حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس مذهبی و فعال رسانه در یادداشتی نوشت:اعتکاف، فرصتی است برای دوری از هیاهوی دنیوی و بازگشت به خویشتن. در این ایام، معتکفین با خلوت کردن در مسجد و پرداختن به عبادت و ذکر، به تزکیه نفس و تقویت روحیه خود می‌پردازند. اعتکاف، نه تنها یک عمل عبادی، بلکه یک مدرسه تربیت انسان کامل است. در این ایام، معتکفین با شرکت در برنامه‌های مختلف فرهنگی و آموزشی، به رشد و تعالی خود کمک می‌کنند.

 رشد چشمگیر شرکت نوجوانان و جوانان و ارتقای کیفیت برگزاری مراسم اعتکاف پس از انقلاب اسلامی، نشان از پویایی و بالندگی این نهضت اسلامی دارد. اعتکاف به عنوان یک رویش انقلابی، نقش مهمی در تقویت بنیان‌های فرهنگی، اجتماعی و معنوی جامعه ایفا می‌کند و امروزه به عنوان یک سد مستحکم در برابر تهاجم فرهنگی عمل می‌کند. 

تاریخچه اعتکاف در ادیان و ایران

اعتکاف، به عنوان یکی از عبادات مستحب و پر فضیلت در اسلام، ریشه‌های عمیقی در تاریخ دارد. این عمل معنوی که به معنای خلوت کردن و عبادت در مسجد است، از دیرباز در میان پیامبران و مؤمنان و صالحان روزگار مورد توجه بوده است.

قبل از اسلام، اعتکاف به صورت‌های مختلف در ادیان پیشین نیز وجود داشته است. برخی از پیامبران الهی به اعتکاف می‌نشستند تا به عبادت و راز و نیاز با پروردگار بپردازند.

 در اسلام، اعتکاف جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان یکی از بهترین اعمال عبادی معرفی شده است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به طور مرتب به اعتکاف می‌نشستند و مسلمانان را به این عمل شریف تشویق می‌کردند.

پیامبر اکرم (ص) در دهه آخر ماه رمضان به طور مستمر در مسجد اعتکاف می‌نشستند و به عبادت و دعا می‌پرداختند. در طول تاریخ اسلام، علما و بزرگان دین همواره به اهمیت اعتکاف تأکید داشته‌اند و آن را به عنوان بهترین فرصت برای تقرب به خداوند معرفی کرده‌اند.
 در ایران، اعتکاف در دوران صفویه رونق فراوانی یافت و به یکی از سنت‌های مهم مذهبی تبدیل شد. در این دوره‌ها نیز اعتکاف برگزار می‌شد، اما به دلیل برخی مشکلات سیاسی و اجتماعی، رونق دوران صفویه را نداشت. اما در عصر جمهوری اسلامی، با پیروزی انقلاب اسلامی، اعتکاف دوباره احیا شد و در حال حاضر به عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های فرهنگی و مذهبی در کشور همه در میانه ماه رجب برگزار می‌شود.

 اهمیت فردی و اجتماعی اعتکاف

 اعتکاف بهترین فرصت برای خلوت عبادی و تقرب به خداوند و تقویت ارتباط با خالق هستی است. در اعتکاف، انسان از آلودگی‌های دنیوی دور می‌شود و به تزکیه نفس و پالایش روح می‌پردازد.

 اعتکاف باعث تقویت ایمان و افزایش معرفت دینی می‌شود. اعتکاف، مدرسه‌ای برای تربیت نفس و پرورش اخلاق اسلامی است.

 اعتکاف در مسجد، فرصتی برای تقویت روحیه جمعی و ایجاد وحدت بین مسلمانان است. آیین اعتکاف، به عنوان یکی از سنت‌های ارزشمند اسلامی، در سال‌های اخیر به ویژه در ایران اسلامی، رونق چشمگیری یافته است.

 این رویش زیبا در باغ انقلاب، نشان از توجه نوجوانان و جوانان به معنویت و ارزش‌های اسلامی دارد. اعتکاف، به عنوان یکی از رویش‌های انقلاب، به تقویت بنیان‌های انقلاب اسلامی کمک شایانی می‌کند. معتکفین با کسب معرفت دینی و بصیرت سیاسی، در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان مقاوم‌تر می‌شوند.

معتکفین با تقویت روحیه خدمت‌گزاری، در جهت رفع مشکلات جامعه تلاش می‌کنند. بسیاری از معتکفین پس از اتمام اعتکاف، به فعالیت‌های اجتماعی و خیرخواهانه می‌پردازند. اعتکاف، یک پدیده پویا و رو به رشد است که می‌تواند نقش مهمی در آینده کشور ایفا کند. با حمایت از این سنت حسنه، می‌توانیم شاهد شکوفایی هرچه بیشتر جوانان و تقویت بنیان‌های انقلاب اسلامی باشیم.

اعتکاف شاخص رشد دین‌داری در جامعه 

حضور چندصد هزار نفری نوجوان و جوان در مراسم معنوی اعتکاف پس از انقلاب اسلامی را می‌توان یکی از شاخص‌های مهم رشد و گسترش دینداری و دین‌مداری در جامعه ایران دانست. این حضور در دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته تا جایی که امسال به حدود یک میلیون معتکف رسیده است. رهبر معظم انقلاب همواره بر رشد شاخص‌های فرهنگی و دینی جامعه ایران در دوره پس از انقلاب اسلامی تاکید داشته‌اند و حضور پرشور و با شوق جوانان در اعتکاف را حیرت انگیز خوانده‌اند. ایشان از اعتکاف به عنوان یکی از شاخص‌های دین‌داری و دین‌مداری مردم مسلمان ایران و رشد ایمان و معنویت در جامعه اسلامی یاد کرده‌اند. در این مجال به دلایل این شاخص گذاری می‌پردازیم: افزایش آگاهی دینی: حضور گسترده جوانان در اعتکاف نشان‌دهنده افزایش آگاهی دینی و علاقه آنها به آموزه‌های اسلامی است.

تقویت بنیان‌های اعتقادی: اعتکاف فرصتی برای تقویت بنیان‌های اعتقادی و افزایش ایمان به خدا و ارزش‌های اسلامی است.

ارتباط با نسل جوان: این حضور نشان‌دهنده ارتباط عمیق دین با نسل جوان و توانایی دین در پاسخگویی به نیاز‌های معنوی آنهاست.

تغییر چهره مساجد: مساجد از مکان‌های صرفاً عبادی به مراکز فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده‌اند که جوانان را به خود جذب می‌کنند.

مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی: حضور پرشور جوانان در اعتکاف، نشان از مقاومت جامعه در برابر تهاجم فرهنگی و حفظ ارزش‌های اسلامی است.

ایجاد روحیه امید و نشاط: اعتکاف به عنوان یک پدیده اجتماعی، باعث ایجاد امید و نشاط در جامعه شده و به جوانان انگیزه می‌دهد.

تقویت وحدت و همدلی: حضور گسترده جوانان از اقشار مختلف در اعتکاف، باعث تقویت وحدت و همدلی در جامعه می‌شود.

دلایل رشد سالانه اقبال عمومی به اعتکاف در پس از انقلاب رشد چشمگیر و کیفی مراسم اعتکاف پس از انقلاب اسلامی، به عنوان یکی از مهم‌ترین رویش‌های این نهضت الهی است. این پدیده ارزشمند، دلایل متعددی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱. احیای ارزش‌های اسلامی

 انقلاب اسلامی با توجه به معنویت و با تاکید بر ارزش‌های اسلامی، زمینه را برای احیای سنت حسنه اعتکاف فراهم کرد. در جوامع مدرن، انسان‌ها به دنبال بازگشت به خویشتن، کسب معنویت و آرامش درونی هستند. اعتکاف این نیاز را برآورده می‌کند.

۲. آزادی بیان و عمل

در دوران پهلوی فضای باز برای برخی عبادات و ایین‌های دینی و مذهبی فراهم نبود و در مواردی مقابله نیز صورت می‌گرفت؛ امام با پیروزی انقلاب اسلامی و برپایی ساختار‌های اسلامی، فضای بازتری برای انجام فریضه‌های دینی و از جمله اعتکاف فراهم شد؛ و لذا در گذشته، اعتکاف به صورت بسیار محدود در چند شهر مذهبی مثل قم برگزار می‌شد، اما اکنون مردم از همه اقشار جامعه به ویژه جوانان در چند هزار شهر و روستای کشور در اعتکاف شرکت می‌کنند.

۳. توجه به نسل جوان

از عوامل رشد کمی و کیفی اعتکاف در عصر انقلاب، شیوه باز تعریف اعتکاف به عنوان یک برنامه جذاب و پویا است، که جوانان را به سمت خود جذب کرده است. امروزه جوانان در اعتکاف تربیت شده و برای آینده انقلاب آماده می‌شوند.

۴. توجه به خانواده

با ایجاد امکان برگزاری اعتکاف به عنوان یک برنامه خانوادگی که همه اعضای آن بتوانند شرکت کنند، این آیین معنوی به تقویت بنیان خانواده و ارزش‌های اسلامی کمک می‌کند؛ و حضور خانواده‌ها در اعتکاف، باعث افزایش وحدت و همدلی در خانواده و جامعه اسلامی می‌شود.

۵. توجه به مساجد

اعتکاف به احیای مساجد به عنوان پایگاه‌های فرهنگی و اجتماعی کمک کرده است. مساجد در ایام اعتکاف، به کانون‌های معنویت و معرفت تبدیل می‌شوند. محوریت یک عمل عبادی معنوی مثل عتکاف در مسجد موجب اعتماد و اطمینان همگانی و عاملی برای افزایش علاقه‌مندان به اعتکاف می‌شود.

۶. ترغیب رهبر انقلاب

بی تردید تاکیدات مقام معظم رهبری بر اهمیت اعتکاف، باعث شده که این سنت حسنه بیش از پیش مورد توجه نهاد‌های فرهنگی اجتماعی و عموم مردن قرار گیرد. رهبری انقلاب، با تبیین جایگاه اعتکاف در قبل و بعد انقلاب، اعتکاف را یکی از رویش‌های انقلاب اسلامی دانسته‌اند و بر اهمیت آن تاکید کرده‌اند.

۷. توجه به نیاز‌های جامعه

ناگفته پیداست که اعتکاف به عنوان یک پاسخ به نیاز‌های معنوی جامعه، مورد استقبال گسترده قرار گرفته است چراکه در این روزگار پرآشوب و فتنه آلود اعتکاف، امید و نشاط را در جامعه افزایش داده و به مقابله با یأس و ناامیدی کمک می‌کند.

 در مجموع، می‌توان گفت که حضور گسترده جوانان در اعتکاف، یک نشانه امیدوارکننده است که نشان‌دهنده علاقه و توجه جوانان به دین و ارزش‌های اسلامی است. با این حال، برای تعمیق این روند و تبدیل آن به یک حرکت مستمر، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و تلاش همه جانبه هستیم.

در این راستا عوامل دیگری نیز می‌توانند بر این رشد تأثیر بگذارد که توجه ویژه به تاکیدات مقام معظم رهبری بر نقش جوانان در آینده انقلاب، حمایت از برنامه‌های فرهنگی و مذهبی برای جوانان با مشارکت خودشان، برگزاری برنامه‌های متنوع و گسترده فرهنگی و هنری مورد علاقه جوانان در مساجد در طول سال، استفاده از فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی و ارتباط گیری و جذب جوانان به برنامه‌های اعتکاف و توجه به نیاز‌های روحی و روانی جوانان در طراحی برنامه‌های اعتکاف از این موارد است.

در نهایت، می‌توان گفت که رشد و گسترش دینداری و دین‌مداری در جامعه ایران، یک فرایند پیچیده و چند وجهی است که عوامل متعددی در آن نقش دارند. حضور گسترده جوانان در اعتکاف، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های این رشد است و نشان می‌دهد که دین همچنان جایگاه ویژه‌ای در دل جوانان ایرانی دارد.