باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهره شعبانی _بحران آب در قم به‌عنوان یکی از بحران‌های زیست‌محیطی بزرگ کشور، به شدت وضعیت منابع آبی استان را تحت تأثیر قرار داده است. افزایش تعداد چاه‌های حفر شده، کاهش روان‌آب‌ها و سوءمدیریت در برداشت از منابع زیرزمینی، قم را به دومین استان بحرانی از نظر کمبود آب تبدیل کرده است.

آب به‌عنوان یک منبع حیاتی، از دیرباز نقش مهمی در تامین نیاز‌های شرب، کشاورزی و صنعت در ایران ایفا کرده است. استان قم، که در منطقه‌ای خشک و کم‌آب قرار دارد، طی سال‌های اخیر با بحران شدید منابع آبی مواجه شده است.

این بحران نه‌تنها به‌دلیل کاهش بارش‌ها و منابع سطحی، بلکه به‌واسطه افزایش حفر چاه‌ها و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی به وجود آمده است. 

وضعیت بحرانی منابع آبی در استان قم

استان قم به‌عنوان یکی از استان‌های نیمه‌خشک کشور، در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از دهه ۶۰، با افزایش شدید تعداد چاه‌های حفر شده، روند بحرانی مصرف منابع آبی را تجربه کرده است.

 طبق گزارش‌های رسمی، تعداد چاه‌های حفر شده در استان قم از ۸۵۰ حلقه در سال ۱۳۶۵ به ۶۶۰۰ حلقه در سال ۱۳۹۵ رسیده است، که نشان‌دهنده افزایش شش‌برابری حفر چاه‌ها در این مدت است. این افزایش بی‌رویه چاه‌ها، فشار زیادی بر منابع زیرزمینی وارد کرده و موجب کاهش سطح آبخوان‌ها شده است.

علاوه بر افزایش چاه‌ها، کاهش روان‌آب‌ها و تغییرات اقلیمی نیز به بحران منابع آبی در قم دامن زده است. در گذشته، رودخانه‌هایی، چون کرج، جاجرود، قمرود و شور، منبع اصلی تأمین آب برای این استان بودند. اما به‌دلیل خشکسالی‌های مداوم و سوءمدیریت در مدیریت این منابع، اکنون تنها بخش‌های محدودی از رودخانه شور در دسترس است و منابع آبی سطحی استان به‌شدت کاهش یافته است.

 علل بحران آب در استان قم

بحران آب در استان قم به‌دلیل مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و انسانی به وجود آمده است که در این بخش به تحلیل آنها پرداخته می‌شود.

برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی یکی از مهم‌ترین علل بحران آب در استان قم است. به گفته محمد احمدی جبلی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم، طی چهار دهه گذشته، نزدیک به ۲ میلیارد مترمکعب از منابع آبی زیرزمینی استان کاهش یافته است. این کاهش به‌دلیل برداشت‌های غیرمجاز و افزایش تعداد چاه‌ها صورت گرفته است.

افزایش جمعیت و مهاجرت به قم

استان قم، پس از تهران و البرز، سومین استان مهاجرپذیر کشور است. هر ساله حدود ۳۴ هزار نفر به جمعیت این استان افزوده می‌شود. این افزایش جمعیت نیاز به تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت را بیشتر کرده و فشار بیشتری بر منابع آبی استان وارد کرده است. به همین دلیل، مدیریت منابع آبی در قم با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

طبق تعریف، منابع آبی به دو دسته تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیم می‌شوند. منابع تجدیدپذیر به آبی گفته می‌شود که از طریق بارش‌های سالانه تأمین می‌شود، در حالی که منابع تجدیدناپذیر آبی است که طی میلیون‌ها سال در ذخایر زیرزمینی ذخیره شده‌اند.

در سال‌های اخیر، کاهش بارش‌ها و وقوع خشکسالی‌ها، منابع آبی تجدیدپذیر را به‌شدت کاهش داده است. رودخانه‌ها و روان‌آب‌ها که پیش از این منبع اصلی تأمین آب در استان بودند، اکنون در وضعیت بحرانی قرار دارند.

بحران در منابع آبی تجدیدناپذیر

به‌دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، وضعیت منابع آبی تجدیدناپذیر نیز بحرانی شده است. به گفته احمدی جبلی، از ۵۰۰ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدناپذیر کشور، حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب مصرف شده است. این منابع، که سال‌ها در اعماق زمین ذخیره شده‌اند، در صورت استفاده بی‌رویه، نمی‌توانند برای نسل‌های آینده به‌طور پایدار تأمین شوند.

در راستای مقابله با بحران آب، اقدامات متعددی در استان قم انجام شده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم به برخی از این اقدامات اشاره کرده است.

مقابله با چاه‌های غیرمجاز

یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده در استان قم، مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز است. طبق گزارش‌ها، در سال گذشته، بیش از ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده‌اند. به گفته احمدی جبلی، این اقدامات با حمایت دستگاه‌های قضایی و استاندار استان انجام شده و برنامه‌ریزی شده است که تا سال آینده، بیش از ۱۰۰۰ حلقه چاه غیرمجاز دیگر بسته شوند.

یکی دیگر از راهکار‌های مدیریت مصرف آب در استان قم، نصب کنتر‌های هوشمند حجمی در چاه‌ها است. این سیستم‌ها به کشاورزان کمک می‌کند تا مصرف آب را بهینه کرده و از برداشت بی‌رویه جلوگیری کنند. این اقدام در کنار فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به کشاورزان، به‌ویژه در مناطق با مصرف بالا، می‌تواند در مدیریت بهتر منابع آبی مؤثر باشد.

بحران آب در استان قم یکی از چالش‌های اساسی است که تهدیدات جدی برای توسعه پایدار این استان به‌وجود آورده است. افزایش تعداد چاه‌ها، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، کاهش منابع آبی سطحی و تغییرات اقلیمی از جمله عواملی هستند که این بحران را تشدید کرده‌اند.

با این حال، اقدامات اخیر نظیر مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز، نصب کنترهای هوشمند حجمی، و حمایت‌های قضائی و استانی، نشان‌دهنده‌ عزم جدی مسئولان برای مقابله با بحران آب است. برای مدیریت پایدار منابع آبی استان، لازم است که علاوه بر اقدامات فنی، فرهنگ‌سازی و همکاری همه‌جانبه مردم، کشاورزان و رسانه‌ها نیز در دستور کار قرار گیرد. تنها با هم‌افزایی و توجه به آینده، می‌توان از این بحران عبور کرد و آینده‌ای پایدار برای منابع آبی استان قم رقم زد.