کمبود پزشکان در ایران به‌ عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آینده نظام سلامت کشور، هر روز بیشتر از گذشته احساس می‌شود. در حالی که دنیا به سرعت در حال حرکت به سوی افزایش خدمات پزشکی و بهداشتی است، ایران با بحران بازنشستگی بخش بزرگی از پزشکان و کمبود نیرو‌های متخصص جوان دست و پنجه نرم می‌کند. گزارش‌های نگران‌کننده از سرانه پزشک و پیش‌بینی بازنشستگی ۳۴ درصد از پزشکان در طول ۲ دهه آینده، تصویری از آینده‌ای مبهم و پرچالش برای دسترسی به خدمات پزشکی ترسیم می‌کند.

آمار‌ها نشان می‌دهند که سرانه پزشک در ایران به مراتب کمتر از میانگین جهانی است و با افزایش تعداد سالمندان در جامعه، نیاز به خدمات پزشکی تخصصی بیشتر از هر زمان دیگری خواهد بود. این وضعیت نه تنها تهدیدی جدی برای نظام سلامت کشور است، بلکه می‌تواند به نارضایتی عمومی و کاهش کیفیت خدمات درمانی منجر شود.

پیشگیری بهتر از درمان است؛ ۳۴ درصد پزشکان در صف بازنشستگی

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در صنعت پزشکی در طول دهه‌های گذشته، سرانه پزشک در ایران همچنان به‌ مراتب پایین‌تر از میانگین سازمان جهانی بهداشت است. سرانه فعلی پزشکان در کشور، به‌ ویژه با در نظر گرفتن سالمندی جمعیت و بازنشستگی ۳۴ درصد پزشکان در ۲۰ سال آینده، نگرانی‌های جدی ایجاد می‌کند. در آینده‌ای که ۳۰ درصد از جمعیت کشور سالمند خواهند بود و پزشکان نیز به پیری و بازنشستگی رسیده‌اند، بی‌تردید کمبود پزشکان جوان مشکل‌ساز خواهد شد و پای پزشکان خارجی بار دیگر به کشور باز می‌شود.

در همین خصوص حسن شجاعی، رئیس سابق کمیسیون اصل ۹۰ مجلس یازدهم نامه‌ای در سال ۱۴۰۰ به شهید رئیسی نوشت. وی با اشاره به بحران افزایش سه‌ برابری جمعیت سالمندان و بازنشستگی ۳۴ درصد از پزشکان تا سال ۱۴۲۰ هشدار داده که عدم افزایش ظرفیت پزشکی می‌تواند نارضایتی عمومی را در دریافت خدمات درمانی تشدید کند.

بر اساس گزارش صدا و سیما از سرانه پزشک، ایران ۱۶ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر دارد، در حالی‌ که میانگین جهانی ۳۰ پزشک است. وضعیت متخصصان نیز بدتر است؛ سرانه متخصصان تنها ۶.۳ به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. این آمار نشان می‌دهند که ایران نه‌ تنها از کشور‌های اروپایی عقب است، بلکه حتی نسبت به برخی کشور‌های منطقه نیز کمبود‌های قابل‌ توجهی دارد.

افراد بالای ۶۵ سال بیش از ۲ برابر سایرین به پزشک مراجعه می‌کنند

بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، امروزه از جمعیت حدود ۸۵ میلیون نفری ایران حدود ۱۰.۴ درصد بالای ۶۰ سال و در سن سالمندی و نزدیک به آن قرار دارند. با روند موجود، جمعیت بالای ۶۰ سال کشور تا سال ۱۴۳۰ به حدود ۲۶ درصد (یک‌چهارم) و جمعیت بالای ۶۵ سال به حدود ۱۹ درصد (یک‌پنجم) می‌رسد. این بدان معناست که حدود ۹ میلیون نفر در سن بالای ۶۰ سال قرار خواهند داشت. این آمار در صورتی است که تثبیت نرخ باروری کنونی یعنی ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن را تا سال ۱۴۳۰ داشته باشیم.

بر اساس تحقیقی منتشر شده در سایت «WebMD» که از معتبرترین سایت‌های مراقبت‌های بهداشتی است، بزرگسالان بالای ۶۵ سال بیش از دو برابر افراد ۱۸ تا ۴۴ ساله به پزشک مراجعه می‌کنند. افزایش شیوع بیماری‌های مزمن و ناتوانی‌های جسمی در میان سالمندان، نیاز به خدمات پزشکی تخصصی‌تری را ضروری می‌سازد.

توزیع نامتوازن متخصصان؛ مناطق محروم همچنان در حاشیه

علاوه بر کمبود ظرفیت، توزیع نامتوازن پزشکان و امکانات درمانی این کمبود را در مناطق محروم تشدید کرده است. یکی از محور‌های اصلی در قانون اساسی و برنامه‌ هفتم، عدالت در توزیع امکانات است؛ اما به نظر می‌رسد در عمل این هدف محقق نشده است.

دکتر رجبعلی برزویی، دبیر سابق ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، در مصاحبه‌ای اعلام کرد: سرانه پزشکان متخصص در ایران ۶۳ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است؛ در حالی‌ که میانگین جهانی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ پزشک است. در تهران ۲۳۸ پزشک متخصص به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر وجود دارد. با این وجود ۷۰ درصد شهر‌های کشور تنها ۴۲ پزشک به ازای این تعداد جمعیت دارند. در برخی شهر‌ها این عدد به ۲۰ پزشک هم نمی‌رسد.

در نهایت، بحران کمبود پزشکان و افزایش سالمندان در ایران زنگ خطری جدی برای نظام سلامت کشور است. اگر اقدامات سریع و مؤثری برای افزایش ظرفیت آموزشی و جذب نیرو‌های جوان انجام نشود، نه‌ تنها دسترسی به خدمات پزشکی دشوارتر خواهد شد، بلکه نارضایتی عمومی و فشار بر سیستم درمانی به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش خواهد یافت. اکنون زمان برنامه‌ریزی هوشمندانه و اجرای راهکار‌هایی است که بتوان از بروز این بحران در آینده‌ای نه‌ چندان دور جلوگیری کرد.