باشگاه خبرنگاران جوان؛ عاشوری – «گیلان چاق‌ترین استان کشور»، خبری تکراری در سال‌های اخیر است که هر از گاهی سرتیتر رسانه‌های کشور می‌شود و تمام.

حال آنکه این فقط یک خبر ساده نیست بلکه آماری نگران کننده و هشداری جدی درباره سلامتی گیلانیان است که باید هر چه زودتر به دنبال راهکاری برای رفع این خطر بود.

فشار خون بالا و چاقی از عمده مشکلات استان‌های شمالی است که به گفته کارشناسان رفع آن با تغییر در عادات غذایی هرچند دیر و سخت اما امکانپذیر است، امری مهم که با آگاهی بخشی از سوی رسانه‌ها محقق می‌شود.

«پویش ملی تغذیه سالم» از سال ۱۳۸۹ هر ساله با تمرکز بر روی یک موضوع محوری در تغذیه با اطلاع رسانی و آموزش همگانی برگزار می‌شود. این پویش امسال از ۱۵ تا ۳۰ آذر ماه با شعار «روغن مناسب، غذای سالم، خانواده سالم» با تمرکز بر روی روغن‌های خوراکی در حال برگزاری است. 

معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان در این خصوص با اعلام اینکه حذف مصرف روغن‌های جامد از سفره‌های مردم با تلاش سال‌های طولانی محقق شد، بر جایگزینی روغن کلزا (کانولا) در سفره‌های مردم با تبلیغ و آگاهی بخشی در جامعه تأکید می‌کند.

بنا بر اعلام این معاونت، مناسب‌ترین روغن برای مصرف از لحاظ خواص تغذیه‌ای، روغن کلزا یا کانولا است که می‌تواند جایگزین درست و مناسبی برای سایر روغن‌های خوراکی برای تهیه غذا در سفره‌های مردم باشد.

بیماری‌های قلبی و عروقی با ۴۸/۲ درصد اولین عامل مرگ و میر در استان گیلان است و رابطه تغذیه با سلامت قلب و عروق غیرقابل انکار است.

استان گیلان با ۴۱.۶ درصد ابتلا به کلسترول بالا (بالاتر از ۲۰۰) در جمعیت بالای ۲۵ سال، با ۴۳.۵۳ درصد شیوع ابتلا به فشار خون بالا در جمعیت بالای ۲۵ سال و با ۷۱.۷ درصد ابتلا به اضافه وزن و چاقی در جمعیت بالای ۱۸ سال رتبه نخست کشور را دارد که بخش عمده‌ای از این بیماری‌ها از طریق عادات غذایی ناسالم بروز می‌کند.

سنین پایین بهترین مقطع برای آموزش سلامت جامعه

سنین پایین و کودکی و نوجوانی بهترین مقطع برای آموزش و آگاهی بخشی جامعه در حفظ سلامت افراد است. در صورتی که تغذیه درست و مناسب، تحرک و فعالیت بدنی کافی در کودکان و نوجوانان با آموزش در مدارس نهادینه شود، پرورش نسلی سالمتر را در آینده شاهد خواهیم بود.

بنا بر آمار دانشگاه علوم پزشکی گیلان، تک فرزند شدن اکثر خانوار‌های گیلانی در چاقی جمعیت کودک و نوجوان این استان تأثیرگذار بوده است، زیرا نداشتن همبازی برای تک فرزند خانواده، کودک را بیشتر معطوف به بازی‌ها و سرگرمی‌های مجازی و بی‌تحرک می‌کند.

همچنین طی رصد‌های انجام شده این دانشگاه اعلام شده است که ۲۸ درصد دانش آموزان استان دچار چاقی هستند و اختلال‌های بینایی، شنوایی و اسکلتی عضلانی در تعدادی از آنها یافت شده است. 

کارشناسان تغذیه این دانشگاه افزایش دریافت غذا‌های چرب و نوشیدنی‌های شیرین و پر کالری، افزایش اندازه سهم غذا و مدت زمان خواب، تماشای زیاد تلویزیون، استفاده بیش از اندازه از رایانه، تبلت و تلفن همراه و در نتیجه کم تحرکی، خانه‌های کوچک آپارتمانی و نبود فضا برای تحرک را از جمله دلایل چاقی کودکان و نوجوانان در گیلان می‌دانند.

آنها برای برون رفت از این مشکل علاوه بر تغذیه سالم دانش آموزان، پیاده روی روزانه، نوشیدن آب بیشتر، مصرف میوه و سبزیجات تازه و همچنین برخورداری از قدرت «نه» گفتن در مواقع لزوم و به خصوص تحرک و ورزش در سنین کودکی و نوجوانی را توصیه می‌کنند.

ضرورت پرهیز از کم تحرکی در سالمندترین استان کشور

بالا رفتن سن و کاهش خود به خودی سوخت و ساز بدن از دیگر عوامل بروز چاقی است و گیلان از سالمندترین استان‌های کشور است. طبق اعلام دانشگاه علوم پزشکی، ۴۵/۴ درصد سالمندان این استان کم تحرک هستند.

بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، کاهش قدرت و توده عضلانی، مشکلات استخوانی، افزایش خطر شکستگی و همچنین کاهش تعادل و افزایش خطر سقوط، افزایش وزن و چاقی، مشکلات روانی و کاهش انعطاف پذیری از جمله عواقب کم تحرکی و فعالیت بدنی ناکافی است که سلامت سالمندان را تهدید می‌کند.

از دیدگاه صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه سلامت سالمندی، رابطه مستقیمی میان افزایش سن و چاقی وجود دارد، فعالیت بدنی یکی از رفتار‌های ضروری برای بازیابی، حفظ و بهبود کیفیت زندگی آنها است.

کم تحرکی علاوه بر بروز بیماری‌های جسمی، منجر به انزوای اجتماعی سالمندان و اضطراب آنها می‌شود و تحرک بدنی و شرکت در فعالیت‌های گروهی نشاط و پویایی را برای سالمند به ارمغان می‌آورد.

علل شیوع اضافه وزن و چاقی در گیلان

متولیان بهداشت و سلامت گیلان، کم تحرکی و سبک زندگی را از عوامل عمده و اثرگذار در اضافه وزن و چاقی گیلانی‌ها می‌دانند و معتقدند این ۲ عامل بر عوامل دیگر چون وراثت و سالمندی هم اثر می‌گذارد و به نوعی محرک آنها است و باید به تغییر الگوی مصرف غذا و سبک زندگی مردم، بیشتر توجه شود.

مصرف برنج در گیلان بالاتر از سرانه کشور است، این در حالی است که تحرک و فعالیت گیلانی‌ها نسبت به گذشته (به دلیل تغییر سبک زندگی از روستایی به شهری) و با توجه به کالری دریافتی بسیار کمتر شده است. 

در دسترس بودن و تنوع غذایی در گیلان و تمایل گیلانی‌ها به مصرف غذا‌های فوری و انواع دسر، چاشنی‌ها و فرآورده‌های پروتئینی از جمله کباب، کره و ماست، پنیر و دوغ محلی که عمدتا پرچرب هستند هم از دیگر علل شیوع اضافه وزن و چاقی در این استان است. 

به گفته کارشناسان گردشگری، غذا‌های محلی گیلان از جمله جاذبه‌های توریستی این استان به شمار می‌رود، تنوع آب و هوایی، فراوانی سبزی و خشکبار علت اصلی متنوع بودن این غذا‌ها است.

«غذا» در ارتباط مستقیم با اقلیم قرار دارد و هر ناحیه جغرافیایی به اقتضای طبیعت خود نوع متفاوتی از تغذیه را به همراه می‌آورد. گیلان نیز به واسطه طبیعت غنی و سبز در میان استان‌های کشور از بیشترین تنوع غذایی برخوردار است.

تنوع غذایی استان گیلان بر اساس برخی نوشته‌ها و کتاب سفره گیلانی بین ۲۱۰ تا ۲۵۰ خوراک است و بنا بر اعلام معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی گیلان، حدود ۴۰۰ نوع خوراک متنوع در این استان شناسایی شده است.

انتخاب و ثبت رشت مرکز استان گیلان در سازمان یونسکو به عنوان شهر خلاق خوراک در همین راستا بوده است که اهمیت توجه به غذای سالم را دو چندان می‌کند.

بنابر این موارد و بر اساس بررسی‌های متعدد در سال‌های اخیر؛ تنوع غذایی در گیلان در کنار عادات بد غذایی و بی تحرکی باعث شده تا شرایطی فراهم آید که بیشتر مردم این استان دارای اضافه وزن و چاقی باشند و لازم است گیلانی‌ها هر چه زودتر این خطرات را جدی بگیرند و برنامه‌های کنترل وزن را مد نظر قرار دهند.

۴ نکته برای داشتن تغذیه سالم و وزن ایده آل

دکتر حسین یوسف نیا، کارشناس تغذیه و رژیم غذایی رعایت ۴ نکته را برای داشتن وزن ایده آل مهم می‌داند و می‌گوید: تعادل در زمان مصرف غذا از مهمترین این نکات است. 

مخصوصا در افراد شاغل که یک مدت طولانی گرسنگی (مثلا ۱۲ ساعت) را بخواهند در یک وعده جبران کنند، حجم معده افزایش می‌یابد و در طولانی مدت باعث چاقی می‌شود. افراد باید تعداد وعده‌های غذایی خود را مدیریت کنند که در این مورد معمولا مصرف بین ۴ تا ۶ وعده غذایی در روز توصیه می‌شود.

او همچنین ساعت مصرف غذا را از دیگر نکات مهم در تغذیه سالم اعلام و تأکید می‌کند: گاهی برخی افراد صبحانه را ساعت ۱۱، ناهار را ۴ بعد از ظهر و شام را ۱۲ شب می‌خورند، در حالی که بدن انسان برای خودش ساعت دارد که طبق آن (بسته به حرکات خورشید یا عادات غذایی گذشته فرد) هورمون‌هایی ترشح می‌کند که فرد باید با غذا خوردن در آن ساعت به آن هورمون‌ها پاسخ دهد.

به گفته این کارشناس تغذیه، حتما لازم است که ساعت مصرف غذا در افراد کنترل و رعایت شود. یعنی صبحانه بین ۶ تا ۸ یا ۸ و نیم، ناهار بین ساعات ۱۲ الی یک یا ۲ و نیم و شام هم در اوایل شب (مثلا ساعت ۷ الی ۷ و نیم یا ۸ شب) مصرف شود.

دکتر یوسف نیا نوع غذای مصرفی را هم برای داشتن وزن ایده آل مهم می‌خواند و می‌گوید: در یک برنامه غذایی سالم باید از مواد غذایی که کالری بسیار زیادی دارند دوری کرد.

او معتقد است: مثلا بیسکوییت در میان وعده‌ها میزان کالری بسیار بیشتری از میوه ها، سبزیجات یا نان و پنیر دارد که رعایت نکردن این نکات می‌تواند موجب چاقی شود. همچنین استفاده زیاد از فست فودها، فست فود‌ها اگر به شکل درست استفاده شوند خیلی مشکلی ندارند، اما به خاطر حجم بالای کالری و میزان کم ارزش غذایی که دارند می‌توانند مشکل ساز شوند. 

مثال دیگر؛ از یک یا دو برش پیتزا که به اندازه یک بشقاب برنج کالری تأمین می‌کند، شاید بتوانیم ماهیانه یک بار استفاده کنیم، اما اگر بیش از این مقدار باشد مطمئنا می‌تواند به چاقی منجر شود. 

این کارشناس تغذیه و رژیم غذایی آخرین نکته در داشتن تغذیه سالم و وزن ایده آل را مربوط به حجم مواد غذایی می‌داند و تصریح می‌کند: برخی افراد در رژیم غذایی اگر از برنج و خورشت خود کم می‌کنند در عوض سبزیجات بیشتری مصرف می‌کنند که این درست نیست. 

به گفته دکتر یوسف نیا، فرد هر چقدر حجم ماده غذایی را افزایش دهد معده (که یک عضله است) به همان اندازه افزایش حجم پیدا می‌کند و طی دفعات زیاد مجبور است حجم بیشتری مواد غذایی به معده برساند تا احساس سیری کند.

اضافه وزن و چاقی، زنگ خطر سلامتی گیلانیان

اضافه وزن و چاقی که منجر به بروز بیماری‌های متعددی از جمله بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت و فشار خون بالا می‌شود، از چالش‌های استان گیلان در حوزه سلامت است. وضعیت نگران کننده‌ای که به درجه هشدار رسیده و غفلت از این خطر عوارض جبران ناپذیری را به دنبال دارد.