برنامه امواج شبهه در گفت‌و‌گو با دکتر علیرضا داودی (کارشناس و تحلیل گر ارشد رسانه) و دکتر رضا گنجی (نماینده رسانه‌های خارجی در ایران و کارشناس حوزه رسانه) به بررسی موضوع «رسانه بیگانه از سوریه‌ای که در رسانه می‌خوانند تا سوریه‌ای که در میدان می‌خواهند» پرداخت.

محمدرضا اشراقی کارشناس مجری: نگاه شما نسبت به وضعیت سوریه در میدان با سوریه در رسانه چیست؟

داودی کارشناس و تحلیل گر ارشد رسانه در پاسخ به این سوال گفت: موضوعات بسیاری راجع به سوریه در رسانه‌ها مطرح شده است که می‌توان آن را در سه گزاره جمع بندی کرد. گزاره اول؛ اساسا محور سوریه برای هیچ کدام از رسانه‌های بیگانه قابل پیش بینی نبود. شب گذشته، نیویورک تایمز، واشینگتن پست، سی ان ان و بی بی سی هر کدام به تناوب، خبری را منتشر کردند که بنا به اطلاعات مقام آمریکایی و امنیتی در آمریکا بین ۵ تا ۱۰ روز آینده کنترل سوریه از دست بشار اسد خارج می‌شود. وقتی رسانه‌ای عددی را بیان می‌کند دو حالت بیشتر ندارد. یا عدد، عدد فریب است و یا یک اطلاع دقیق در دست دارد. اگر عملیات فریب باشد، بر عدد تامل می‌شود. اگر اطلاع دقیق باشد، باید بر پیشینه‌ی عددی که بیان می‌کند، متمرکز باشد. شب گذشته که این عدد منتشر شد، امروز این اتفاق در سوریه افتاد. از این بابت رشحات اتفاقات در سوریه قابل جمع بندی برای اینکه به این نقطه برسد، بود. اما رسانه‌ها یا خود نمی‌خواستند و یا نمی‌دانستند در این حجم و سطح اتفاق خواهد افتاد. به دلیل اینکه بعید است که سی ان ان خود را به خاطر ۴ روز زیرسوال ببرد و می‌توان گفت که با عقل حرفه‌ای هماهنگ نیست. بنابراین؛ اولین مسئله این است که رسانه‌ها دنبال گذرگاهی بودند و خود را برای سوریه پس از بشار اسد آماده کرده بودند. اما نکته اینجاست برای این سوریه فکری نکرده بودند و این مسئله در تمام تبلیغات آنها مشخص است.

رسانه‌ها برای سوریه پس از بشار اسد برنامه‌ای ندارند

وی درباره گزاره دوم توضیح داد: رسانه‌ها برای سوریه پس از بشار اسد، دنبال برنامه هستند، اما هنوز برنامه‌ای ندارند به این دلیل که این تناقض‌ها خود را آرام آرام نشان می‌دهد. بنابراین؛ منهای اینکه منتظر بودند این اتفاق بیافتد و خود را برای این اتفاق آماده کرده بودند، اما منتظر این نبودند که به این سرعت بتوانند خود را منطبق بر اخبار و اطلاعاتی بکنند که مخاطب را بعد از نبود بشار اسد متقاعد سازند.

تلاش رسانه‌های بیگانه برای اینکه مخاطب دو مسئله را از یاد ببرد

این کارشناس درباره گزاره سوم گفت: این گزاره از دو گزاره قبلی پیچیده‌تر است. در سوریه برخلاف افغانستان و سایر کشور‌هایی که از این قبیل اتفاقات نسبتا مشابه افتاده است، با یک هویت مستقل دارای چارچوبِ مشق سیاست کرده‌ی همه جانبه طرف نیستید. بنابراین؛ در ابتدا اینترنشنال ساحت موضوع را عوض می‌کند و برای اینکه مخاطب را دچار بهم ریختگی کند، در ابتدا سه گام را جلو می‌برند. گام اول؛ جهت پیکان را تغییر می‌دهند. از نظر آنها اکنون در بیست و چهار ساعت گذشته بلااستثناء تنها دو عامل سبب این اتفاقات در سوریه است. یک؛ بشار اسد دو؛ جمهوری اسلامی و از این دو گزینه حاضر نیستند کنار بیایند و تمام موضوعات دیگر را فاکتور گرفته‌اند. از صبح امروز تاکنون مخاطب از جمهوری اسلامی متوقع است این در حالی است که جمهوری اسلامی یکی از بازیگران در سوریه است. گام دوم؛ آنها ضریب استرس و فشار روانی بر مخاطب را با توسیع منطقه بهم ریخته افزایش می‌دهد. اینکه بعد از سوریه، نوبت لبنان، بعد از آن عراق و در انتها ایران است. این امر در مخاطب ایجاد نوعی تشویش می‌کند. آنها این دو را در گام سوم به هم پیوند می‌دهند و سعی می‌کنند به مخاطب این موضوع را القا کنند که اگر ایرانی‌ها می‌توانستند از خود حفاظت کنند، سوریه را نگه می‌داشتند و اکنون بی بی سی بر این خط متمرکز شده است. تمامی این مسائل را وقتی کنار هم می‌چینیم، به این نتیجه می‌رسیم که آنها سعی دارند تا مخاطب دو مسئله را باید فراموش کند. یک؛ اتفاقاتی که برای رژیم صهیونیستی علی الخصوص در دو ماه گذشته افتاده است و دو؛ اکنون باید قاب قدرت یا کُت در منطقه جابه جا شود. به همین دلیل است که ترکیه وسط ماجرا افتاده است.

وی اضافه کرد: آنها سعی دارند مخاطب را به این جمع بندی برسانند که اساسا جمهوری اسلامی ایران کاره‌ای نیست و این ترکیه است که اکنون نقش اول است.

پنهان کردن به هم ریختگی تحریرالشام به مدد موضوعات ثانویه

داودی همچنین گفت: با جمع بندی این موضوعات می‌توان به این نتیجه دست یافت که رسانه‌های بیگانه تمام تلاش خود را می‌کنند که موضوعات ثانویه را به چشم مخاطب برجسته کنند تا بدین شکل فرصتی بخرند و مخاطب متوجه به هم ریختگی حتی تحریر الشام هم نشود و مخاطب احساس کند که همه چیز بر طبق برنامه پیش می‌رود و کاملا حساب شده و طبق زمان بندی است.

با یک دو گانه مواجه هستیم

وی افزود: متاسفانه رسانه‌های داخلی بدون اینکه از واقعیات مسئله آگاه باشند، از جمهوری اسلامی انتقاد می‌کنند به همین دلیل اساسا سوریه و ایرانی که در رسانه می‌سازند، با آنچکه در میدان به لحاظ اطلاعات و واقعیات وجود دارد، متفاوت است. بنابراین؛ می‌توان گفت که با یک دو گانه مواجه هستیم.

گمراه کردن ذهن مخاطب از جمع بندی عاقلانه

وی بیان کرد: رسانه‌های خارجی همواره سیاست سه گانه فرد اجاره‌ای، موقعیت اجاره‌ای و گروه اجاره‌ای را اعمال می‌کنند. آنها سعی می‌کنند تحولات را با یک اتمسفر اجاره‌ای پیش ببرند و جالب اینجاست که اجاره به شرط تملیک هم نیست. فرمت رفتار اجاره‌ای اگر پوزیشن و پرسپکتیو ایدئولوژیکی پیدا کند، پیچیده‌تر خواهد شد به این دلیل که اجاره فرد، موقعیت و گروه ایدئولوژیکی قطعا رادیکال است. یکی از مسائلی که رسانه‌های خارجی سعی دارند تا مخاطب از آن مطلع نشود، این است که اساسا جمهوری اسلامی با کسی اجاره‌ای برخورد نمی‌کند. به همین دلیل است که بر کلمه معامله از یک هفته پیش متمرکز شده‌اند که ایران بشار اسد را معامله کرد و یا ایران سوریه را معامله کرد. این تمرکز به این دلیل است که سلسله شکست‌های آمریکایی ها، ایتالیا انگلیس و ترکیه در ۶ سال اخیر و هزینه‌های هنگفت آنها عیان نشود. بنابراین؛ می‌توان گفت که یکی از مهمترین اتفاقاتی که رسانه‌های بیگانه بر آن متمرکز هستند، گمراه کردن ذهن مخاطب از جمع بندی عاقلانه و مسائل عنوان شده است.

این کارشناس بیان کرد: اکنون رسانه‌های بیگانه قصد دارند تا اسلحه تحلیل واقعی در منطقه را به سمت مخاطب برگردانند که فشنگ آن خود تحقیری، خود زنی و خودویران گری است.

هویت شویی؛ اقدام اول رسانه‌های بیگانه در تحولات سوریه

داودی با اشاره به اینکه در حوزه رسانه نسبت به تحولات سوریه باید دو نکته را حذر داشته باشیم، گفت: نکته اول؛ آنها دو اقدام جدی خواهند داشت. اقدام اول؛ هویت شویی است. یعنی سعی می‌کنند تا هویت سیاه تروریستی بودن خود را خیلی سریع پاک کنند. هویت شویی معمولا یکسری از مکانیزم‌ها را تغییر می‌دهد. وقتی هویت شست و شو می‌شود، اولین مکانیزمی که تغییر می‌دهد، ایجاد نوعی احتیاط توام با امید غیر منطقی در طرف مقابل است. باید دقت داشت که تحریرالشام را رسانه‌های فارسی زبان بیگانه با چهار واژه جلو آوردند. اول به آنها عنوان معترضین سوری دادند سپس آن را شورشی‌ها نامیدند و چند روز بعد که توانستند برخی تصاویری که مردم از آن استقبال کردند را خلق کنند، به آنها انقلابی‌های سوری گفتند و پس از جلو آمدن، نام آنها را مخالفین بشار اسد نامیدند و بعد از آن واژه مسلحین را نیز به آن اضافه کردند تا بتوانند نوعی رعب نوستالژیک نیز ایجاد کنند. باید دقت داشته باشیم که هویت‌شویی، در همین پنج عنوان اتفاق می‌افتد. نهایتا آنها مثلا وقتی وارد حوزه جریان دموکراتیک می‌شوند و انتخابات برگزار شود، نام محمد الجولانی تروریست، رهبر دموکراتیک بر سوریه خواهد شد و با یک هویت شویی کار خود را جلو می‌برند. این هویت شویی به این دلیل است که مدام به آنها تکفیری و تروریستی اطلاق نشود و یادمان نیاید که اول داعشی‌ها را از زندان آزاد کردند و آنها ادامه همان جبهه النصره هستند و چه جنایاتی در سوریه انجام دادند و چه نسل کشی‌هایی را در خود سوریه انجام دادند. اقدام دوم؛ انسداد تاریخی است. یعنی اجازه نمی‌دهد که تاریخ پراطلاعات مجددا در ذهن مخاطب یادآوری شود. یک انسان وحشی تروریست صد در صد آموزش دیده آمریکایی‌- اسرائیلی را با یک لباس غیرعربی و پوزیشن بزک کرده و مدل سوپراستاری ارائه می‌دهد. بنابراین؛ با این روش انسداد تاریخی انجام می‌دهند که یادمان برود این فرد و تحریرالشام بود که ایزدی‌ها را سلاخی و کرد‌ها را قتل عام کردند. در این میان رسانه به مخاطب کمک می‌کند که چگونگی تاریخچه شکل گیری را فراموش کند و یادش برود که آنها برای ایجاد دیوار حائل برای امنیت رژیم صهیونیستی و همچنین برای تجزیه سوریه به نفع ترکیه و رژیم صهیونیستی آمدند. انسداد به اضافه هویت شویی سوریه را وارد مرحله جدیدی می‌کند و نام آن را سوریه دموکراتیک می‌گذارند.

وی بیان کرد: ما باید واقعیات میدان را فارغ از رسانه بلکه سوریه کنونی و می‌خواهند باشد را ببینیم تا بتوانیم در مسیر آنچکه می‌خواهند باشد، اختلال ایجاد کرد.

جای خالی وحدت ساحات در رسانه‌های داخلی

اشراقی کارشناس مجری: مسئله مهم دیگر، مسئله مواجه مخاطب با رسانه‌هایی است که از آنها متوقع است و رسانه‌هایی که از آنها متوقع نیست. در دوره‌ای که بار‌ها گفته شده، دوره، دوره‌ی غربال است و تشخیص دادن حق از باطل نه آنچه‌ها که گفته می‌شود سخت، اتفاقا گاهی بسیار هم ساده است.

داودی در این باره گفت: رسانه زمانی می‌تواند موفق عمل کند که سه پارامتر را با هم داشته باشد. یک؛ گیج نباشد. رسانه‌ای که خود در میدان گیج باشد، در عرصه افکار عمومی شلخته عمل می‌کند و رسانه‌ای که شلخته عمل کند اعتبار نخواهد داشت. دو؛ رسانه به ابزار، محیط و سرعت زنده است. بنابراین؛ اگر شما در زمان بحران از ابزار خود در محیط به خوبی استفاده نکنید، چه زمانی می‌خواهید استفاده کنید؟! سه؛ رسانه‌های غیرایرانی و غیرمقاومتی دارای وحدت ساحات هستند و سخت می‌بینید در موضوعی که رویه‌ی آنهاست، رسانه‌های آمریکایی با اروپایی و برخی رسانه‌های منطقه تعارض داشته باشند و پیام واحد است. بنابراین؛ می‌توان گفت که وحدت ساحات در این رسانه ها، وحدت رویه، سیاست و پیام ایجاد می‌کند. متاسفانه در سال‌های اخیر نتوانسته‌ایم که در حوزه رسانه‌ای، وحدت ساحات ایجاد کنیم. به این علت که بیش از حد ممکن درگیر اقدامات غیردانشی و غیرتجربی رسانه داری در بحران شده‌ایم و رسانه‌های بحرانی قادر به خارج کردن مخاطب از بحران نخواهند بود و چه بسا که بیشتر هم می‌توانند مخاطب را به بحران نزدیک‌تر کنند. متاسفانه چند سالی است که در رسانه‌های داخل چیزی تحت عنوان فرماندهی کنترل و کنترل فرماندهی واحد رسانه در کشور نداریم.

رسانه‌ها سعی دارند شکست بشار اسد را به جمهوری اسلامی ایران مرتبط کنند

گنجی نماینده رسانه‌های خارجی در ایران در ادامه این گفت‌و‌گو در برنامه امواج شبهه بیان کرد: این اتفاق به قدری سریع صورت گرفت که حتی غرب و حتی ترک‌ها و دیگر بازیگران پشت صحنه تمایلی نداشتند که پیش‌قراولان رسانه‌ای خود را در این روز‌ها درگیر کنند تا اگر به نتیجه‌ای نرسید برای آنها همراه با بدنامی به بار نیاورند.

وی افزود: رسانه‌ها سعی دارند شکست بشار اسد را به جمهوری اسلامی ایران مرتبط کنند و شکست بشار اسد را به نوعی شکست ایران جلوه دهند. برای آنها در نهایت آنچکه بتواند اقتدار و محبوبیت ایران را در جهان اسلام تضعیف کند و محور مقاومت بودن را دچار اشکال بکند، برای آنها مطلوب خواهد بود. آنها سعی دارند تا این موضوع در منطقه اینگونه تعداعی شود که ایران نتوانستند از دوست خود محافظت کند. اما این سوال پیش می‌آید که چه کسی گفته که ایران قرار است در همه مناقشات منطقه‌ای همواره پیروز میدان باشد؟ و چرا تعمدا می‌خواهید قدرت و توان طرف مقابل را نادیده بگیرید؟ مگر آمریکایی‌ها با این همه امکانات در تمامی مناقشات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ما موفق بوده است؟

گنجی اضافه کرد: همه قدرت‌ها اقدام به به‌روز‌رسانی اتاق فکر و عملیات خود کرده‌اند و دیگر نمی‌توان مانند گذشته به راحتی برای منطقه ما نقشه‌های ۵ ساله، ۱۰ ساله و ۲۰ ساله بکشند.

بازی با برگ القاعده، طالبان و داعش دیگر برای غرب کارکرد ندارد

اشراقی کارشناس مجری: برخی رسانه‌های داخلی تحولاتی را راجع به تحولات سوریه به کار می‌برند که بی بی سی فارسی یا اینترنشنال به کار می‌برند، نظر شما در این مورد چیست؟

وی در این رابطه گفت: این رسانه‌ها یا جاهل هستد و یا قصد و غرض دارند. رسانه‌هایی که با غرض این کار را می‌کنند، دنبال مشابه سازی اوضاع سوریه با اهداف خاص برای ایران هستند.

گنجی عنوان کرد: بازی با برگ القاعده، طالبان و داعش دیگر برای غرب کارکرد ندارد و قرار است یک وحشی تروریست بزک شده را به مردم سوریه قالب کنند. هیچ کشوری در همسایگی اسرائیل قرار نیست توسعه یافته شود و روی آرامش را ببیند، این موضوع تنها مختص سوریه نیست. بنابراین؛ اگر مردم سوریه فکر کردند که قرار است با سیاست تسلیم اتفاق خوبی برای آنها رقم بخورد، خیالی باطل است.

وی خاطرنشان شد: اگر آمریکا نگران آزادی، آبادی و دموکراسی سوریه است، چرا این تمایلات و آورده‌های خود را در افغانستان، عراق و بقیه کشور‌های عربی شاهد نبودیم؟ و چرا حضور آنها در این کشور‌ها منجر به آبادانی، دموکراسی واقعی نشد؟ و چرا فکر می‌کنند باید باور کنیم که آنها برای سوریه خواب‌های بهتری دیده‌اید؟! و قرار است که این ملت و کشور را تبدیل به گلستان کنید.

رسانه‌های ایرانی باید میدان دار اصلی اخبار باشند

گنجی افزود: انتظار می‌رود که رسانه‌های ایرانی میدان دار اصلی اخبار باشند و در بازیگری رسانه‌ای نقش پررنگ تری داشته باشند که متاسفانه شاهد چنین چیزی نبودیم.

وی در پایان گفت: دشمن در گذشته هم فکر می‌کرد که در هر موضوعی که برای ما مشکل ایجاد می‌کند، تضعیف می‌شویم، اما تمامی اتفاقات منطقه نشان داده که همه باران‌هایی که برای ایرانیان ایجاد کرده، باعث قوام و قدرت بیشتر ایرانیان شده است. امروز گفته می‌شود که ایران در عراق، سوریه، لبنان، لیبی و یمن نقش دارد و ما قرار نبود که در این کشور‌ها نقش داشته باشیم، اما مجموعه خطا‌های شما سبب قدرت ما شد و دشمن باید مطمئن باشد که داستان سوریه بار دیگر ایرانیان را قدرتمند خواهد کرد و از دل این بحران فرصت‌های خوبی بوجود خواهد آمد.