باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمد حسین رمدانی - بهار که از راه می‌رسد، مازندران جان تازه‌ای می‌گیرد. جاده‌های پیچ‌درپیچ جنگلی، آغوشی از مه و باران را به مسافران نوروزی هدیه می‌دهند، رودخانه‌ها پرغرورتر از همیشه جاری‌اند و طبیعت بکر این استان، گردشگران را به سوی خود فرامی‌خواند.

در این میان، جنگل‌های کهن‌سال هیرکانی، همچون نگینی سبز، درخشان و نفس‌گیر، پذیرای میلیون‌ها مسافرند که از راه‌های دور و نزدیک، خود را به این خطه می‌رسانند تا لحظاتی را در سایه درختان سر به فلک‌کشیده، به دور از دغدغه‌های شهری سپری کنند. اما در همین غوغای آمدوشد مسافران و در هیاهوی شادی‌های نوروزی، فصلی تاریک برای جنگل‌های مازندران رقم می‌خورد. فصلی که در آن، دست‌های ناپیدایی در دل این سرزمین سبز، نقشه‌ای دیگر می‌کشند.

در حالی که مردم در جاده‌های جنگلی در حال گشت‌وگذارند، و صدای خنده کودکان در طبیعت طنین‌انداز شده است، عده‌ای سودجو در دل همین جنگل‌ها مشغول کاری دیگرند. آن‌ها با دقت، گوشه‌هایی از زمین‌های بکر را نشان می‌کنند، بوته‌ها را کنار می‌زنند، درختان را خشک می‌کنند، و مرزهای خیالی‌ای را برای تصرف غیرقانونی اراضی ترسیم می‌کنند. این کارها در ظاهر ساده و نامحسوس به نظر می‌رسند، اما در واقع، بخشی از یک سناریوی از پیش طراحی‌شده برای زمین‌خواری و تغییر کاربری غیرقانونی اراضی ملی‌اند.

تعطیلات نوروز، برای برخی از این افراد، بهترین فرصت است. در این ایام، دستگاه‌های اجرایی و نظارتی به دلیل کاهش نیروها، با کمبود شدید بازرسان و مأموران مواجه‌اند. جنگل‌بانانی که باید از هزاران هکتار اراضی ملی محافظت کنند، در مقابل حجم عظیم گردشگران و ورود ناگهانی تعداد زیادی از افراد غریبه به مناطق جنگلی، با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شوند. از طرفی، ترافیک اطلاعاتی و حجم بالای تماس‌ها و گزارش‌های مردمی، باعث می‌شود که برخی موارد مشکوک از چشم ناظران دور بماند. این دقیقاً همان زمانی است که زمین‌خواران با ظاهری موجه و در قالب مسافران نوروزی، به اجرای نقشه‌های خود می‌پردازند.

 جنگل خواری شبانه بلا جان روستا ها

زمین‌خواران، برخلاف گذشته که با روش‌های ساده‌ای مثل قطع درختان و حصارکشی وارد عمل می‌شدند، امروز با هوشمندی و تجربه بیشتری کار می‌کنند. برخی از آن‌ها در قالب مسافران نوروزی، چادرهای خود را در نقاط خاصی برپا می‌کنند و به‌آرامی، اقدام به هموارسازی زمین و قطع بوته‌ها می‌کنند. برخی دیگر، از روش‌های پنهان‌تری همچون خشکاندن تدریجی درختان یا کاشت درختان میوه به‌جای گونه‌های بومی استفاده می‌کنند تا بعدها به بهانه باغداری، کاربری زمین را تغییر دهند.

پایین کولا، یکی از روستاهای خوش‌آب‌وهوای مازندران، در سال‌های اخیر به دلیل جنگل‌های بکرش، مقصد بسیاری از گردشگران شده است. اما در کنار این رشد گردشگری، پدیده‌ای دیگر نیز در این منطقه ریشه دوانده: زمین‌خواری و جنگل‌خواری. حسن ربیعی، رئیس شورای محلی این روستا، با ناراحتی از این موضوع می‌گوید: هر سال در تعطیلات نوروز، شاهد افزایش تخلفات در منطقه هستیم. برخی زمین‌خواران از شلوغی و حضور گسترده گردشگران استفاده می‌کنند و شبانه به جان جنگل می‌افتند. در این روزها، همه سرگرم مهمانی و مسافرت‌اند و متأسفانه نظارت‌ها هم کاهش پیدا می‌کند. این افراد معمولاً ابتدا چند درخت را قطع می‌کنند، زمین را با بولدوزر هموار می‌کنند و بعد هم فنس‌کشی می‌کنند. وقتی بعد از چند ماه پیگیری می‌کنیم، می‌گویند اینجا از قبل زمین شخصی بوده است! 

او درباره روش‌های متخلفان توضیح می‌دهد: یک روش رایج این است که شبانه با اره برقی و حتی مواد شیمیایی درختان را از بین می‌برند. بعضی‌ها هم زمین را آتش می‌زنند تا بعد بتوانند ادعا کنند که زمین از قبل بایر بوده است. پس از آن، با آوردن چند کامیون خاک، شروع به آماده‌سازی زمین برای ساخت‌وساز می‌کنند. اگر کسی اعتراض کند، بهانه‌شان این است که این زمین‌ها باغ بوده و آن‌ها فقط دارند درختکاری می‌کنند! 

او از ضعف نظارتی در تعطیلات نوروزی گلایه دارد و می گوید: در روزهای عادی، اگر گزارشی بدهیم، حداقل بعد از چند روز یک تیم از منابع طبیعی یا محیط‌زیست برای بررسی می‌آید. اما در ایام تعطیلات نوروزی، اوضاع فرق دارد. بسیاری از نیروهای دولتی در مرخصی‌اند، تعداد گشت‌های نظارتی کم می‌شود و زمین‌خواران این فرصت را خوب می‌دانند. آن‌ها حساب همه چیز را کرده‌اند و می‌دانند که اگر این روزها تخلف کنند، تا رسیدگی به آن، زمان زیادی طول می‌کشد و احتمال جلوگیری از کارشان کم‌تر می‌شود. 

زمین‌خواران یاد گرفته‌اند چطور کارشان را قانونی جلوه دهند

حسین رفیعی، یکی از جنگل‌بانان باسابقه مازندران، سال‌هاست که با پدیده زمین‌خواری دست‌وپنجه نرم می‌کند. او که در این سال‌ها موارد زیادی از تصرف اراضی ملی را از نزدیک دیده، معتقد است که تخلفات در ایام نوروز افزایش پیدا می‌کند و زمین‌خواران از شلوغی و حضور مسافران به‌عنوان پوششی برای فعالیت‌هایشان استفاده می‌کنند.

رفیعی با اشاره به روش‌های جدید زمین‌خواران در این ایام می‌گوید: در تعطیلات نوروز، افراد زیادی به این منطقه می‌آیند. بعضی‌ها واقعاً گردشگرند، اما برخی دیگر هدفشان چیز دیگری است. این افراد معمولاً در نقش مسافر ظاهر می‌شوند، اما حرکاتشان مشکوک است. مثلاً گروهی از آن‌ها یک چادر مسافرتی در نقطه‌ای دورافتاده جنگل برپا می‌کنند، شب را آنجا می‌مانند و در ظاهر مثل بقیه مسافران‌اند. اما اگر دقت کنید، می‌بینید که در طول روز به جای تفریح و گردش، دائماً در حال متر کردن زمین و بررسی منطقه‌اند. بعضی‌هایشان حتی شروع به پاک‌سازی زمین می‌کنند؛ درخت‌ها و بوته‌های کوچک را از بین می‌برند، مسیر خاکی می‌سازند و بعد از چند روز، کم‌کم مرزهای نامرئی برای تصرف زمین تعیین می‌کنند! 

او در ادامه از یک مورد مشکوک در نوروز سال گذشته یاد می‌کند و می گوید: سال گذشته، در همین ایام، گزارشی از مردم محلی دریافت کردیم که گروهی از مسافران در یکی از نقاط جنگلی مستقر شده‌اند و رفت‌وآمدهای عجیبی دارند. وقتی به محل رفتیم، دیدیم که چند نفر در حال بریدن شاخه‌های درختان‌اند و با بیل و کلنگ زمین را هموار می‌کنند. وقتی از آن‌ها پرسیدیم که در حال انجام چه کاری هستند، گفتند که فقط دارند جا را برای نشستن راحت‌تر می‌کنند! اما معلوم بود که هدفشان چیز دیگری است. چند روز بعد، وقتی دوباره به همان منطقه سر زدیم، دیدیم که یک حصار سیمی دور زمین کشیده شده است و چند درخت به طرز مشکوکی خشک شده‌اند. 

این جنگل‌بان با اشاره به اینکه روش‌های زمین‌خواری پیچیده‌تر شده است، می‌گوید: الان دیگر کمتر کسی به روش‌های قدیمی، مثل قطع آشکار درختان یا آوردن ماشین‌آلات سنگین، متوسل می‌شود. در عوض، ابتدا وانمود می‌کنند که گردشگر هستند، چند شب در منطقه می‌مانند و بعد از مدتی، ادعا می‌کنند که این زمین را از سال‌ها پیش در اختیار داشته‌اند. بعضی‌هایشان حتی مدارک جعلی هم نشان می‌دهند. ما مواردی داشته‌ایم که فردی چندین سال پشت سر هم در ایام تعطیلات به یک نقطه خاص می‌آمده و آنجا را تصرف کرده است، تا بعدها بتواند ادعا کند که زمین را از مدت‌ها قبل در اختیار داشته است! 

او همچنین درباره نقش برخی واسطه‌ها و دلالان می‌گوید: یک روش دیگر این است که دلال‌ها ابتدا به‌عنوان گردشگر می‌آیند، زمین‌های بکر را شناسایی می‌کنند و سپس با افرادی که در اسناد جعلی مهارت دارند، هماهنگ می‌شوند. بعد از مدتی، سندی برای زمین تهیه می‌شود و آن را به افراد دیگری می‌فروشند. این کار در مناطق جنگلی دورافتاده بیشتر اتفاق می‌افتد، چون در اینجا کمتر کسی پیگیری می‌کند و روند تصرف زمین‌ها سریع‌تر پیش می‌رود.

او همچنین به خطراتی که جنگل‌بانان با آن مواجه‌اند اشاره می‌کند: گاهی اوقات وقتی با زمین‌خواران روبه‌رو می‌شویم، آن‌ها به‌شدت پرخاشگر می‌شوند. بعضی از آن‌ها افرادی را دارند که برایشان کار می‌کنند و وقتی ما بخواهیم جلوی تخلف را بگیریم، با ما درگیر می‌شوند. مواردی داشته‌ایم که جنگل‌بانان تهدید شده‌اند یا حتی درگیری فیزیکی پیش آمده است. متأسفانه، در این شرایط، ما حمایت کافی نداریم و بعضی وقت‌ها مجبور می‌شویم که فقط گزارش بدهیم و عقب بکشیم. 

رفیعی در پایان از مردم و مسئولان درخواست می‌کند که در حفظ جنگل‌ها همکاری بیشتری داشته باشند و ادامه می دهد: ما به کمک مردم نیاز داریم. اگر کسی در جنگل‌ها فعالیت مشکوکی دید، باید فوراً گزارش بدهد. نباید اجازه بدهیم که این زمین‌خواری‌ها عادی شود، چون اگر جنگل‌ها از بین بروند، دیگر راه برگشتی نیست. همچنین از مسئولان انتظار داریم که هم نیروهای بیشتری به مناطق جنگلی اختصاص دهند و هم قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای مقابله با این تخلفات تصویب کنند. اگر همین روند ادامه پیدا کند، تا چند سال دیگر بسیاری از مناطق جنگلی مازندران به ویلاهای شخصی تبدیل خواهد شد! 

 مازندران، این استان سرسبز و پرآوازه، از دیرباز یکی از ارزشمندترین مناطق طبیعی ایران بوده است. جنگل‌های هیرکانی آن که قدمتی میلیون‌ساله دارند، نه‌تنها میراثی گران‌بها برای مردم این سرزمین‌اند، بلکه نقش مهمی در حفظ اکوسیستم و تعادل اقلیمی منطقه ایفا می‌کنند. اما امروز، در سایه توسعه بی‌ضابطه و طمع سودجویان، این ثروت طبیعی در معرض خطر نابودی است.

تعطیلات نوروزی، زمانی که میلیون‌ها مسافر به مازندران می‌آیند، نه‌تنها فرصت اقتصادی برای مردم محلی ایجاد می‌کند، بلکه فرصتی طلایی برای زمین‌خوارانی است که در پس شلوغی‌ها، اهداف خود را پیش می‌برند. این افراد با روش‌های پیچیده و گاه کاملاً حساب‌شده، اقدام به تصرف زمین‌های ملی، خشکاندن درختان و تغییر کاربری پنهانی اراضی جنگلی می‌کنند. همان‌گونه که مسئولان منابع طبیعی و جنگل‌بانان هشدار داده‌اند، متخلفان از قبل برای این کار برنامه‌ریزی می‌کنند، نقاطی را که نظارت کمتری دارند، انتخاب می‌کنند و در دل تعطیلات، عملیات خود را پیش می‌برند.اما آیا این وضعیت باید ادامه پیدا کند؟ آیا نباید فکری برای حفاظت جدی‌تر از این میراث طبیعی کرد؟

سازمان منابع طبیعی و جنگل‌بانان با وجود تلاش‌های شبانه‌روزی، در مقابل موج گسترده تخلفات با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند. کمبود نیروی انسانی، نبود تجهیزات مدرن مانند پهپادهای نظارتی، فرایندهای پیچیده قضایی و حمایت‌های غیررسمی برخی افراد بانفوذ از متخلفان، از جمله موانعی هستند که دست متولیان حفاظت را بسته‌اند. وقتی جنگل‌بانان برای حفاظت از هزاران هکتار از اراضی، تنها با یک خودروی فرسوده و تعداد انگشت‌شماری نیرو مواجه‌اند، چگونه می‌توان انتظار داشت که از تمامی مناطق جنگلی در برابر تصرفات غیرقانونی محافظت شود؟

اما در این میان، یک حقیقت مهم وجود دارد: هیچ نیروی حفاظتی به‌تنهایی قادر نخواهد بود از جنگل‌ها محافظت کند، مگر اینکه مردم در این مسیر همراه باشند. روستاییانی که در مناطق جنگلی زندگی می‌کنند، اولین شاهدان تخلفات هستند. آن‌ها می‌توانند با اطلاع‌رسانی به موقع، مانع از پیشروی متخلفان شوند. گردشگرانی که برای لذت بردن از طبیعت راهی این مناطق می‌شوند، باید هوشیار باشند و نسبت به هرگونه فعالیت مشکوک حساسیت نشان دهند. اگر مردم سکوت کنند و اجازه دهند که زمین‌خواران، قدم‌به‌قدم پیش بروند، در آینده‌ای نه‌چندان دور، دیگر اثری از این جنگل‌ها باقی نخواهد ماند.

جنگل‌های مازندران، سرمایه‌ای هستند که برای احیای آن‌ها، هزاران سال زمان لازم است. از دست رفتن هر هکتار از این اراضی، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست کشور وارد می‌کند. اگر امروز در برابر زمین‌خواری و تصرفات غیرقانونی اقدامی جدی صورت نگیرد، نسل‌های آینده تنها نامی از این جنگل‌ها در کتاب‌های تاریخ خواهند شنید. اکنون زمان تصمیم‌گیری است؛ یا باید سیاست‌ها و اقدامات حفاظتی را جدی‌تر بگیریم، یا شاهد نابودی تدریجی این میراث ارزشمند باشیم. جنگل‌ها نمی‌توانند از خود دفاع کنند، این وظیفه ماست که برای بقای آن‌ها قدمی برداریم!