چگونه می‌توان با آلودگی پلاستیکی مقابله کرد؟
در حالی که کمتر از ۱۰ درصد پلاستیک تولید شده در جهان بازیافت می‌شود، کشورها باید فورا راهکار‌هایی را برای کنترل انباشت پلاستیک در نظر بگیرند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهرا نجفی - مقامات بین‌المللی از سراسر جهان این هفته در کره جنوبی گرد هم آمده‌اند تا معاهده‌ای برای رسیدگی به بحران جهانی آلودگی پلاستیکی منعقد کنند. آلودگی پلاستیکی به تجمع و انباشت مضر محصولات پلاستیکی در محیط زیست اشاره دارد و به گفته کارشناسان، بحرانی است که اگر کنترل نشود تا ۱۰ سال آینده جهان قادر به مقابله با آن نخواهد بود.
کیم وان سوپ، وزیر محیط زیست کره جنوبی در مراسم افتتاحیه نشست مقابله با آلودگی پلاستیکی در شهر «بوسان» هشدار داد: «باید قبل از اینکه آلودگی پلاستیک ما را از بین ببرد، به آن پایان دهیم». در همین حال، «آن بته توینریم» وزیر توسعه بین‌الملل نروژ می‌گوید برای مقابله با بحران آلودگی محیط زیست با پلاستیک، کشورها باید «فورا» تولید آن را محدود کنند. این پنجمین و آخرین دوره از این سلسله نشست است و مقامات جهانی دو سال است برای منعقد کردن یک توافق بین‌المللی تلاش می‌کنند. توافقی که نه تنها دولت‌ها را وادار کند زباله‌های پلاستیکی را بهتر مدیریت کنند، بلکه میزان تولید این مواد را هم کاهش دهد.
زباله پلاستیکی: بحرانی فراگیر و تهدیدکننده حیات بشر
بر اساس تحلیل‌های علمی، آلودگی پلاستیک فرآیند‌های طبیعی آب و هوایی در کره زمین را تغییر می‌دهد، تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کند، تنوع زیستی را از بین می‌برد و اقیانوس‌ها را اسیدی می‌کند. کارشناسان می‌گویند به پلاستیک نباید به چشم یک زباله معمولی نگریست، بلکه باید آن را به عنوان محصولی دید که به تمامی اکوسیستم‌ها و سلامت انسان آسیب جدی وارد می‌کند. محققان دانشگاه هاوایی و دانشگاه فدرال آلاگواس برزیل سال گذشته در جریان تحقیقات خود برای اولین بار در جفت جنین‌های متولد نشده نیز ذرات میکروپلاستیک یافتند. نتایج این پژوهش که نشان دهنده میزان نفوذ ذرات پلاستیکی به حیات بشر است، «بسیار نگران‌کننده» توصیف شده است. افزون بر این، اکثریت قریب به اتفاق پلاستیک‌ها از سوخت‌های فسیلی ساخته می‌شوند، فرآیندی که می‌تواند گاز‌های گلخانه‌ای را به طور قابل توجهی افزایش دهد. بر اساس مقاله‌ای که در ماه آوریل از سوی محققان آزمایشگاه ملی «لارنس برکلی» منتشر شد، تولید پلاستیک در سطح جهانی، حدود ۲.۲۴ گیگا تن گاز‌های گلخانه‌ای را فقط در طول یک سال منتشر کرده است که معادل آلودگی تولید شده توسط بیش از ۵۰۰ میلیون خودروی گازسوز در مدت مشابه است.
در سال ۲۰۲۲ دست کم ۵۰۶ میلیون تن پلاستیک در سراسر جهان تولید شد که طبق آمار تنها ۹ درصد آن بازیافت می‌شود. بقیه سوخته یا دفن می‌شوند یا وارد محیط زیست می‌شوند. میکروپلاستیک‌ها اکنون همه جا هستند. از قله اورست گرفته تا گودال ماریانا، عمیق‌ترین نقطه روی زمین. اما راه مبارزه با آن چیست؟
ایجاد محدودیت‌هایی برای استفاده از ظروف یک بار مصرف
ایجاد محدودیت برای تولید، توزیع یا استفاده از ظروف یک بار مصرف یکی از پر کاربردترین و موفق‌ترین مکانیسم‌های قانونی است که دولت‌ها می‌توانند برای مقابله با آلودگی پلاستیک انجام دهند. بخشی از این موفقیت به دلیل انعطاف‌پذیری این قوانین است؛ بدین معنا که محصولات پزشکی یا محصولات مهم دیگر می‌توانند به راحتی از این قاعده مستثنی شوند. همچنین در موارد دیگر یافتن جایگزین‌های مناسب پارچه‌ای یا کاغذی کار دشواری نیست.
به عنوان مثال، جزایر مارشال واقع در اقیانوس آرام در سال ۲۰۱۶ ممنوعیتی را برای واردات، ساخت، فروش و توزیع فنجان‌ها و بشقاب‌هایی که با پلاستیک ساخته می‌شود و همچنین لیوان‌ها و بشقاب‌های یک بار مصرف و کیسه‌های خرید پلاستیکی وضع کرد و در عوض استفاده از کیسه‌های کاغذی بازیافتی و کیسه‌های پارچه‌ای را تبلیغ کرد. اقدامات این کشور به عنوان یکی از نمونه‌های موفق در سراسر جهان شناخته می‌شود. پاناما نیز در سال ۲۰۱۸ ممنوعیتی برای کیسه‌های پلاستیکی ایجاد کرد که از سال ۲۰۲۰ اجرایی شده، هرچند که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی نازک برای برخی مواد غذایی همچنان مجاز است.
مالیات و مشوق‌های مالی
یک راه دیگر برای کنترل تولید و مصرف زباله وضع مالیات یا معافیت‌های مالیاتی است. پرتغال در سال ۲۰۱۵ مالیاتی معادل ۰.۱۲ دلار به ازای هر کیسه پلاستیکی برای تولید کنندگان در نظر گرفت. چهار ماه بعد، مصرف این کیسه‌ها ۷۴ درصد کاهش پیدا کرد. دانمارک نیز در سال ۱۹۹۹ برای انواع بسته‌بندی‌های پلاستیکی مالیات در نظر گرفت که در آن کمترین نرخ مالیات برای پلاستیک‌های بازیافتی و بیشترین نرخ برای پلاستیک‌هایی با ضخامت بالا اعمال شد. پس از وضع مالیات، کاهش مصرف پلاستیک در این کشور حدود ۷۰ درصد برآورد شد. پرتغال و دانمارک به ترتیب از این ابزار‌های اقتصادی برای افزایش استفاده از محصولات قابل بازیافت استفاده کردند.
وضع استاندار‌دهایی برای تولید محصول
دولت‌ها می‌توانند کارخانه‌های تولید پلاستیک را ملزم کنند که محصولات خود را با استاندار‌دهای خاصی راهی بازار کنند. این قوانین ممکن است ترکیب و نوع مواد تشکیل دهنده را مشخص کند، یا کارخانه را ملزم به این کند که محصولات قابل بازیافت و زیست تخریب‌پذیر تولید کند. همچنین می‌تواند با قرار دادن برچسب خاص روی محصولات بازیافتی، مردم را تشویق به خرید آنها کرد. به طور مثال در آمریکا، تولیدکنندگان محصولاتی که با آن بسته‌بندی انجام می‌شود، باید به مردم «گواهی انطباق» ارائه بدهند. این گواهی مصرف کننده را مطمئن می‌کند که غلظت برخی فلزات سنگین در محصول از حد مجاز بیشتر نیست.
سایر چارچوب‌های نوآورانه
در سال‌های گذشته، دولت‌ها طرح‌های نوآورانه دیگری را نیز برای حفظ محیط زیست تصویب و اعمال کرده‌اند. به طور مثال، دولت آلمان طرحی را تحت عنوان‌ای‌پی‌آر (افزایش مسئولیت تولیدکننده) آغاز کرده که تولیدکننده را موظف می‌کند که مسئولیت کل چرخه عمر محصولات خود را بر عهده داشته باشد و از بازیافت آن نیز اطمینان حاصل کند. در واقع مسئولیت تولیدکننده با عرضه به پایان نمی‌رسد و حتی پس از استفاده شدن محصول پلاستیکی، تولید کننده موظف است که جمع‌آوری و بازیافت آن را نیز به نوعی بر عهده بگیرد. رعایت این مقررات برای تمامی تولیدکنندگان در آلمان الزامی است. بر این اساس، صاحبان برند‌ها باید سیستم‌های بازیافت را تامین مالی و مدیریت کنند. این طرح در حال حاضر فقط محدود به آلمان نیست و در چندین کشور اروپایی از جمله بلژیک، بلغارستان، استونی، فنلاند، کرواسی و دانمارک اعمال می‌شود.
