باشگاه خبرنگاران جوان - در گذشته، دسترسی به خدمات قضایی فرآیندی زمان‌بر و پرهزینه بود. مراجعان مجبور بودند ساعت‌ها در صف‌های طولانی منتظر بمانند و برای دریافت خدمات ساده، هزینه‌های زیادی را متحمل شوند. اما با ظهور فناوری‌های نوین، این وضعیت در حال تغییر است. سکویی شدن و هوشمندسازی خدمات قضایی، می‌تواند این فرآیند را ساده‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر کند. موضوعی که در راهکار ۳۶ و ۳۹ سند تحول قضایی هم آمده و نشان‌دهنده این موضوع است که دستگاه قضائی ایران نیز در حال راه‌اندازی و پیگیری آن است.

اساساً سکویی شدن خدمات قضایی به معنای ارائه خدمات قضایی از طریق پلتفرم‌های آنلاین است. این پلتفرم‌ها می‌توانند طیف گسترده‌ای از خدمات را ارائه دهند، از جمله ثبت دادخواست و شکوائیه، ارائه مشاوره حقوقی آنلاین، انجام استعلامات قضایی، ارجاع هوشمند پرونده‌ها و دسترسی به اطلاعات پرونده. هوشمندسازی خدمات قضایی نیز به معنای استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای بهبود ارائه خدمات قضایی است. این فناوری‌ها می‌توانند برای انجام کار‌هایی مانند تشخیص الگو‌های وقوع جرم، پیش‌بینی نتایج پرونده‌ها، ارائه راهنمایی‌های حقوقی شخصی‌سازی‌شده و ایجاد دستیار هوشمند قضایی مورد استفاده قرار گیرند.

یکی از مهم‌ترین مزایای سکویی شدن خدمات قضایی، کاهش چشمگیر هزینه‌ها و تسهیل دسترسی مردم به این خدمات است. سکو‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و کاهش نیاز به فضای فیزیکی و نیروی انسانی، می‌توانند خدمات خود را با هزینه‌ای بسیار کمتر از دفاتر سنتی ارائه دهند. این امر به ویژه برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند یا از نظر مالی در مضیقه هستند، بسیار حائز اهمیت است.

علاوه بر این، سکو‌ها می‌توانند خدمات خود را به صورت شبانه‌روزی و در هر مکانی ارائه دهند. این امر به ویژه برای افرادی که مشغله‌های کاری زیادی دارند یا به دلیل محدودیت‌های جسمی نمی‌توانند به راحتی به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنند، بسیار مفید است.

هوشمندسازی ثبت دادخواست‌ها و شکوائیه‌ها، می‌تواند به طور قابل توجهی از اطاله دادرسی جلوگیری کند. با ثبت دقیق و کامل اطلاعات و مدارک، قضات می‌توانند سریع‌تر و دقیق‌تر به پرونده‌ها رسیدگی کنند و از صدور آرای متقن‌تر اطمینان حاصل نمایند. همچنین، ارائه مشاوره هوشمند به مراجعان، انجام خودکار استعلامات و ارجاع هوشمند پرونده‌ها، تنها بخشی از مزایای هوشمندسازی دستگاه قضایی است. با کاهش حجم کار قضات و کارکنان، امکان تمرکز بیشتر بر پرونده‌های پیچیده و مهم فراهم می‌شود.

یکی دیگر از مزایای سکویی شدن خدمات قضایی، امکان جمع‌آوری داده‌های دقیق و جامع در مورد علل وقوع جرائم و دعاوی است. این اطلاعات می‌تواند به سیاست‌گذاران و مسئولان قضایی در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و پیشگیرانه کمک کند. به عنوان مثال، با تحلیل داده‌های مربوط به جرائم سایبری، می‌توان الگو‌های وقوع این جرائم را شناسایی کرد و راهکار‌هایی برای پیشگیری از آنها ارائه داد.

در نهایت، رقابت میان سکو‌ها و ارائه خدمات با کیفیت و پشتیبانی قوی، می‌تواند به افزایش رضایت‌مندی مردم از خدمات قضایی منجر شود. همچنین، ارائه خدمات به صورت شبانه‌روزی و در دسترس بودن همیشگی، می‌تواند تجربه کاربری بهتری را برای مراجعان رقم بزند.

خدمات غیرحضوری در نهاد‌های قضایی برخی کشور‌های منتخب

در بسیاری از کشور‌های جهان، نهاد‌های قضایی به طور فزاینده‌ای در حال ارائه خدمات غیرحضوری هستند. به عنوان مثال، در ایالات متحده، بسیاری از دادگاه‌ها به مراجعان اجازه می‌دهند تا دادخواست‌ها و شکوائیه‌های خود را به صورت آنلاین ثبت کنند. در انگلستان، سیستم قضایی آنلاین به مراجعان اجازه می‌دهد تا به اطلاعات پرونده خود دسترسی داشته باشند و با وکلا و قضات ارتباط برقرار کنند. در استونی، سیستم قضایی کاملاً دیجیتالی است و تمام خدمات قضایی به صورت آنلاین ارائه می‌شود.

سکویی شدن و هوشمندسازی خدمات قضایی، فرصتی بی‌نظیر برای ارتقای عدالت و تسهیل دسترسی مردم به حقوق خود است. با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، می‌توان گامی بلند در جهت تحقق عدالت هوشمند برداشت.

با توجه به پیشرفت روز افزون فناوری، انتظار می‌رود که در آینده‌ای نزدیک، شاهد ارائه خدمات قضایی کاملاً دیجیتالی در سراسر کشور باشیم. این امر می‌تواند تحولی شگرف در نظام قضایی ایجاد کند و دسترسی مردم به عدالت را بیش از پیش تسهیل کند.

محمود خبیر پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال