هرباریوم(Herbarium) مجموعه‌ای از نمونه‌های خشک‌ شده گیاهی است که برای مطالعه و تحقیق در زمینه‌های مختلف علمی نگهداری می‌شود؛ این نمونه‌ها به‌عنوان اسناد معتبر از وجود گونه‌های گیاهی در مناطق خاص جغرافیایی شناخته می‌شوند و به محققان کمک می‌کنند تا اطلاعات دقیق‌تری درباره تنوع زیستی و زیست‌بوم‌ها (اکوسیستم‌) بدست آورند.

عضو هیات علمی بخش تحقیقات منابع طبیعی اصفهان اظهار کرد: هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان حاوی بیش از ۲۰ هزار نمونه گیاهی است که با ۱۵۰ تیره، ۶۸۰ جنس و بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ گونه یکی از هرباریوم‌های مهم کشور محسوب می‌شود.

آزاده اخوان ادامه داد: ۸۰ درصد این نمونه‌ها از استان اصفهان و ۲۰ درصد از چهارمحال و بختیاری، مرکزی و یزد جمع‌آوری شده‌اند.

وی افزود: هر نمونه هرباریومی، نشان‌دهنده وجود یک گونه در یک منطقه خاص جغرافیایی است و به‌عنوان مرجع برای همه تحقیقات علمی نیز محسوب می‌شود.

این محقق اصفهانی با اشاره به یکی از گونه‌های گیاهی که اخیرا از استان اصفهان و به‌عنوان گونه جدید در دنیا کشف شده است، گفت: این گونه گیاهی به نام « Astragalus lignipes Akhavan & Maassoumi» (یک گونه از خانواده باقلاییان) است که به‌دلیل ویژگی‌های منحصر بفردش از جمله ساختار ریخت‌شناسی(مورفولوژیک) خاص و تحلیل‌های مولکولی، شناسایی شده است.

اخوان توضیح داد: این گونه در فصول رویشی سال‌های اخیر از شهرستان فریدونشهر در ارتفاع ۲ هزار و ۶۰۰ متر جمع آوری و در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفت.

وی ادامه داد: این گیاه از نظر صفت ریخت‌شناسی(مورفولوژی) به‌عنوان گونه جدید تشخیص داده شد سپس با همکاری موسسه تحقیقاتی ژنتیک گیاهی و گیاهان زراعی ( IPK) آلمان، تعدادی از ژن های هسته‌ای و سبزدیسه (کلروپلاست) این گیاه تعیین توالی شد، پس از تحلیل داده های مولکولی و مقایسه و تعیین روابط این گیاه با ۲۴ گونه از گیاهان خویشاوند و مشابه، معرفی آن به‌عنوان گونه جدید در دنیا مورد تایید قرار گرفت.

اخوان تصریح کرد: این گیاه به‌دلیل پراکندگی جغرافیایی محدود و جمعیت‌ اندک، جزو گونه‌های نادر کشور محسوب می‌شود و بر اساس معیارهای اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یا غنی‌ترین مرجع بررسی وضعیت حفاظت گونه‌های زنده در دنیا به‌عنوان گونه در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شد.

وی به فرآیند جمع‌آوری گیاهان اشاره کرد و گفت: بهترین زمان برای این کار فصل بهار و تابستان به‌ویژه هنگام گل‌دهی و میوه‌دهی است و در این فرایند باید توجه داشت که گیاهان از زیستگاه‌های طبیعی و همه اجزای مهم مانند برگ، ساقه، گل و میوه در شرایط سالم و شاداب جمع‌آوری شوند.

اخوان درباره روش‌های خشک‌کردن و نگهداری نمونه‌ها توضیح داد: گیاهان جمع‌آوری‌شده باید سریع فشرده (پِرِس) شوند تا از پژمردگی جلوگیری شود، آنها بین صفحه‌های کاغذ جاذب رطوبت مانند روزنامه قرار گرفته و تحت فشار قرار می‌گیرند، این کاغذها باید به‌طور مرتب تعویض شوند تا از کپک‌زدگی جلوگیری شود.

وی همچنین تاکید کرد: نمونه‌ها باید در مکانی خشک و خنک با جریان هوای مناسب نگهداری و پس از خشک شدن بر روی مقوا چسبانده و با برچسب‌هایی شامل نام علمی، تاریخ و محل جمع‌آوری و سایر اطلاعات ذخیره شوند.

اخوان درباره دیجیتال‌سازی اطلاعات نمونه‌های هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان گفت: تا کنون تصویر ۶ هزار نمونه هرباریومی تهیه و اطلاعات کامل آنها ثبت شده است و این کار به ما کمک می‌کند تا به راحتی به اطلاعات و مستندات دسترسی داشته باشیم.

وی با ابراز نگرانی از تأثیر تغییرات اقلیمی بر گیاهان و انقراض گونه‌هایی که هنوز شناسایی نشده‌اند، افزود: یکی از چالش‌های اصلی ما در این زمینه، محدودیت سرمایه‌گذاری و کمبود بودجه برای حفاظت و نگهداری از نمونه‌های گیاهی است.

اخوان خاطرنشان کرد: مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان همراه با تحولات نوین جهانی، دیجیتال‌سازی هرباریوم را در دستور کار دارد که این امر مستلزم حمایت‌های مالی و معنوی است تا بتوانیم به حفظ و توسعه این گنجینه‌های ارزشمند ادامه دهیم.

عضو هیات علمی بخش تحقیقات منابع طبیعی استان اصفهان گفت: حفظ، توسعه و بهره‌برداری صحیح از مجموعه هرباریوم‌های ایران، نیازمند همکاری و حمایت‌ پایدار مسئولان است زیرا این مراکز می‌توانند به‌عنوان منابع با ارزشی برای پژوهش‌های آینده و حفظ تنوع زیستی کشور ایفای نقش کنند.

اخوان تاکید کرد: با اندکی حمایت، می‌توانیم این گنجینه‌ها را به یک سرمایه ملی تبدیل کنیم که نه تنها برای کشور، بلکه برای بشریت نیز ارزشمند خواهد بود.

 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان دارای سه حوزه معاونت آموزش، پژوهش و فناوری و «پشتیبانی و توسعه نیروی انسانی» است و از بخش های تحقیقاتی، پایگاه، مزرعه کشاورزی، دامپروری و آبخیزداری و امکانات آزمایشگاهی مختلف تشکیل شده است.

منبع: ایرنا