برای بازسازی پالایشگاه ال‌پالیتو افزایش یافت.

اجرای این طرح‌ها همچنین توانست زمینه مناسبی را برای کاهش اثر تحریم‌های نفتی و افزایش توان بخش خصوصی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی در زمینه صنعت نفت فراهم کند؛ به طوری که افرادی مانند آرش نجفی رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، حمیدرضا صالحی عضو این کمیسیون و فریدون اسعدی دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، اجرای طرح‌های پالایشی فراسرزمینی را نوعی بازارسازی تضمینی برای فروش نفت و کاهش خطرات صادراتی در شرایط تحریمی دانسته‌اند.

بنابراین، می‌توان گفت که از منظر حکمرانی مطلوب، اجرای این سیاست برای ایران یکی از تضامین حفظ امنیت انرژی کشور است؛ در واقع ایران می‌تواند به جای بازاریابی برای فروش نفت آن هم با دور زدن تحریم‌ها، با اجرای چنین طرح‌هایی بازارسازی کرده و تحریم‌ها را تا حد زیادی خنثی کند.

همچنین توجه به این سیاست باعث می‌شود که بخشی از فرآورده‌های نفتی تولید‌شده در پالایشگاه‌های فراسرزمینی سهم ایران شود و ایران بتواند این فرآورده‌ها را در بازار‌های نزدیک به همان پالایشگاه‌ها بفروشد و در مواقعی که میزان تولید آن فرآورده‌ها در پالایشگاه‌های داخلی پاسخگوی نیاز ایران نباشد، به راحتی مصرف داخلی را تأمین کند. به طور مثال، در شرایط فعلی که کشور واردکننده بنزین و گازوئیل شده، می‌تواند بخشی از نیاز وارداتی را از همین مسیر تامین کند.

اهمیت اجرای طرح‌های پالایشی فراسرزمینی از نگاه قانون و مسئولان کشور

اجرای طرح‌های پالایشی فراسرزمینی آن‌قدر مهم است که قانون برنامه هفتم پیشرفت کشور، بخشی از فصل تولید و سیاست (دیپلماسی) انرژی را به آن اختصاص داده؛ در ماده ۴۴ این قانون تأکید شده که با هدف تولید حداکثری و در راستای توسعه سیاست (دیپلماسی) انرژی و حضور در بازار‌های بین‌المللی و مقاوم­‌سازی اقتصاد، وزارت نفت مجاز است نسبت به مشارکت در توسعه پالایشگاه یا پتروپالایشگاه خارجی یا احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه جدید خارجی یا تملک سهام آنها اقدام کند.

محسن پاک‌نژاد وزیر نفت نیز، برای کسب آرای موافق نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در برنامه خود برای تصدی وزارت نفت نوشت: سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های خارج از کشور از طریق خرید تمام یا بخشی از سهام آنها بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که علاوه بر ایجاد امنیت تقاضا برای نفت خام تولیدی، می‌تواند به تأمین فرآورده‌های مورد نیاز داخلی نیز کمک نماید. برنامه‌ریزی لازم جهت اخذ مجوز‌های قانونی برای در اختیار گرفتن سهام حداقل ۲۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام در کشور‌های خارجی با در نظر گرفتن تمهیدات لازم می‌بایست صورت پذیرد.

همچنین رهبر معظم انقلاب هم اجرای این طرح‌ها را نمونه‌ای از پیشرفت‌ها و حرکت‌های رو به جلوی کشور معرفی کرده بودند.

تجربه موفق ایران در طرح‌های پالایشی فراسرزمینی

لازم به یادآوری است، پالایشگاه‌های آمریکای لاتین نخستین تجربه ایران در حوزه اجرای طرح‌های پالایشی فراسرزمینی نیستند. پیش از انقلاب اسلامی نیز، ایران در کشور‌هایی مانند هند، کره‌جنوبی و آفریقای جنوبی در این حوزه فعالیت کرده است.

همچنین پس از انقلاب اسلامی که آمریکا طرح احداث پالایشگاه اصفهان را نیمه‌کاره رها و عراق در جنگ تحمیلی پالایشگاه‌هایی مانند آبادان و تهران را بمباران کرد، کشور با کمبود فرآورده‌های نفتی مواجه شده بود؛ در آن زمان، غلامرضا آقازاده وزیر نفت در نامه‌ای به امام خمینی (ره) توضیح داد که بخشی از فرآورده‌های مورد نیاز، از طریق تصفیه نفت خام ایران در پالایشگاه‌های خارجی تأمین می‌شود.

*پژوهشگر مسائل آب و انرژی