استان سمنان یکی از استان‌هایی است که پذیرای جمعیت زیادی از اتباع خارجی و به ویژه اتباع کشور همزبان و همسایه شرقی‌مان، افغانستان است.

جدا از جمعیت چند هزار نفری افغانستانی‌ها در مهمانشهر سمنان که زیرساخت‌های مناسب اجتماعی، آموزشی، فرهنگی و ... برای هم‌زبانان افغانستانی در آن فراهم است، چند ده هزار شهروند افغانستانی دیگر در شهرستان‌های نیمه غربی این استان پهناور سکنی دارند.

مدیرکل آموزش و پرورش استان در کمتر از یک هفته مانده به بازگشایی مدارس اعلام کرد بیش از ۱۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس استان ثبت نام کردند، جمعیت دانش‌آموزی که به نظر می‌رسد تا آغاز سال تحصیلی پیش رو بر تعداد آنها افزوده شود.

جدا از اشتراکات مذهبی و فرهنگی، وجود برخی نقاط افتراقی فرهنگی سبب شده که برخی کارشناسان، علی‌رغم اذعان به ضرورت توجه ویژه به آموزش دانش‌آموزان مهمان، توجه به این تفاوت‌های فرهنگی در برنامه‌ریزی‌های آموزشی را ضروری بدانند.

استان سمنان به نسبت جمعیت، بیشترین اتباع خارجی را در بین استان‌های کشور دارد.

به گفته احمد ریواده، مشاور فعلی و معاون سیاسی اجتماعی پیشین استاندار سمنان جمعیت اتباع در این استان از مرز ۳۰ هزار نفر فراتر رفته و حتی به ۳۱ هزار نفر نیز رسیده است و این جمعیت برای یک استان با جمعیت کمی بیش از ۷۰۰ هزار نفر، جمعیت زیادی محسوب می‌شود.

وی در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ یعنی دو سال قبل با بیان اینکه این استان ۷۰۰ هزار نفری دارای ۳۱ هزار نفر تبعه افغانستانی است، گفت: این میزان معادل پنج درصد جمعیت استان است.

معاون پیشین سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار سمنان با بیان اینکه در استان ۳۱ هزار افغانستانی معادل پنج درصد جمعیت استان زندگی می‌کنند، تاکید کرد: ۱۶ هزار تبعه دارای کارت اقامت هستند.

وی افزود: نزدیک به ۱۵ هزار نفر تبعه این کشور در استان غیرمجاز هستند.

البته برخی معتقدند که جمعیت واقعی اتباع افغانستانی در استان سمنان جمعیتی به مراتب بیشتر از آمار اعلام شده است. کمبود نیروی کار یدی در برخی واحد‌های تولیدی و صنعتی استان که بار‌ها استاندار سمنان به آن اشاره کرده است در کنار عدم اقبال هموطنان به برخی مشاغل نظیر دامداری، چوبانی و برخی مشاغل سبب شده زمینه مساعدی برای اتباع افغانستان و حتی اتباع غیرمجاز نیز فراهم شود.

روند افزایشی جمعیت اتباع در استان سمنان سبب شده که در چند سال اخیر تعداد دانش‌آموزان اتباع نیز روندی افزایشی داشته باشد.

سیدجمال وزیری، مدیرکل آموزش و پرورش استان سمنان اخیرا و در آستانه بازگشایی مدارس اعلام کرد: تاکنون قریب ۱۰ هزار دانش‌آموز اتباع برای سال تحصیلی جدید در مدارس استان ثبت‌نام کردند.

وی با اشاره به محدودیت حضور اتباع در برخی شهرستان‌های این استان، خاطرنشان کرد: با توجه به ممنوعیت حضور اتباع در سه شهرستان دامغان، شاهرود و میامی، ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع در این شهرستان‌ها نیز ممنوع است.

مدیرکل آموزش و پرورش استان سمنان با بیان اینکه دانش‌آموزان اتباع تنها در شهرستان‌های نیمه غربی استان مجاز به ثبت‌نام در مدارس هستند، افزود: ثبت‌نام دانش آموزان اتباع بیگانه در پنج شهرستان سمنان، سرخه، مهدیشهر، گرمسار و آرادان بلامانع است.

وزیری با اشاره به لزوم رعایت برخی قوانین در فرآیند نام‌نویسی اتباع ادامه داد: براساس قوانین اعلام شده از سوی وزارتخانه مدیران مدارس مکلفند کلاس‌های درس را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که جمعیت دانش آموزان اتباع از ۲۰ درصد هر کلاس فراتر نرود.

مدیرکل آموزش و پرورش استان اضافه کرد: نسبت دانش‌آموزان در کلاس درس این مدارس باید ۸۰ درصد دانش‌آموزان ایرانی به ۲۰ درصد دانش‌آموزان اتباع خارجی باشد.

وی با اشاره به وجود مدارس در مهمان‌شهر سمنان، گفت: چنین محدودیتی در مدارس مهمان‌شهر افغانستانی‌ها وجود ندارد. بدیهی است که مدارس این مهمانشهر اختصاصی اتباع است، البته هیچ مدرسه اختصاصی دیگری برای اتباع در سطح استان سمنان وجود ندارد.

وزیری با اشاره به جمعیت بالای اتباع در برخی مناطق حاشیه‌ای برخی شهر‌های استان، بیان کرد: ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع براساس قانون باید به گونه‌ای باشد که تعداد دانش‌آموزان اتباع بر تعداد دانش‌آموزان هم استانی غلبه نداشته باشد. البته جمعیت اتباع در برخی مناطق نظیر محلات حاشیه‌ای شهر مهدیشهر به گونه‌ای است که اگر دانش‌آموزان اتباع ثبت نام نشوند، چه بسا تعداد دانش‌آموزان این مدارس به حد نصاب نرسد.

نباید از این مسئله گذشت که به هر حال آموزش دانش‌آموزان اتباع امری ضروری است و جدا از صراحت‌های قانونی در خصوص آموزش و تحصیل دانش آموزان تبعه خارجی، تحصیل این دانش‌آموزان در کشورمان می‌تواند مزیت‌های زیادی نیز به همراه داشته باشد.

ارائه آموزش‌های لازم به دانش‌آموزان و خانواده آنها پیش از شروع سال تحصیلی می‌تواند بستر‌های لازم برای تحصیل بی‌دغدغه این دانش‌آموزان در مدارس کشور و استان را فراهم کند.

اجرای طرح آمادگی پیش از دبستان نوآموزان افغانستانی در استان سمنان

معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان سمنان در همین ارتباط از برپایی یک دوره آموزشی برای اتباع پیش‌دبستانی و نوآموز در این استان خبر داد.

آرزو مرادی‌نسب در گفتگو با خبرنگار تسنیم، اظهار کرد: طرح آمادگی پیش از دبستان نوآموزان اتباع خارجی مجاز در این استان در حال اجرا است.

وی افزود: اجرای این طرح در قالب ۷۲ جلسه برنامه‌ریزی شده و نوآموزان موظف به شرکت در جلسات هستند.

معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان سمنان با بیان اینکه این طرح به همت معاونت ابتدایی اداره کل در حال برگزاری است، افزود: سازمان ملی مهاجرت وزارت کشور (NOM)، مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارتخانه آموزش و پرورش (MOE) و سازمان امور پناهندگان نروژ (NRC) و اداره کل آموزش و پرورش استان در برپایی این طرح مشارکت دارند.

مرادی‌نسب با اشاره به ضرورت آشنایی اتباع نوآموز و خانواده‌های آنان با دانش‌آموزان ایرانی، گفت: این طرح به منظور انطباق اجتماعی و سازگاری عمومی بین اتباع نوآموز و نوآموزان ایرانی در حال برگزاری است.

وی ادامه داد: برای اثرگذاری بیشتر این طرح، از مربیان خواسته شده که ضمن تقویت ارتباط با خانواده‌ها، دوره‌های آموزشی برای اولیای نوآموزان نیز برگزار کنند.

معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان سمنان، خاطرنشان کرد: در این طرح ۲۴۰ نوآموز از اتباع بیگانه در دوره‌ها شرکت کردند.

یک کارشناس آموزشی و روانشناسی، تحصیل و دسترسی به نظام رسمی آموزش و پرورش را حق همه دانش‌آموزان برشمرد و گفت: اصل ۳۰ قانون اساسی کشورمان، دولت‌ها را موظف کرده تا امکان آموزش و پرورش رایگان تا پایان دوره متوسطه را برای همه فراهم کند.

زهرا مرادی با اشاره به اینکه دستگاه‌های مختلفی در بحث اتباع بیگانه دارای وظایف و تکالیف قانونی هستند اظهار کرد: انتظار می‌رود که شرکای برون سازمانی آموزش و پرورش که وظایفی در این بخش دارند در بحث تعلیم و تربیت اتباع به یاری آموزش و پرورش بیایند.

وی اشترکات فرهنگی، زبانی و مذهبی را زمینه مساعدی برای ارتباط بهتر بین دانش‌آموزان افغانستانی و ایرانی برشمرد و گفت: علی‌رغم این اشترکات، افتراقات متعددی نیز وجود دارد که در آموزش‌ها باید به آن توجه جدی شود.

این تحصیل‌کرده روان‌شناسی با بیان اینکه اکثر اتباع در مناطق حاشیه‌ای شهر‌ها زندگی می‌کنند، تصریح کرد: همین امر ممکن است سبب شود که تعداد دانش‌آموزان غیرایرانی در مدارس برخی از مناطق فراتر از دانش‌آموزان ایرانی رفته و همین تغییر تعادل و ترکیب جمعیتی دانش موزان اتباع منجر به مشکلات دیگری شود.

وی با بیان اینکه دانش‌آموزان در بستر کلاس و یا هر محیط دیگری بر هم اثر می‌گذارند، خاطرنشان کرد: بدون شک دانش‌آموزان اتباع و ایرانی چه در فضای مدرسه و چه در اجتماع بر سبک زندگی همدیگر تاثیر می‌گذارند. البته این اثرگذاری در محیط کلاس درس به مراتب بیشتر خواهد بود.

این کارشناس آموزشی گفت: نباید بافت کلاس‌های درس به گونه‌ای باشد که دانش‌آموز ایرانی و سبک زندگی ایرانی اسلامی در اقلیت قرار گیرد.

مرادی با اشاره به جمعیت بالای دانش‌آموزان اتباع در ایران گفت: در ابتدای سال تحصیلی قبلی شمار دانش‌آموزان اتباع بالغ بر ۶۰۰ هزار نفر اعلام شد و این رقم بر اساس برخی گزارش‌های رسانه‌ای، امسال افزایش قابل توجهی داشته است.

وی بر لزوم دیده‌بانی روان‌شناختی دانش‌آموزان تاکید کرد و افزود: باید بحث مشاوره‌های روان‌شناختی در فضای آموزشی کشورمان جدی‌تر گرفته شود، البته این رویکرد در مقطع ابتدایی که دانش‌آموزان به دلیل شرایط سنی، جسمی، رفتاری و شناختی اهمیت بیشتری دارد.

این کارشناس آموزشی و روانشناسی با بیان اینکه خوشبختانه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش عنوان شده که باید برای حفظ سلامت روانی دانش‌آموزان خدمات مشاوره‌ای و تربیتی در مدارس ارائه شود، عنوان کرد: البته متاسفانه فعلا به اندازه لازم و استاندارد مشاور در مدارس کشور ما وجود ندارد، اما به هر حال توجه به این مهم در سند تحول خود یک گام مهم است و باید به تدریج این کمبود‌ها نیز جبران شود.

وی با بیان اینکه افسردگی در نوجوانان می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی شود، گفت: متاسفانه با توجه به بهره‌مندی بسیاری از دانش‌آموزان کم سن و سال از گوشی‌های هوشمند، حضور طولانی مدت آنها در فضای مجازی و عدم آشنایی آنها از سواد رسانه و ... می‌تواند به آسیب‌های ناشی از این بخش نیز دامن بزند.

این روانشناس بر ضرورت شناسایی و واکاوی چالش‌های تحصیلی دانش‌آموزان اتباع خارجی در ایران تاکید و تصریح کرد: همچنین باید چالش‌های احتمالی پیش‌روی دانش‌آموزان ایرانی در کلاس‌های درس مشترک نیز شناسایی و مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد تا چنانچه مشکلاتی در این بخش وجود داشته باشد برای سال‌های آتی برطرف شود.

مرادی با بیان اینکه محرومیت کودکان از تحصیل آسیب‌های جدی به دنبال دارد، گفت: جمهوری اسلامی عضو نهاد بین‌المللی حقوق کودک است و ماده ۲۸ این پیمان‌نامه جهانی که مصوب سال ۱۳۷۲ است نیز آموزش و حق تحصیل را برای همه کودکان لازم می‌داند.

به هر حال همه دولت‌ها در جمهوری اسلامی مدعی توجه ویژه به حوزه آموزش و پرورش بودند، دولت چهاردهم نیز مدعی چنین رویکردی بوده و رئیس جمهور کشورمان در تبلیغات انتخابات بار‌ها از آموزش رایگان به همه دانش‌آموزان دفاع و از برخی تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها در نظام آموزشی انتقاد کرد.

رئیس جمهور صراحتا عنوان کرد: کلاس درس برخی مدارس خاص از برخی دانشگاه‌های ما بالاتر است و در بعضی مدارس دیگر معلم هم به تعداد کافی نداریم. این تبعیض و بی‌عدالتی در آموزش باعث شده که بین ما و نسلی که در این سیستم تربیت می‌شود، فاصله بیفتد و همدیگر را درک نکنیم و زبان هم را نفهمیم.

به هر حال با توجه اهمیت ارتباط با نسل جدید کشورمان که برخی از آنها در همین کلاس‌های درس آموزش می‌بینند، می‌طلبد به هر بحثی که با حوزه آموزش و پرورش مرتبط است با حساسیت بالا نگریست، شاید از همین زاویه بود که علیرضا کاظمی، وزیر جدید آموزش پرورش در یکی از نخستین موضع‌گیری‌های خود بعد از تکیه بر کرسی وزارت به بحث تحصیل اتباع پرداخت و گفت: تحصیل دانش‌آموزان اتباع برای ما خیلی مهم است و این موضع مسائل امنیتی، تربیتی، آموزشی و ... دارد باید به همه این مسائل توجه کنیم.

این عضو کابینه چهاردهم در همین راستا خاطرنشان کرد: به دنبال این هستیم که مشکلات و دغدغه‌هایی عده‌ای که به صورت غیرقانونی و غیرمجاز مهمان ما هستنند را به نحو مناسب برطرف کنیم و در حال تمهید مقدمات هستیم و جای نگرانی وجود ندارد.

به هر روی تحصیل دانش‌آموزان اتباع در کشور به ویژه استان سمنان می‌تواند به طور توأمان مزایا، معایب، تهدیدات، فرصت‌ها و چالش‌هایی به همراه داشته باشد؛ لذا انتظار می‌رود که با درک درست از این تهدیدات و فرصت‌ها، زمینه بهره‌برداری حداکثری از این فرصت و به حداقل رساندن تهدیدات ناشی از آن فراهم شود.

جریان مهاجرتی به کشورمان از مبدا افغانستان یک جریانی مداوم و تاریخی بوده است و محدود به وقایع یک دهه اخیر در این کشور همزبان ندارد. ضمن اینکه نباید این مهم را از نظر دور داشت که امروزه در بسیاری از موارد ما با نسل‌های دوم و سوم از مهاجران افغانستانی در ایران و به تبع آن در استان سمنان روبه‌رو هستیم. نسلی که برای بهره‌مندی از سرمایه انسانی آن باید از همین دوره آموزش برنامه‌ریزی کرد تا در آینده هم بتواند سفیری شایسته برای ایران در افغانستان آینده باشد و هم در صورت ریشه دوانیدن در این مرز پرگهر بتواند شهروندی شایسته برای ایران باشد.

البته این مهم جدای از اتباع غیرمجاز باید مدنظر گیرد، چراکه برای اتباع غیرمجاز، هم برنامه‌ریزی و هم اجرای آن و هم نظارت بر آنان چیزی مثل محال بوده و تقریباً ناممکن به نظر می‌رسد.

منبع:تسنیم