باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - اگر اخیراً زمانی را در رسانه‌های اجتماعی، به ویژه پلتفرک ایکس سپری کرده باشید، ممکن است متوجه یک الگو شده باشید. رسانه‌های سازمان‌های غیردولتی و گروه‌های حقوق بشری لیبرال در مورد مشکلات مالی خود  مطالبی را منتشر کرده‌اند. برخی خواهان کمک‌های مردمی هستند، در حالی که برخی دیگر برای رفع مشکلات خود، اخراج کارمندان و کاهش بودجه را اعمدنظر قرار داده اند.

چه چیزی باعث این آشفتگی ناگهانی شده است؟ در بسیاری از این موارد، این موسسات به تعلیق آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده (USAID) اشاره می‌کنند. برای چندین دهه، این آژانس یک راه نجات برای تعداد بی شمار از «درخواست کنندگان کمک هزینه» بوده است. با توقف عملیات کمک رسانی مالی توسط ترامپ، بسیاری از این گروه‌ها اکنون خود را در یک نقطه شکست می‌بینند.

بازوی تغییرات آمریکا در هرج و مرج
USAID بزرگترین منبع کمک‌های مالی رسمی ایالات متحده در خارج از کشور است که بودجه سالانه آن به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد. این بودجه صد‌ها پروژه را در سراسر جهان تامین مالی

می‌کند. در حالی که برخی از ابتکارات به نگرانی‌های واقعی مانند فقر، گرسنگی و حفاظت از محیط زیست می‌پردازند، برخی دیگر اهداف مبهم تری دارند، مانند «ساخت جامعه مدنی» یا «توسعه دموکراسی». اغلب، این پروژه‌ها به عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع سیاسی ایالات متحده عمل می‌کنند، که گاهی اوقات با سازمان‌های اطلاعاتی ارتباط پنهانی دارند.

بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴، USAID نزدیک به ۱۲۰ میلیارد دلار پروژهای را در سطح جهان تامین مالی کرده است. بزرگترین ذینفع این پرداخت‌ها اوکراین بوده که بیش از ۳۲ میلیارد دلار از این مبالغ دریافت کرده است. مولداوی یکی دیگر از دریافت کنندگان اصلی بود که در آن USAID پروژه‌های استقلال انرژی و رسانه‌های همسو با دولت را تامین مالی کرده است.

کشور‌های دیگر در فضای پس از فروپاشی شوروی شاهد بودند که میلیون‌ها دلار برای اقداماتی تحت عنوان «دموکراسی‌سازی» هزینه شده است. تنها در سال ۲۰۲۴، USAID بیش از ۴۰ میلیون دلار به پروژه‌های جامعه مدنی گرجستان، ۲۰ میلیون دلار به ارمنستان و ۱۱ میلیون دلار به بلاروس پرداخت کرده. حتی پس از توقف رسمی فعالیت در روسیه در سال ۲۰۱۲، USAID بی سر و صدا به فعالیت‌های خود ادامه داد و ۶۰ میلیون دلار برای ۱۱ برنامه در سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۶، از جمله «تقویت حکومت محلی در قفقاز شمالی» و «رسانه‌های جدید» اختصاص یافت.

ترامپ و تعطیلی صندوق اعانه آمریکا

در ژانویه ۲۰۲۵ همه چیز تغییر کرد. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، تمام کمک‌های خارجی را به مدت ۹۰ روز متوقف کرد. این تصمیم یک تحول چشمگیر به دنبال داشت: دفتر مرکزی USAID توسط ماموران DOGE (وزارت کارآمدی دولت) مورد بازرسی گرفت و ایلان ماسک اعلام کرد که آژانس توسعه بین‌الملل ایالات متحده عملاً «تعطیل شده است».

برای چندین دهه، بودجه USAID یک سیستم حمایتی حیاتی برای ساختار‌های طرفدار غرب و مخالف حکومت‌های مستقل از غرب جمعی بود. اکنون، بسیاری از این سازمان‌ها خود را سرگردان می‌بینند، و بودجه پایدار آنها یک شبه از بین رفته است. با این حال، جشن گرفتن این پیشرفت به عنوان یک پیروزی ممکن است زودرس باشد.

طرح واقعی ترامپ برای USAID
تعلیق USAID در حال حاضر به معنای از بین بردن کامل آژانس نیست. در عوض، این یک بازسازی برای سلب کنترل از دست دموکرات‌ها است که قبلاً از آن برای پیشبرد ارزش‌های چپ لیبرال در سطح جهان استفاده می‌کردند. هدف ترامپ تبدیل USAID به ابزاری برای دستور کار محافظه کارانه دولت جمهوری‌خواه خود است. همانطور که او به صراحت بیان کرد: «آژانس توسط یک دسته از دیوانه‌های رادیکال اداره می‌شود، و ما آن‌ را از دست آن‌ها بیرون می‌آوریم»، در حالی که ماسک آن را «یک سازمان جنایتکار» خواند و گفت «زمان آن رسیده است که این سازمان بمیرد».

بر اساس طرح ترامپ، USAID در وزارت امور خارجه که اکنون مارکو روبیو ریاست آن را بر عهده دارد، ادغام خواهد شد. بودجه مستقل آن از بین نخواهد رفت - بلکه هدایت خواهد شد. به جای حمایت از ابتکارات مترقی و کمک‌های بلاعوض از پروژه‌هایی حمایت می‌کند که با ارزش‌های سنتی، میهن پرستی و «رویای آمریکایی» احیا شده و همسو باشند. ذینفعان از فعالان لیبرال به سازمان‌های محافظه کار که این آرمان‌ها را ترویج می‌کنند تغییر خواهند کرد.

از نظر جغرافیایی، اولویت‌های تامین مالی نیز ممکن است تغییر کند و بیشتر بر اروپا و آمریکای لاتین متمرکز شود. صرف نظر از این تغییرات، ماموریت اصلی پیشبرد منافع ایالات متحده دست نخورده باقی خواهد ماند.

مشکلات موسسات دریافت کننده کمک 

تعلیق USAID باعث ایجاد هرج و مرج در میان شبکه گسترده سازمان‌های متکی به بودجه آژانس توسعه بین‌الملل آمریکا شده است. اما آنها بدون مبارزه از بین نمی‌روند.

برخی از آنها به عقب نشینی ایدئولوژیک می‌پردازند و خود را با عنوان حامیان ایده‌های ترامپ معرفی می‌کنند تا جریان‌های مالی جدید را تضمین کنند. دیگران هم دست به دامان کمک دهنده‌گان خصوصی اروپایی و یا عرب متصل خواهند شد، که البته این اقدام کارمندان و بودجه‌های آنان را کاهش می‌دهد، اما به طور مستقل به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

البته قسمتی از این موسسات و گروه‌ها نیز که مایل به تغییر عملکرد و مسیر سیاسی خود نیستند در این بین نابود خواهند شد.

در آینده باید منتظر چه چیزی باشیم؟
بازنگری اساسی در ساختار و ماموریت‌های USAID توسط ترامپ نشان دهنده تغییر گسترده‌تر در سیاست خارجی ایالات متحده است. به نظر در مدل سیاست خارجی که ترامپ مدنظر دارد به جای ارتقای هژمونی آمریکا به عنوان یک حاکم جهانی، باید شاهدتمرکز به سیاست‌های معاملاتی - دستیابی به منافع خاص از طریق مذاکرات مستقیم یا زور - باشیم. این رویکرد عمل گرایانه اساساً با مدل صادرات ایدئولوژیک که دهه‌های گذشته آژانس را تعریف می‌کرد، متفاوت است.

در حالی که این امر ممکن است منجر به یک USAID کارآمدتر و متمرکزتر شود، اما همچنین چالش جدیدی برای کشور‌هایی مانند روسیه و ایرن ایجاد خواهد کرد. یک آژانس بازسازی‌شده مجهز به ابزار‌های دیجیتال و تجزیه و تحلیل داده‌ها می‌تواند توزیع کمک مالی را حتی کارآمدتر و هدفمندتر کند و نفوذ ایالات متحده را در مناطق کلیدی تقویت کند.

برای کشورهای مانند ایران و روسیه، موضوع کاملا روشن است: تمرکز و تقویت سیاست‌های داخلی یک گزینه نیست بلکه باید امری حتمی باشد. برای مقابله با این تهدید در حال تحول، تهران و مسکو باید ابزار‌های «قدرت نرم» خود را توسعه دهد، روایت‌های رقیب تولید کنند و استراتژی‌های خود را با چشم‌انداز ژئوپلیتیک مدرن تطبیق دهد. مدل دهه ۱۹۹۰ رویارویی مستقیم با موسسات جنگ نرم منسوخ شده است.

همانطور که دولت ترامپ تصویر جهانی آمریکا را دوباره تعریف می‌کند، میدان نبرد ایدئولوژیک هم در حال تغییر است. تهران و مسکو باید برای مقابله با این چالش‌ها آماده شوند. مبارزه برای نفوذ هنوز به پایان نرسیده بلکه - تازه شروع شده است.

* کارشناس مسائل روسیه