باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهرا مهران‌راد* - «بشاراسد و خانواده‌اش در مسکو هستند.» این متن کوتاه را «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس در خصوص وضعیت رئیس‌جمهور سابق سوریه نوشت و ادامه داد: روسیه در شرایط سخت به دوستان خود خیانت نمی‌کند. این است تفاوت بین روسیه و آمریکا.

این متن نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی جدای از آنکه کنایه‌ای سنگین به مقامات آمریکایی بود، در حقیقت مبین شرایط اسد بود که پیش‌تر خبرگزاری رویترز مدعی شده بود وی در سانحه هوایی جان خود را از دست داده است.

این روز‌ها سرعت تحولات در سوریه به‌حدی بالا است که قدرت تحلیل و پیش‌بینی را از هر تحلیلگری دریغ می‌کند، اما آنچه در ذهن مخاطب خودنمایی می‌کند آن است که واقعا دلیل سرعت این تحولات در خاورمیانه با محوریت سوریه چیست؟

از شامگاه شنبه شهر‌های سوریه یکی پس از دیگری با سرعت برق‌وباد سقوط می‌کند و سرانجام با مقاومتی حداقلی نوبت به دمشق می‌رسد و نهایتا پایتخت سوریه نیز بدون کمترین ایستادگی سقوط کرده و اسد مجبور به ترک آن می‌شود.

 سوالاتی که در این میان ذهن مخاطب را درگیر می‌کند این است که اساسا سوریه «پسا اسد» چطور خواهد بود و نقش و جایگاه ایران در سوریه و منطقه جدید کجاست؟

خبر سقوط سوریه و دولت بشار اسد نه‌تنها منطقه غرب آسیا بلکه تمام مناسبات بین المللی را تحت‌تاثیر قرار داد، اما از شب گذشته و به موازات این خبر شوکه‌کننده خبری گوش‌به‌گوش چرخید مبنی بر اینکه در همان شب سقوط بشار اسد، ارتش رژیم صهیونیستی که از سال ۱۹۶۷ و «جنگ شش روزه» میان برخی از اعراب و رژیم صهیونیستی هیچ پیش‌روی در خاک سوریه نداشت؛ حملات خود به سوریه را آغاز کرد.

در سال ۱۹۶۷ رژیم صهیونیستی «بلندی‌های جولان» منطقه‌ای هم مرز با سوریه را به اشغال خود درآورد، جولان منطقه‌ای استراتژیک است که فاصله‌ای ۶۰ کیلومتری تا «دمشق» پایتخت سوریه دارد، به‌طوریکه از بالای بلندی‌های جولان می‌توان دمشق را رصد کرد.

فلذا جولان از یکسو منطقه‌ای برای رصد امنیتی-نظامی توسط رژیم صهیونیستی از سوریه بود و از سوی دیگر سوری‌ها نیز از این منطقه راهبردی برای هدف قرار دادن اسرائیل استفاده می‌کردند.

ویژگی‌های جولان محدود به همین نبود؛ این منطقه محلی برای تامین آب آشامیدنی اسرائیل نیز به‌شمار می‌رفت و از منظر رصد نظامی-امنیتی و تامین آب شرب، رژیم صهیونیستی حاضر به از دست دادن آن نبود.

از این رو اسرائیل در سال ۱۹۸۱ خود را مالک جولان دانست و در سال ۲۰۱۹ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده این مالکیت غصبی را به رسمیت شناخت. 

گرچه بلندی‌های جولان در مجامع بین‌المللی هنوز بخشی از سوریه تعریف می‌شود، اما این اقدام تا حدی تعجب برانگیز بود که حتی صدای انگلیسی‌ها را نیز درآورد و البته ثابت کرد مفهوم اشغالگری برای اسرائیل محدود به فلسطین نخواهد بود.

از این منظر از سال ۱۹۶۷ تاکنون اشغال سوریه توسط اسرائیل به همان منطقه جولان محدود ماند و در زمان یورش داعش به سوریه جولان محل استقرار بیمارستان‌های صحرایی اسرائیل و مداوای تروریست‌های تکفیری داعش بود.

با وجود همه سرنوشتی که برای «جولان» عنوان شد، حتی در اوج تنش‌ها در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ علی‌رغم ضعف شدید در دولت و ارتش بشار اسد، رژیم‌صهیونیستی نتوانست در خاک سوریه پیش‌روی فراتر از جولان داشته باشد، اما تنها چند ساعت بعد از سقوط رسمی دولت اسد تانک‌های رژیم‌صهیونیستی حملات توپخانه‌ای خود در استان قنیطره را از سر گرفتند.

در همین راستا اسموتریچ، یکی از وزرای رژیم صهیونیستی عنوان کرد: بر اساس اعتقاد بزرگان دینی صهیون، اورشلیم تا دمشق ادامه خواهد یافت و اتفاق شب گذشته نشانه این پیشگویی است.

به‌هرحال به‌نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی به همراه متحدین منطقه‌ای خود خواب آشفته‌ای برای سوریه و در پی آن برای منطقه با تاثیرات بین‌المللی دیده‌اند.

هرچند پیش‌بینی شرایط سوریه و منطقه در دوران «پسا اسد» پیچیده، زودهنگام و عجولانه است، اما برخی کارشناسان معتقدند: یک سناریوی محتمل در سوریه آن است که سوریه سه‌پاره و بین کرد‌ها با حمایت آمریکا، معارضین مخالف بشار اسد با حمایت ترکیه و همچنین علوی‌ها تقسیم شود.

به‌هرحال پس از تحولات غزه، لبنان و حالا سوریه، تهران نیز به فراخور رویارویی با خاورمیانه جدید باید راهبردی جدید، چندوجهی و متناسب با منافع ملی کشور را پیش روی خود قرار دهد.

*تحلیلگر سیاست خارجی