آتش‌بس بین ایران و عراق به درخواست خاویر پرز دکوئیار دبیرکل وقت سازمان ملل متحد از ساعت ۶:۳۰ دقیقه روز دوشنبه -۲۹ مرداد سال ۱۳۶۷ برابر با ۲۰ آگوست ۱۹۸۸ میلادی در تمام طول مرز‌های دو کشور اجرا شد.

جنگی که از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد و با گذشت ۸ سال مقاومت ایران در برابر رژیم بعثی عراق که یک جهان پشتش ایستاده بود، و آن روز با ناکامی ارتش بعثی عردر حمله مجدد به ایران، شکست منافقان در عملیات مرصاد و همچنین با تلاش‌های دبیرکل وقت سازمان ملل، دولت عراق حدود یک ماه پس از پذیرش قطعنامه، مجبور شد آتش بس را بپذیرد.

آتش‌بس در حقوق بین‌الملل عرفی و قراردادی جنگ، عبارت است از خودداری از تیراندازی و توقف موقتی عملیات خصمانه و جنگی برای ترتیب دادن صلح یا انجام امور دیگر؛ آتش‌بس، عنصر ضروری متارکه جنگ است و به طور کلی شامل صدور دستور آتش‌بس به وسیله طرفین به نیروها، طرفین می‌توانند مواضع دفاعی خود را در پشت خطوط آتش‌بس تنظیم کنند، ولی استقرار نیرو‌ها یا تجهیزات جدید ممنوع است، طرفین برای جلوگیری از برخورد نیرو‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و درباره تغییرات کوچک محلی صحبت می‌کنند، خطوط موقت جدایی نیرو‌ها تعیین و احتمالاً یک منطقه غیرنظامی در نظر گرفته می‌شود، ناظران نظامی که در مقابل شورای امنیت سازمان ملل متحد مسئول هستند بر اجرای آتش‌بس نظارت می‌کنند، می‌شود.

متجاوز شناختن رژیم بعث
گزارش دکوئیار به عنوان دبیرکل سازمان ملل متحد در شورای امنیت در روز‌های آخر کارش درباره متجاوز شناختن رژیم بعث عراق در جنگ علیه جمهوری اسلامی از سند‌های معتبر و قابل استناد درباره متجاوز شناخته شدن ارتش بعث عراق در جنگ تحمیلی است.

وی با صراحت می‌گوید «درباره بند ۶ عناصری از موضع طرفین پیرامون این بند برای من مشخص بود. این یک واقعیت است که توضیحات عراق برای جامعه بین‌المللی قابل قبول و کافی نیست؛ بنابراین رویداد برجسته‌ای که تحت عنوان موارد نقض بدان اشاره کردیم (نقض حقوق بین‌المللی، استفاده غیر قانونی از زور و عدم احترام به تمامیت ارضی یک کشور که مسئولیت مخاصمه را به دنبال دارد) همانا حمله ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ علیه ایران است که با توجه به منشور ملل متحد و اصول شناخته شده قابل توجیه نیست و موجب مسئولیت مخاصمه است. حتی اگر قبل از شروع مخاصمه برخی تعرضات از جانب ایران به خاک عراق صورت گرفته باشد، چنین تعرضاتی نمی‌تواند توجیه کننده تجاوز عراق به ایران باشد. تجاوزی که اشغال مستمر خاک ایران را در طول مخاصمه در پی داشت. این تجاوزی است که ناقض ممنوعیت کاربرد زور است که یکی از اصول حقوق بین‌المللی است‌...

به عنوان مثال من به درخواست یک یا هر دو طرف در موارد متعددی هیأت‌های کارشناسی برای تحقیق درباره موارد نقض از قبیل استفاده از تسلیحات شیمیایی، حمله به مناطق غیر نظامی و بدرفتاری با اسرای جنگی به صحنه نبرد اعزام کردم. با کمال تاسف این گزارش‌ها حاکی از وجود شواهدی از موارد نقض جدی حقوق انسانی است. در یک مورد موظف بودم با تأسف عمیق این یافته کارشناسان را شاهد باشم که سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان ایران در منطقه‌ای در نزدیکی یک شهر عاری از هر گونه حفاظت در برابر این حملات به کار رفته بود...»

دبیر کل وقت سازمان ملل در خاتمه جنگ، با انتشار بیانیه‌ای رسمی از عراق به عنوان شروع کننده جنگ نام برد که این بیانیه نیز سندی از مجموعه اسناد حقانیت جمهوری اسلامی ایران در جنگ بود.

در خلال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، هیأت‌های متعدد صلح از سوی سازمان ملل متحد، سازمان همکاری کشور‌های اسلامی (کنفرانس اسلامی)، اتحادیه عرب و جنبش عدم تعهد برای میانجی‌گیری به تهران و بغداد سفر کردند که غالباً داوری آنها به دلیل آن که فاقد اصل بیطرفی و گاهی عاری از عدالت و صداقت بود به نتیجه‌ای نرسید.

حضور نیرو‌های پاسدار صلح در مرز‌های ایران و عراق
دستور برقراری آتش‌بس میان دو کشور پیش‌تر و در پی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل توسط جمهوری اسلامی ایران از سوی دکوئیار صادر شده بود.

وی به موجب نخستین بند این قطعنامه، آتش‌بس را اعلام و یک گروه هزار و ۳۰۰ نفره از نظامیان پاسدار صلح سازمان ملل را نیز مأمور نظارت بر آن کرده بود. این گروه که اصطلاحاً یونیماگ خوانده می‌شد، در آستانه برقراری آتش‌بس در مرز دو کشور مستقر شده بود.

یونیماگ براساس قطعنامه ۶۱۲ مصوب ۱۷ مرداد ۱۳۶۷ شورای امنیت تشکیل شد و در ابتدا به مدت ۶ ماه مأموریت یافت تا بر آتش‌بس در مرز‌های ایران و عراق نظارت کند، اما پس از پایان این مدت، مأموریت گروه ۶ ماه دیگر تمدید شد.

یونیماگ متشکل از۲۴ کشور اعزام شده بودند، این کشور‌ها عبارت بودند از آرژانتین، استرالیا، اتریش، بنگلادش، کانادا، دانمارک، فنلاند، غنا، مجارستان، هند، اندونزی، ایرلند، ایتالیا، کنیا، مالزی، زلاندنو، نیجریه، نروژ، لهستان، سنگال، سوئد، ترکیه، یوگسلاوی و زامبیا.

در این گروه، ۳۵۰ ناظر نظامی و ۶۱۵ نظامی، ۸۰ پلیس نظامی، ۳۷۵ مامور مخابرات، ۱۳۰ خدمه بالگرد و ۳۰ دریانورد بودند. همچنین تعدادی غیر نظامی نیز به انجام امور اداری در گروه اشتغال داشتند.

ستاد مرکزی یونیماگ در تهران و بغداد مستقر بود. هریک از ستاد‌های مذکور متشکل از مدیریت نظامیان ناظر، مشاور سیاسی ارشد، سخنگوی گروه و سایر نفرات اصلی بود که به طور متناوب در تهران و بغداد انجام وظیفه می‌کردند.

رئیس گروه ناظران یک افسر ایرلندی بود و فرماندهی کل یونیماگ را نیز ژنرال اسلاوکویوویچ تبعه کشور یوگسلاوی سابق برعهده داشت.

روز و ساعت تاریخی
روز آتش بس میان ایران و عرق برای نسلی که جنگ تحمیلی را با تمام وجود با گوشت و پوست خود احساس کرده بودند، بیست‌ونهم مردادماه سال ۱۳۶۷ یک روز تاریخی است؛ ساعت ۶:۳۰ آن روز پس از درخواست دبیرکل وقت سازمان ملل متحد و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به وسیله ایران، توقف جنگ در تمام مرز‌های ایران و عراق به اجرا درآمد و هشت سال جنگ تحمیلی به پایان رسید و با گذشت پنج روز از برقراری آتش بس، اولین دور مذاکره ایران و عراق در ژنو، روز پنج‌شنبه (سوم شهریور ۱۳۶۷) به منظور اجرای قطعنامه ۵۹۸ با حضور نمایندگان سازمان ملل آغاز شد.

منبع: ایرنا