وضعیت فرونشست زمین در کاشان هر سال نسبت به سال قبل بحرانی‌تر شده و به عقیده کارشناسان ادامه این وضعیت تا ۵۰سال آینده این منطقه را خالی از سکنه خواهد کرد.

موضوع فرونشست زمین ، محدود به جا و مکان نیست و ممکن است در کوچه و خیابان های داخل شهر رخ بدهد یا در اتوبان ها و جاده های اصلی و فرعی و حتی در داخل منزل یا محیط کارمان! به عبارتی ما چه بخواهیم و چه تمایلی نداشته باشیم، این اتفاق همراه ماست!! خطر بیخ گوش ماست، آن هم به علت برداشت های بی رویه‌ای که از ذخایر آب زیرزمینی صورت گرفته است.

تصور کنید اکنون سال ۱۴۵۰ هجری شمسی و اینجا کاشان است ، شهرستانی خالی از سکنه ، اژدهای فرونشست زمین تاریخ و تمدن چند هزار ساله این شهرستان را بلعیده و بیش از ۳۶۰ هزار نفر جمعیت این شهرستان قربانی بی تفاوتی به مسئله مدیریت آب‌های زیرزمینی در زمان کنونی شده‌اند.

دشت‌ کاشان روزگاری نه چندان دور،آب‌های زیرزمینی و قنات‌های پرآبی داشت که امروز اکثر این قنات ها خشک شده و دشت آن به دلیل برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی در حال فرورفتن است، خطر فرونشست باید به صورت جدی مورد توجه مسئولان و مردم قرار گیرد.

ذخیره نزولات از طریق اجرای عملیات آبخیزداری،جمع آوری و مدیریت رواناب‌های شهری برای مصارف غیرشرب،تغییر الگوی کشت و جایگزین کردن کشت گلخانه‌ای به جای کشت سنتی، و تعطیل کردن چاه های غیر مجازبرداشت آب روش‌هائی است که اگر عملیاتی نشود تصویر ۵۰ سال آینده کاشان بدون سکنه ،دور از انتظار نیست.

طبق مطالعات کارشناسی حدود هزار چاه اعم از مجاز و غیرمجاز و ۳۱ قنات در دشت کاشان وجود دارد که سالانه بالغ بر۳۹۹ میلیون متر مکعب آب از آبخوان کاشان تخلیه می‌کند.

باتوجه به حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب آب برگشتی، ۲۵۵ میلیون متر مکعب میزان آبی است که در سال از آبخوان کاشان تخلیه می‌شود. حدود۲۰۰ میلیون متر مکعب از این آب در بخش کشاورزی و بقیه در بخش مصارف شهری و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در بین مصارف مختلف انگشت اتهام بیشتر به سوی بخش کشاورزی است که حدود ۹۰ درصد منابع آب شیرین را به خود اختصاص داده است.

اضافه برداشت سالانه آب در دشت کاشان ۳۵ میلیون متر مکعب است و این میزان اضافه برداشت افت ۶ دهم متر در سال را به همراه دارد.

طبق مطالعات علمی تا ۴۰ سال پیش ضخامت لایه آب‌دار سفره‌های زیرزمینی در آبخوان کاشان حدود ۱۱۰ متر بوده است،در حال حاضر ارتفاع لایه آب دار به ۶۰ متر رسیده و با این روند اگر مشکل هجوم آب شور به آب شیرین هم پیش نیاید،تا۵۰ سال اینده آبخوان کاشان تخلیه می شود.

مشکل دیگری که منابع آب دشت کاشان با آن مواجه است مجاورت با دریاچه آب شور است و اگر این افت ارتفاع لایه آب دار ادامه یابد دیگر، احتمال هجوم آب‌های شور به آبخوان و شور شدن آب شیرین نیز وجود دارد کما اینکه در حال حاضر نیز در برخی نقاط این تعادل از بین رفته و آب بعضی از چاه ها شور شده است،.

منابع آب زیرزمینی میراثی چند میلیون ساله است که طبیعت به ما هدیه کرده است. متاسفانه از ۱۰۰ سال قبل و با ورود صنعت حفاری و پمپاژ به داخل کشور و با گسترش سطح اراضی کشاورزی، میزان برداشت افزایش یافت.

توسعه بدون برنامه و عدم توجه به اصول توسعه پایدار منجر شده است که هر ساله سطح آب‌های زیر زمینی دشت کاهش یابد و عمق برداشت از چند 10 متر در دهه ۶۰ به بیش از یکصد متر در دهه اخیر برسد.

یکی ار نتایج این برداشت های بدون برنامه، وقوع پدیده فرونشست است.

فرونشست زمین پدیده ای غیر قابل برگشت است،و حتی بارندگی فراوان در آینده هم نمی‌تواند حفره های مسدودشده زمین در اثر فرونشست را باز کند و انسان قادر به ترمیم آن نیست چون در اثر پدیده فرونشست آبخوان نابود می‌شود.

وقوع سیلاب،عدم نفوذ پذیری زمین،خطر تخریب جاده‌ها و منازل مسکونی از آسیب‌های پدیده فرونشست زمین است،طبق مطالعات دانشگاهی به ازای هر ۱۰ متر افت سطح آب زیرزمینی احتمال وقوع ۵۰ سانتی‌متر فرونشست وجود دارد.

در کاشان میزان افت سطح آب‌های زیر زمینی بالغ بر ۶۰ سانتی‌متر در سال است و بر این اساس طی هر ۱۰ سال بیش از نیم متر فرونشست زمین حادث خواهد شد..

پدیده فرونشست زمین به مثابه یک اژدهاست که دهان باز کرده و به زودی آتش آن فراگیر می شود. کارشناسان و محققان صنعت آب، تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی مصرف آب در بخش مصارف خانگی، کشاورزی و صنعت و آگاه سازی مردم نسبت به الگوی مناسب مصرف را جمله مهمترین راهکارها و راه حل‌ها برای مدیریت پدیده فرونشست بیان کردند.

در دشت کاشان اگر بهره‌بردای بیش از حد از آب‌های زیرمینی متوقف نشود به زودی فرونشست مناطق شهری را نیز درگیر می‌کند،باید بررسی شود اگر در دشت کاشان استعداد کشاورزی ضعیف است از اجرای کشاورزی به روش‌های سنتی با محصولات پرآب بر جلوگیری شود،بحث کشت گلخانه

ای و یا پرورش ماهیان زینتی بسیار درآمد زاست و اگر کشاورز به جای کشت ۱۰ هکتار زمین به پرورش ماهی زینتی روی َآورد و یا در سطح محدودی اقدام به کشت گلخانه‌ای کند، هم درآمد بیشتری داشته و هم سفره‌های آب زیرزمینی حفظ می‌شود.

کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر بخواهیم با مشکل فرونشست در دشت کاشان به درستی مقابله کنیم باید برای مصرف آب مدیریتی درستی داشته باشیم و مصرف آب برای منطقه بر اساس استعداد و پنتانسیل‌های واقعی منطقه باشد.

با توجه به این که بیشترین میزان آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود ،باید تولید محصولات پرآب بر ازجمله هندوانه،طالبی،گندم و غیره تعطیل و به جای آن تولید محصولات کم آب بر جایگزین شود.

تدوین الگوی درست و پایدار مصرف آب مهمترین راهکار در مدیریت صحیح و پایدار منابع آب است که پتانسیل توین این برنامه در دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان وجود دارد.

هرچند پدیده فرونشست غیرقابل جبران است اما اگر سفره های آب زیرزمینی به درستی تغذیه شود و برداشت آب از چاه‌های کشاورزی کاهش یابد، روند گسترش فرونشست در دشت کاشان به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.

در دنیا مناطقی بوده که به لحاظ فرونشست در حالت بحرانی قرار داشته اند اما با مدیریت صحیح مشکل آنها رفع شده است.

کاشان با جمعیت افزون بر ۳۶۴ هزار نفر در ۲۰۰ کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد.

این شهرستان بیست و هشتمین شهر پُرجمعیت ایران و دومین شهر پُرجمعیت اصفهان پس از مرکز این استان محسوب می‌شود.

منبع: ایرنا