پرنده‌نگری در ایران؛ از جاذبه گردشگری تا ضرورت حفاظت از زیستگاه‌ها
اهمیت حفاظت از پرندگان مهاجر و لزوم ایجاد مناطق حفاظت‌شده در شمال گلستان از جمله مباحث مطرح شده در نخستین رویداد پرنده‌نگری استان گلستان است.
باشگاه خبرنگاران جوان، مونا محمد قاسمی - نخستین رویداد پرنده‌نگری استان گلستان با همکاری منطقه آزاد اینچه‌برون و اداره‌کل حفاظت محیط زیست گلستان برگزار شد.
رمضانعلی قائمی، پیشکسوت حوزه محیط زیست کشور، در این رویداد محیط‌زیستی بر اهمیت حفاظت از پرندگان و اکوسیستم‌های طبیعی تأکید کرد.
وی با اشاره به نقش حیاتی پرندگان در محیط‌زیست کشور افزود: طیف وسیعی از جمعیت کشور با پرندگان سروکار دارند و حفاظت از این گونه‌ها امری ضروری است.
تخریب زیستگاه‌های طبیعی پرندگان
قائمی از تخریب مکان‌های زادآوری پرندگان، از جمله دلیجه کوچک، انتقاد کرد و گفت: در کنار یک سایت طبیعی و در نزدیکی صخره‌ای که دلیجه در آن جوجه‌آوری می‌کند، مجوز احداث کارخانه آجرپزی صادر شده است، در حالی که این موضوع به بررسی‌های کارشناسی نیاز دارد.
وی همچنین تأکید کرد که قانون باید رعایت شود، اما نظر کارشناس می‌تواند در برخی موارد از قانون فراتر رود، چرا که کارشناسان شرایط فعلی را بررسی کرده و تصمیم‌گیری می‌کنند.
لزوم مدیریت صحیح مجوز‌های شکار
پیشکسوت محیط زیست کشور نسبت به صدور بی‌رویه مجوز‌های شکار بدون برآورد دقیق از جمعیت گونه‌ها هشدار داد و گفت: هر ساله پروانه شکار صادر می‌شود بدون اینکه میزان واقعی جمعیت این گونه‌ها بررسی شود. لازم است ابتدا ذخایر منابع مشخص گردد تا تعیین شود چه تعداد مجوز صادر شود و چگونه شکار انجام گیرد.
چالش‌های پرورش پرندگان و تداخل ژنتیکی
قائمی از مشکلات پرورش پرندگان غیربومی نیز سخن گفت و افزود: رهاسازی این گونه‌ها در طبیعت باعث تداخل ژنتیکی شده و باید از جواز تکثیر آنها در مجاورت زیستگاه‌های بومی جلوگیری شود.
وی همچنین به اثرات مخرب استفاده بی‌رویه از سموم اشاره کرد و افزود: این سموم باعث ناباروری تخم پرندگان و کاهش جمعیت آنها می‌شود.
قائمی گفت: تا سال ۱۳۹۷ تعداد ۳۷۹ گونه پرنده در کشور به ثبت رسیده است.
قائمی پیشنهاد کرد که در هر منطقه حفاظت‌شده، بررسی‌های دقیق‌تری روی تنوع پرندگان انجام شود.
به گفته وی، در پارک ملی گلستان بیش از ۱۵۰ گونه و در منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما ۱۲۰ گونه پرنده رصد شده است.
او افزود: در کل حوزه هیرکانی، از گلیداغ تا آستارا، حدود ۸۵۰ کیلومتر سایت‌های مختلف وجود دارد که شامل چهار پارک ملی، شش اثر طبیعی ملی، ۱۰ پناهگاه حیات وحش و ۲۱ منطقه حفاظت‌شده است.
ضرورت برنامه‌ریزی برای گونه‌های در خطر انقراض
قائمی با اشاره به ثبت ۱۲ لکه در سه استان به عنوان میراث جهانی، گفت: هنوز برنامه مشخصی برای حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض وجود ندارد و باید در هر سایت برنامه‌ای ویژه برای این گونه‌ها تدوین شود.
وی همچنین به اهمیت اکوسیستم دشت گرگان اشاره کرد و گفت: این منطقه، یکی از زیستگاه‌های ارزشمند کشور است که بسیاری از گونه‌های آن در همجواری با آسیای میانه و چین قرار دارند. در مناطق دشتی نیز دو تا سه لکه حفاظتی وجود دارد که باید گونه‌های خاص آنها تحت حفاظت قرار گیرند.
بررسی مدیریت مقصد و پرنده‌نگری در همایش گردشگری
در این رویداد، صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی، به بررسی دو موضوع مهم مدیریت مقصد و پرنده‌نگری پرداخت.
وی با اشاره به اهمیت مدیریت مقصد در گردشگری، گفت: مدیریت مقصد یکی از مباحثی است که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است. در حالی که یکی از راه‌های حفاظت از محیط زیست، توسعه گردشگری پایدار است، در مقابل آن مدل‌های توسعه‌ای دیگری نیز وجود دارد که گاهی به محیط زیست آسیب می‌زنند.
این کارشناس با انتقاد از نبود سازمان مدیریت مقصد در کشور گفت: به جای یک نهاد تخصصی برای مدیریت مقصد، ستاد سفر‌های نوروزی را داریم که به‌صورت مقطعی فعالیت می‌کند و نقش یک سازمان مدیریت مقصد را به‌طور کامل ایفا نمی‌کند. وظیفه اصلی مدیریت مقصد، هماهنگی بین ذینفعان حوزه گردشگری و ارائه تصویر منسجم و مطلوب از یک منطقه است.
شیخی ئیلانلو در ادامه افزود: یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که ما چه تصویری از استان گلستان به گردشگران مخابره می‌کنیم و شعار ما در حوزه گردشگری چیست. مدیریت مقصد باید به این موضوعات پاسخ دهد و فرآیند‌های تسهیل‌گرانه را در این حوزه بهبود ببخشد.
وی همچنین بر ظرفیت‌های اقتصادی گردشگری پرنده‌نگری تأکید کرد و گفت: پرنده‌نگری می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمدزا در صنعت گردشگری مورد توجه قرار گیرد. استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس، مازندران، ایلام و گلستان به دلیل وجود تالاب‌های متعدد، از امتیاز بالایی در این حوزه برخوردار هستند.
او ابراز امیدواری کرد که برنامه‌های مرتبط با پرنده‌نگری به‌صورت دائمی اجرا شوند و برندسازی مناسبی در این حوزه صورت گیرد.
شیخی افزود: ایجاد رویداد‌های ویژه برای برندسازی در این بخش امری ضروری است و می‌تواند به توسعه پایدار گردشگری کمک کند.
لزوم ایجاد مناطق حفاظت‌شده در شمال گلستان؛ طرحی برای حفظ تنوع زیستی
حمیدرضا رضایی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان بر اهمیت حفظ زیستگاه‌ها برای تنوع جانوری تأکید کرد و گلستان را یکی از زیست‌بوم‌های مهم پرندگان مهاجر و بومی دانست.
وی تغییر کاربری، بهره‌برداری بی‌رویه و ورود گونه‌های غیربومی را عوامل تهدیدکننده حیات‌وحش معرفی کرد.
او پیشنهاد داد که شمال گلستان، به‌ویژه محدوده رودخانه اترک، به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده مشترک بین ایران و ترکمنستان معرفی شود.
وی ممنوعیت تیراندازی در مناطق مرزی را فرصتی مناسب برای ایجاد این منطقه دانست و تأکید کرد که در توسعه فضای سبز منطقه آزاد باید از گونه‌های بومی استفاده شود.
رضایی تأمین حق‌آبه تالاب‌های بین‌المللی را برای حفظ محیط‌زیست و گردشگری پایدار ضروری دانست.
همچنین، وی بر لزوم ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع محلی تأکید کرد تا از وابستگی به شکار و تخریب منابع طبیعی جلوگیری شود.
او توسعه آبزی‌پروری را عامل اصلی خشک شدن تالاب گمیشان معرفی کرد و هشدار داد که این تالاب در حال تبدیل‌شدن به منبع ریزگرد‌های نمکی و خاکی است.
رضایی همچنین پیشنهاد داد که منطقه آزاد اینچه‌برون به منطقه حفاظت‌شده تبدیل شود تا از تنوع زیستی آن حفاظت شود.
تالاب خشک شده گمیشان، منبع داخلی ریزگرد در گلستان
وحید خیرآبادی معاون محیط‌زیست طبیعی گلستان با اشاره به خشک شدن تالاب گمیشان، آن را یکی از عوامل تولید ریزگرد‌های خاکی و نمکی در استان دانست.
وی افزود: گلستان دارای چهار منطقه حفاظت‌شده، چهار تالاب بین‌المللی و هفت منطقه ممنوعیت شکار و تیراندازی است که نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی دارند.
او تأکید کرد: منشاء ریزگرد‌های گلستان هم داخلی (خشک شدن تالاب‌ها) و هم خارجی (همجواری با صحرای قره‌قوم ترکمنستان) است. در حال حاضر ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی استان مستعد تولید ریزگرد شده‌اند و تالاب گمیشان، که بخش عمده آن خشک شده، به یکی از کانون‌های اصلی این پدیده تبدیل شده است.
وی تعیین حقابه تالاب‌ها را یکی از چالش‌های اصلی دانست و افزود: مطالعات حریم تالاب‌های آلماگل و آجی‌گل انجام و مصوب شده، اما برای تعیین حریم تالاب آلاگل هنوز اجماعی حاصل نشده است.
او افزود: در حال حاضر، حجم آب آلاگل شش میلیون مترمکعب و مجموع آب تالاب‌های آجی‌گل و آلماگل سه میلیون مترمکعب است.
خیرآبادی با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته برای حفاظت از تالاب‌ها، از احداث کانال‌های آبرسانی ۴۰ کیلومتری توسط وزارت نیرو خبر داد که از محل مقسم آب رودخانه اترک تغذیه می‌شوند.
وی کاهش جریان ورودی آب به تالاب‌ها را نتیجه توسعه سد‌ها در استان‌های همجوار دانست و بر لزوم تعامل با این استان‌ها برای تأمین حقابه تأکید کرد.
او از برنامه‌های مدیریت زیست‌بومی و تشکیل کمیته‌های شهرستانی برای نظارت بر اجرای این برنامه‌ها خبر داد.
همچنین، نصب علائم مرزی، تعیین حریم اکولوژیک تالاب‌ها و جلوگیری از تصرفات غیرمجاز از اقدامات مؤثر در این زمینه بوده است.
وی بر ضرورت توسعه گردشگری پایدار در حاشیه تالاب‌ها تأکید کرد و گفت که این مناطق ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر و برگزاری رویداد‌های ورزشی و فرهنگی دارند که می‌تواند به رونق اقتصادی منطقه کمک کند.
حسن‌زاده سرپرست حفاظت محیط زیست گلستان در این رویداد بر اهمیت افزایش آگاهی عمومی درباره محیط زیست و حفاظت از پرندگان مهاجر تأکید کرد و آن را فرصتی برای توسعه گردشگری پایدار در استان دانست.
قدیر حسن زاده ابراز امیدواری کرد: این رویداد به یک جشنواره سالانه در سطح استانی و حتی کشوری تبدیل شود.
وی همچنین از تشکیل کارگروهی ویژه برای برنامه‌ریزی بهتر در سال‌های آینده خبر داد.
سرپرست حفاظت محیط زیست گلستان به سه پیشنهاد مهم مطرح‌شده در این رویداد اشاره کرد و گفت: یکی از آنها ایجاد منطقه حفاظت‌شده در حاشیه رود مرزی اترک بین ایران و ترکمنستان است.
وی اعلام کرد که این طرح با همکاری دانشگاه‌ها و نهاد‌های علمی پیگیری خواهد شد.
