دومین قسمت از برنامه زمانه در هفته جاری باز هم به سراغ یک موضوع محیط زیستی رفت. «غذادهی بی‌رویه به حیوانات بلاصاحب» این بار در قالب مناظره روی آنتن زنده شبکه دو سیما رفت. دکتر فرزاد علیزاده دبیر تشکل مردم نهاد سمدا و دکتر اصغر عبدلی استاد دانشگاه شهید بهشتی مهمانان این برنامه بودند. 

اصغر عبدلی استاد دانشگاه شهید بهشتی در خصوص علت افزایش حیوانات ولگرد گفت: ما با مشکل دخالت انسان در طبیعت و فرآیند اکوسیستم طبیعی مواجه هستیم. این موضوع باعث افزایش غیرطبیعی حیوانات در طبیعت و ایجاد مشکلات می‌شود. این تنوع زیستی حیوانات باید به شکل طبیعی و دست نخورده در تعامل با انسان باشد. اگر حیوانات بلاصاحب در دشت‌های طبیعی اطراف شهر‌ها باشند باعث از بین رفتن حیواناتی مانند یوزپلنگ‌ها می‌شود.

وی افزود: بر اساس گزارشی که سرپرست بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت اعلام کرده هرساله ۱۰۰ هزار مورد گزش داشتیم. برخی از این مشکلات به دلیل عدم نظارت و مدیریت سازمان‌های مرتبط است. ما باید بپذیریم که این مشکل ابعاد مختلفی دارد و از یک مشکل کوچک به یک مشکل بزرگ و بحران تبدیل شده است. ما باید برای مهار این موضوع دخالت کنیم. این موضوع باید با همکاری سازمان دامپزشکی، سازمان‌های مردم‌نهاد و دیگر نهاد‌ها مدیریت شود. این مدیریت یک فرایند چند بعدی است که از مدیریت زباله و پسماند تا مدیریت غذادهی به حیوانات است. 

او گفت: سگ‌ها تشابه زیادی با گرگ‌ها دارند و می‌توانند با آنها تولید مثل کنند. از نظر ژنتیکی این سگ‌هایی که در اطراف شهر‌ها وجود دارند رفتار متفاوتی با گرگ‌ها دارند. اگر جمعیت یک گله را از یک نقطه به نقطه دیگر ببریم این حیوان غیربومی است. سگ‌ها با توجه به تفاوتی که دارند می‌توانند به یک گونه غیربومی تبدیل شوند. با حمایت و غذادهی انسان‌ها این گونه به یک گونه مهاجم تبدیل می‌شود. به عنوان مثال الان در تهران جمعیت کبوتر و کلاغ زیاد شده و علت آن افزایش غذا است. اینکه آمار دقیقی از جمعیت حیوانات ولگرد وجود ندارد از مشکلات مدیریتی است. اما نشانه‌هایی وجود دارد که می‌گوید این جمعیت به شکل فراینده در حال رشد است. نزدیک به چهارصد هزار گزش حیوانات گزارش شده که بیشتر آن مربوط به سگ‌های ولگرد است. 

وی به بیماری‌های حیوانات خیابانی اشاره کرد و گفت: ما جزو چند کشوری هستیم که تلفات و ابتلائات زیادی در اثر بیماری هاری داریم. این مشکل در حال بزرگتر شدن است. ما پیش‌بینی می‌کنیم که با همین نرخ رشد جمعیت تعداد این حیوانات ولگرد افزایش بیشتری خواهد داشت. باید ببینیم در کشور‌های دیگر چه برخوردی با این موضوع داشته‌اند. صد‌ها بیماری مشترک بین انسان و سگ وجود دارد، اما حتی افرادی که در خانه سگ دارند اقدام به جمع‌آوری فضولات سگ خود نمی‌کنند. 

این استاد دانشگاه با اشاره به مدیریت اصولی و منطقی کنترل جمعیت سگ‌ها بیان کرد: هر موجود زنده‌ای به سه نیاز اصلی غذا، آب و پناه احتیاج دارد. در صورت فراهم بودن این نیاز‌ها حیات او تضمین می‌شود. وقتی تعداد این موجودات زیاد می‌شود به زیستگاه‌های خالی می‌روند و آن را اشغال می‌کنند. با غذا دادن به سگ‌ها به افزایش جمعیت آنها کمک می‌کنیم. 

وی افزود: مدیریت جمعیت این سگ‌ها چند بخش دارد. بیش از هفتاد درصد مردم علاقه دارند که به سگ‌ها غذا دهند و با آنها ارتباط برقرار کنند. آگاه سازی مردم در خصوص غذا دهی به حیوانات ولگرد از راهکار‌های کنترل جمعیت این حیوانات است. مدیریت پسماند هم از دیگر راه‌کار‌ها است. جمع‌آوری سگ‌ها به شکل عقیم‌سازی یا راه‌های دیگر از دیگر راهکار‌های کنترل جمعیت این سگ‌ها است. اینکه هفتاد درصد حمله سگ‌ها از سوی سگ‌های خانگی صورت می‌گیرد نشان دهنده این است که سگ‌هایی که غذا هم دارند حمله می‌کنند. 

عبدلی در ادامه مطرح کرد: در خارج از کشور غذا دادن به حیوانات حتی در باغ وحش‌ها ممنوع است. غذا دادن به حیوانات به معنای دخالت در چرخه اکولوژی کشور است. در تالاب انزلی سنبل آبی چند هزار هکتار این تالاب را آلوده کرده است. ماهی قرمز عید باعث نابودی تالاب‌های کشور شده است. ما که نگران حیوانات و حقوق آنها هستیم باید طوری رفتار کنیم که این موجودات به شکل غیرطبیعی رشد نکنند. 

وی افزود: هر حیوانی دارای حق حیات است، اما با کمک به افزایش جمعیت یک گونه، به گونه‌های دیگر ظلم می‌کنیم. سگ‌ها بیشتر گوشت می‌خورند در حالیکه برای تولید گوشت اکوسیستم دیگری دخیل است. عقیم کردن حیوان و رهاسازی آن در طبیعت خطرات آن را از بین نمی‌برد. ما مخالف سگ نیستیم بلکه می‌خواهیم که سگ در یک مکان کنترل شده نگهداری شود.

فرزاد علیزاده دبیر تشکل مردم نهاد سمدا در ابتدای سخنان خود به دلایل انقراض حیوانات اشاره کرد و گفت: انقراض حیوانات شش دلیل دارد. کشاورزی، شهرسازی و جاده‌سازی، تغییرات اقلیمی، شکار، گونه‌های غیر بومی و فقدان تنوع ژنتیکی از مهمترین علل انقراض حیوانات هستند.

وی افزود: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که هشتاد درصد تالاب‌های آن خشک شده است. چند وقت پیش به دلیل عقب نشینی دریا در گرگان با پدیده گرد و غبار مواجه شدیم. در منطقه نطنز چندین مجوز معدن صادر شده که بیست و چند عدد آن در منطقه حفاظت شده قرار دارد. یک چیزی نزدیک به چهار میلیون اسلحه شکاری بدون مجوز به صد هزار حیوان سم‌دار علفخوار حمله می‌کند. در زیستگاه یوز آسیایی مجوز معدن صادر شده است. وسط پارک گلستان و زیستگاه پلنگ اتوبان کشیده شده است. من می‌خواهم بپرسم معضل سگ‌ها کجای این انقراض قرار گرفته؟

او گفت: در علم مدیریت حیوانات شهری تراکم سگ نسبت به هر صد نفر در شهر کرمان ۱ و دو دهم است. این عدد و رقم می‌تواند به ما ثابت کند که رقمی که مدیران اعلام می‌کنند چقدر غیرواقعی است. 

وی در پاسخ به این سوال که مبانی مدیریت سگ‌های ولگرد چیست، گفت: حتی یک مقاله علمی وجود ندارد که بگوید غذا دادن یا ندادن به حیوانات ولگرد باعث کم یا زیاد شدن جمعیت آنان شده باشد. غذا دادن به حیوانات یک پروتکل خاص دارد. این غذا‌ها باید در مکان‌های خاص و توسط افراد خاص به سگ‌ها داده شود. غذارسانی فقط باعث افزایش تراکم جمعیت در یک منطقه می‌شود. اینکه تعدادی سگ دور یک منبع غذا جمع شوند به معنای افزایش جمعیت آنها نیست. 

علیزاده گفت: بر اساس آمار وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۰ کمتر از سی درصد گزش‌ها مربوط به سگ‌های بلاصاحب بوده و هفتاد درصد مربوط به سگ‌های صاحب‌دار بوده است. آمار گزش‌ها هیچ ربطی به آمار هاری ندارد. اساسا مسئله هاری از جمعیت جدا است. تنها راهی که برای ریشه‌کن کردن هاری وجود دارد واکسیناسیون هفتاد درصدی تمامی سگ‌ها است. جمع‌آوری سگ‌ها به هیچ عنوان در کشور ما که هیچ کنترلی در زاد و ولد آنها نداریم درست نیست. جمع‌آوری یعنی افزایش جمعیت.

این فعال محیط زیست در ادامه بیان کرد: بر اساس فتوای مراجع کشتن حیوانات فعل حرام است. افغانستان تا سال ۲۰۱۷ حیوانات ولگرد را می‌کشت. از سال ۲۰۱۷ سگ را صید کردند، عقیم و واکسیناسیون کردند و در کمتر از دو سال و نیم توانستند کمر هاری را بشکنند. پسماند، قلمرو و رفتار انسانی افغانستان مانند ایران است و می‌توان از آن الگو گرفت.

وی افزود: مهربانی با حیوانات و غذا دادن به آنان اگر در جای صحیح و با روش درست انجام شود باعث می‌شود که حیوانات مشکلات جفتیابی اگرسیو نداشته باشند و جمعیت آنان کنترل می‌شود. اینکه کودکان مورد حمله حیوانات قرار می‌گیرند دردناک است. اساسا باید مقوله حیات وحش را از حیوانات شهری جدا کنیم. غذا دادن به حیوانات حیات وحش شرایط خاصی می‌خواهد. به گفته سازمان مراتع و جنگل‌ها ما در ایران ۸۶ میلیون واحد دام داریم. متولی امر می‌گوید که این تعداد سه برابر ظرفیت مراتع است. هر سی دام یک سگ گله دارد که ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار سگ می‌شود. این سگ‌ها باعث تولید دردسر برای حیات وحش می‌شوند. وقتی غذا وجود دارد ظرفیت حمل هم شکل می‌گیرد، اما غذا دهی شهروندان درصد کمی در افزایش این بحران دارد.