باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - تصاویر شادی سربازان در خارطوم نشان‌دهنده پیشروی مهمی در عملیات نظامی‌ای است که طی ماه‌های اخیر، ارتش سودان را قادر ساخته بخش‌های وسیعی از قلمرو از دست‌رفته را بازپس بگیرد.

نیروهای مسلح سودان (SAF) در اوایل جنگ کنترل پایتخت را از دست دادند و دو سال است که برای بازپس‌گیری آن از نیروهای شبه‌نظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» (RSF) می‌جنگند.

اکنون که کاخ ریاست‌جمهوری را دوباره تصرف کرده‌اند، بر این باورند که در مسیر بازپس‌گیری کامل پایتخت قرار دارند. اما این به معنای پیروزی نهایی در جنگ نیست.

این مجموعه، که شامل کاخ تاریخی جمهوری نیز هست، نماد قدرت و حاکمیت محسوب می‌شود و برای دولت نظامی سودان، که خود را حاکمان مشروعی معرفی می‌کند که علیه یک «میلیشای تروریستی» می‌جنگند، اهمیت زیادی دارد.

پیروزی استراتژیک

پس از پاک‌سازی مناطق حاشیه‌ای خارطوم بزرگ، ارتش موفق شده بیشتر بخش‌های مرکزی شهر را تصرف کند و شبه‌نظامیان RSF را از مناطق کلیدی مانند ساختمان‌های دولتی و اطراف ستاد کل نیروهای مسلح بیرون براند. این بدان معناست که RSF عملاً کنترل خود بر پایتخت را از دست داده است، هرچند نیروهایش همچنان در بخش‌هایی از خارطوم حضور دارند.

با این حال، هنوز مشخص نیست که خطوط درگیری تا چه حد تغییر کرده است. نیروهای RSF همچنان در نقاطی از مرکز شهر پراکنده‌اند و در بخشی از فرودگاه مستقر هستند. آنها همچنین مناطقی را در جنوب کاخ ریاست‌جمهوری در اختیار دارند.

انتظار می‌رود درگیری‌های خونین ادامه یابد، زیرا ارتش تلاش می‌کند آخرین واحدهای RSF را محاصره کند. این گروه شبه‌نظامی پیش‌تر نشان داده که باوجود ضعف، همچنان قادر به انجام حملات است، از جمله حمله پهپادی اخیر به کاخ ریاست‌جمهوری که منجر به کشته شدن تعدادی از روزنامه‌نگاران و افسران ارتش سودان شد.

تأثیر پیروزی ارتش بر روند جنگ

تصرف کامل خارطوم می‌تواند مسیر جنگ را تغییر دهد یا شکاف سرزمینی میان دو طرف را عمیق‌تر کند.

RSF که تحت فرمان ژنرال محمد حمدان دقلو (معروف به حمیدتی) است، کنترل بیشتر منطقه دارفور در غرب سودان و بخش‌هایی از جنوب را در اختیار دارد. در مقابل، دولت نظامی تحت فرماندهی ژنرال عبدالفتاح البرهان، بخش‌های شرقی و شمالی سودان را کنترل می‌کند.

این دو رهبر که زمانی متحد بودند و کودتای مشترکی را اجرا کردند، در آوریل ۲۰۲۳ وارد جنگ قدرت شدند که به درگیری داخلی گسترده منجر شد.

کنترل کامل خارطوم می‌تواند ارتش سودان را قادر سازد تا تسلط خود را بر مناطق مرکزی سودان تکمیل کند، جایی که در ماه‌های اخیر بخش‌هایی از آن را از RSF بازپس گرفته است. همچنین ممکن است زمینه را برای حمله به پایگاه اصلی ژنرال حمیدتی در دارفور، به‌ویژه شهر الفاشر که تقریباً یک سال تحت محاصره RSF بوده، فراهم کند.

با این حال، بسیاری از ناظران معتقدند که سودان در آستانه تقسیم عملی قرار دارد و هر یک از دو طرف جنگ و حامیان آنها در مناطق نفوذ خود مستقر خواهند شد.

RSF در تلاش است تا یک دولت موازی در مناطق تحت کنترل خود تشکیل دهد و ماه گذشته در نایروبی، گروه‌های هم‌پیمان خود را گرد هم آورد تا یک منشور سیاسی و قانون اساسی جدید را امضا کنند. هدف این اقدام نشان دادن این بود که باوجود شکست‌های میدانی، RSF همچنان یک نیروی قدرتمند باقی مانده و قصد خود را برای تصرف کل کشور حفظ کرده است.

وضعیت انسانی وخیم

مردم سودان بیشترین آسیب را از این جنگ داخلی وحشیانه متحمل شده‌اند. این جنگ موجب مرگ و ویرانی گسترده و نقض شدید حقوق بشر شده است. سازمان ملل وضعیت سودان را به‌عنوان «بدترین بحران انسانی جهان» توصیف کرده است. بیش از ۱۲ میلیون نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند و میلیون‌ها نفر با کمبود شدید مواد غذایی روبرو هستند، به‌گونه‌ای که برخی مناطق کشور به ورطه قحطی کشیده شده‌اند.

انتظار می‌رود که خارطوم نیز به‌زودی با شرایط قحطی مواجه شود، زیرا در ماه‌های اخیر سربازان RSF به غارت گسترده اموال مردم پرداخته‌اند و دولت سودان نیز محدودیت‌هایی را بر کمک‌های بشردوستانه اعمال کرده است. بنابراین، تغییر قدرت در شهر می‌تواند تأثیر مهمی بر شرایط انسانی داشته باشد.

اما برای اکثر مردم سودان، این تغییرات احتمالاً تأثیر فوری چندانی نخواهد داشت.

هر دو طرف در جنگ به مسدود کردن کمک‌های اضطراری متهم شده‌اند و سازمان ملل هشدار داده که آنها از کمک‌رسانی به‌عنوان یک ابزار جنگی استفاده می‌کنند. علاوه بر این، هر دو طرف متهم به ارتکاب جنایات جنگی هستند، گرچه منتقدان تأکید بیشتری بر نقش RSF در ارتکاب جنایاتی مانند تجاوز گروهی و نسل‌کشی دارند.

ارتش سودان امیدوار است که بازپس‌گیری کاخ ریاست‌جمهوری زمینه را برای پیروزی نهایی فراهم کند.

اما با وجود حرکت رو به جلوی نیروهای SAF، به نظر نمی‌رسد که هیچ‌یک از طرفین بتوانند پیروزی کاملی به دست آورند که به آنها اجازه دهد بر کل سودان حکومت کنند. گزارش اخیر «گروه بحران بین‌المللی» نیز بر این موضوع تأکید کرده است.

بااین‌حال، هر دو طرف مصمم هستند که جنگ را تا کنترل کامل کشور ادامه دهند و تاکنون تلاش‌ها برای احیای مذاکرات صلح به نتیجه نرسیده است.