باشگاه خبرنگاران جوان؛ حامد پارسا* - حکومت سوریه ظرف چند روز و بدون مقاومت قابل‌توجهی سقوط کرد. اتاق عملیات مشترک مخالفان که شامل گروهک تحریر الشام (تشکیلاتی از اتحاد النصره و چند گروه دیگر) و تقریباً تمام گروه‌های تروریستی مستقر در ادلب بود، با حمایت تسلیحاتی و اطلاعاتی برخی کشور‌های منطقه به سمت حلب حرکت کرد. سرعت شگفت‌آور پیشروی معارضان مسلح، از همان ابتدا سوالات مهمی را برای تحلیل‌گران به وجود آورد.

غافلگیری ارتش سوریه

در روز‌های نخست این بحران، غیبت نیرو‌های حزب‌الله به دلیل درگیری در جنگ لبنان و کاهش تعداد نیرو‌های مقاومت و مستشاران ایرانی، به‌عنوان دلایل سقوط پی‌درپی شهر‌ها و پیشروی آسان تروریست‌ها مطرح شد. حامیان سوریه امیدوار بودند که ارتش سوریه با بازیابی توان خود، بازاستقرار نیرو‌ها و ایجاد خطوط دفاعی در جنوب ادلب، مانع پیشروی تروریست‌ها شود و سپس برای بازپس‌گیری مناطق از دست‌رفته اقدام کند.

اما بر خلاف این امیدواری، ارتش سوریه هیچ‌گونه مقاومتی از خود نشان نداد. «جیش سوری» بدون شلیک حتی یک گلوله، شهر‌ها را یکی پس از دیگری ترک کرد. این عملکرد، بهت و حیرت بسیاری از ناظران را برانگیخت. هم‌زمان، شورش‌های محلی در جنوب و شرق سوریه حلقه محاصره دمشق را تنگ‌تر کرد. در نهایت، صبح روز یکشنبه، ۱۸ آذر، پایتخت به‌آسانی سقوط و بشار اسد کشور را ترک کرد.

دو دیدگاه عمده درباره سقوط دمشق وجود دارد که به نظر می‌رسد هردو نگاه، تا حدی درست است.

۱. ضعف داخلی و بی‌انگیزگی نیروها:

ارتش سوریه در نتیجه بی‌انگیزگی عمومی به واسطه حقوق پایین و امکانات محدود، تغییر رفتار تروریست‌ها در برخورد با اسرا، کاهش شدید محبوبیت بشار اسد به دلیل مشکلات اقتصادی ادامه‌دار، حملات رژیم صهیونیستی به زیرساخت‌ها و همچنین تهدید به حملات گسترده، توان مقاومت را از دست داده بود. برخی این سقوط را به مثابه یک «شبه‌کودتا» یا «کودتای نرم» توصیف می‌کنند.

در واقع و به بیان دقیق‌تر، بعد از اشتباه واضح بشار اسد در انحلال «نیرو‌های دفاع وطنی» که در حکم بسیج مردمی و با حمایت ایران تشکیل شده بود، نیرو‌های مسلح سوریه نقطه قوت خود را از دست داد و از یک ارتش درون‌زا و مردمی، که با زحمات شهید شاطری، شهید همدانی و شهید سلیمانی شکل گرفته بود، به دوران قبل از ۲۰۱۱ بازگشت و دوباره به یک نیروی وابسته و متکی به غیر تبدیل شد.

در چنین شرایطی و بدون حضور نیرو‌های مقاومت و مشغولیت ژنرال‌های روسی در اوکراین، سربازان سوریه سرگردان و بی‌برنامه و بی‌انگیزه، در میدان رها شده و چاره‌ای جز فرار نداشتند. 

۲. دلایل سیاسی و خارجی:

بشار اسد به‌دلیل نزدیکی به امارات و برخی توافقات پشت‌پرده از مقاومت و مستشاران ایرانی خواسته بود سوریه را ترک کنند. با وجود آمادگی کامل مقاومت برای مقابله و اصرار آنها بر کمک به سوریه، اسد همکاری لازم را انجام نداد و عملاً شکست را پذیرفت. برخلاف برخی جریان‌سازی‌ها، جمهوری اسلامی ایران بدون هیچ چشم‌داشتی آماده کمک نظامی، بسیج نیرو‌ها و تشکیل خطوط دفاعی برای حفظ دولت سوریه بود. اما به هر دلیلی، پاسخ مثبتی از سوی دمشق دریافت نشد و فرصت برای جلوگیری از این بحران از دست رفت.

پیامد‌های سقوط سوریه

سقوط سوریه اثرات مخربی بر امنیت منطقه خواهد داشت. این در حالی است که ابومحمد الجولانی رهبر تحریر الشام، وعده داده است که جان شهروندان، اماکن دیپلماتیک، مکان‌های مقدس از جمله حرم حضرت زینب (س) و همچنین عدم مداخله در لبنان و عراق را تضمین کند. با این حال، تاریخچه اقدامات تروریستی و نقض عهد این گروهک‌ها نشان می‌دهد که نباید به این وعده‌ها اعتماد کرد. حفظ آمادگی در برابر اقدامات احتمالی آنها و گسترده‌تر شدن فعالیت‌های تروریستی در منطقه، امری ضروری و حیاتی است.

*پژوهشگر سیاسی-نظامی غرب آسیا