باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار- با آغاز جنگ اوکراین در فوریه 2022، کشورهای غربی تحریم‌های اقتصادی سنگینی علیه روسیه اعمال کردند. هدف اصلی این تحریم‌ها تضعیف اقتصاد روسیه، کاهش درآمدهای نفتی و گازی، و متوقف کردن روند توسعه فناوری‌های پیشرفته و نظامی این کشور بود. با این حال، برخلاف انتظارات اولیه، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که تأثیر این تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه چندان شدید نبوده است. این گزارش به بررسی اثرات تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه و دلایل موفقیت این کشور در مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی می‌پردازد.

وضعیت رشد اقتصادی روسیه در سایه تحریم‌ها

در حالی که تحریم‌ها فشار قابل توجهی بر بسیاری از بخش‌های اقتصادی روسیه وارد کرده‌اند، تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور همچنان به رشد خود ادامه داده است. طبق گزارش بانک مرکزی روسیه، اقتصاد این کشور در سال 2023 رشد 2.1 درصدی را تجربه کرد، که به‌طور شگفت‌آوری نسبت به پیش‌بینی‌های اولیه مبنی بر رکود اقتصادی بالا بود. رشد این اقتصاد عمدتاً به دلیل افزایش قیمت‌های انرژی، صادرات نفت و گاز به کشورهای غیر غربی، و همچنین تغییرات در الگوهای تجاری بوده است.

طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، پیش‌بینی‌ها برای سال 2024 نشان می‌دهد که روسیه قادر خواهد بود رشد اقتصادی مثبت خود را ادامه دهد. این رشد حتی به‌طور خاص در بخش‌های انرژی، کشاورزی و برخی صنایع دیگر مشاهده می‌شود. در نتیجه، تولید ناخالص داخلی این کشور به سطح پیش از جنگ بازگشته و در مقایسه با بسیاری از کشورهای غربی، روسیه در موقعیت خوبی قرار دارد.

تغییر در الگوهای تجاری و منابع درآمدی

یکی از دلایل عمده موفقیت روسیه در مقابله با تحریم‌ها، تغییر در الگوهای تجاری این کشور بوده است. پس از اعمال تحریم‌ها، روسیه به‌سرعت توانست روابط تجاری خود را با کشورهای غیر غربی گسترش دهد. کشورهای چین، هند، ترکیه و برخی کشورهای آفریقایی و آسیای مرکزی، با پذیرش کالاهای روسی به‌ویژه در زمینه نفت، گاز و سایر منابع معدنی، به یکی از منابع اصلی درآمدی این کشور تبدیل شدند.

برای مثال، چین در سال 2023 واردات نفت از روسیه را به طور چشمگیری افزایش داد. به گزارش اداره گمرک چین، در ماه دسامبر 2023، واردات نفت خام از روسیه به بیش از 2.2 میلیون بشکه در روز رسید که نشان‌دهنده افزایش 15 درصدی نسبت به سال 2022 است. این افزایش واردات نه تنها به تثبیت قیمت‌های نفت در بازار جهانی کمک کرده، بلکه درآمدهای روسیه را از این بخش به‌طور قابل توجهی بالا برده است.

همچنین، روسیه به جای کشورهای غربی، به تأمین‌کننده اصلی انرژی و منابع معدنی برای بسیاری از کشورهای آسیایی تبدیل شده است. طبق آمارهای رسمی، صادرات گاز روسیه به چین در سال 2023 نسبت به سال قبل دو برابر شده است و صادرات محصولات کشاورزی نیز به‌ویژه به کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش یافته است.

موفقیت در ایجاد یک نظام مالی مقاوم

اقتصاد روسیه پس از اعمال تحریم‌ها با چالش‌هایی در نظام مالی خود مواجه شد، به‌ویژه در بخش دسترسی به سیستم‌های بانکی جهانی مانند سوئیفت (SWIFT). با این حال، روسیه به سرعت سیستم‌های مالی داخلی و جایگزین‌هایی برای دسترسی به بازارهای بین‌المللی ایجاد کرد. یکی از این اقدامات، راه‌اندازی سیستم پرداخت "میر" (Mir) بود که مشابه با ویزا و مسترکارت عمل می‌کند و به روسیه اجازه می‌دهد تا به‌طور مستقل از سیستم‌های مالی غربی عملیات بانکی خود را انجام دهد.

علاوه بر این، بانک مرکزی روسیه اقدام به ذخیره ارزهای خارجی در قالب طلا و رمزارزها کرد تا از کاهش ارزش روبل و فشارهای مالی جلوگیری کند. طبق گزارش‌های بانک مرکزی روسیه، ذخایر طلای این کشور در سال 2023 به بیش از 2300 تن رسید که به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.

تأثیرات در بخش‌های خاص اقتصاد

با وجود موفقیت‌ها در بخش‌های انرژی و تجارت، برخی بخش‌های اقتصادی روسیه تحت تأثیر تحریم‌ها قرار گرفته‌اند. صنایع نظامی و فناوری‌های پیشرفته یکی از این بخش‌ها هستند. بسیاری از شرکت‌های غربی که تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته به روسیه صادر می‌کردند، دیگر قادر به انجام این کار نیستند. به‌عنوان مثال، تحریم‌ها صادرات نیمه‌هادی‌ها و تراشه‌های پیشرفته به روسیه را به شدت محدود کرده است.

با این حال، روسیه برای جبران این کمبودها تلاش کرده است. دولت روسیه به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بومی و تحقیق و توسعه داخلی پرداخته است. طبق گزارش‌های وزارت صنعت و تجارت روسیه، تولید تراشه‌های داخلی در سال 2023 بیش از 50 درصد رشد داشته است. این رشد نشان‌دهنده تلاش‌های موفق روسیه در توسعه فناوری‌های داخلی به‌ویژه در زمینه تولید میکروچیپ‌ها و قطعات الکترونیکی است.

در نهایت، به نظر می‌رسد که تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه تأثیرات کمتری از آنچه که پیش‌بینی می‌شد، داشته است. با تغییر در الگوهای تجاری، گسترش روابط با کشورهای غیر غربی، و ایجاد یک نظام مالی مقاوم، روسیه توانسته است تا حد زیادی از بحران‌های اقتصادی خود کاسته و رشد اقتصادی خود را حفظ کند. اگرچه برخی بخش‌ها مانند صنایع نظامی و فناوری پیشرفته با مشکلاتی مواجه شده‌اند، اما در کلیت، روسیه موفق شده است تا فشار تحریم‌ها را به خوبی تحمل کند و اقتصاد خود را با استفاده از منابع داخلی و روابط تجاری جدید بازسازی کند.