بحران خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی حالا ابعاد برجسته‌تری به خود گرفته و به گفته پژوهشگران، بستر خشک این گستره‌ها منبع تولید گرد و غبار آلوده به فلزات سنگین شده است. مطالعات نشان می‌دهد، فلزات سنگین می‌توانند عوارض ناگواری را بر سلامتی جنین و نوزادان داشته باشند و علاوه بر این تماس با این فلزات و تنفس آنها با بیماری‌هایی مثل «اوتیسم»، «اسکیزوفرنی»، «زوال عقل» و انواع سرطان‌ها از جمله «سرطان خون» ارتباط معناداری دارد.

تالاب گاوخونی سال‌ها محل انباشت رسوبات رودخانه زاینده رود، سموم و کود‌های مورد استفاده در کشاورزی بوده که آلوده به فلزات سنگین هستند؛ علاوه بر این فلزات سنگین از طریق ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) تولید شده در هوای کلانشهر اصفهان بر اثر سوخت‌های احتراقی خودرو‌ها و صنایع، با بارندگی‌ها و جریان آب، وارد بستر زاینده رود و در نهایت تالاب می‌شوند؛ جایی که بر اثر خشکی و نرسیدن حقابه‌های محیط زیستی، به شدت فرسایش پذیر شده و با افزایش وزش باد، خیزش گرد و غبار سطح آن در حالی که آلوده به فلزات سنگین است، شدت بیشتری می‌گیرد.

تالاب گاوخونی در تمام ۲۰ سال گذشته جز مواردی جزئی از حقابه محیط زیستی اش محروم مانده و طبق آخرین اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست، ۹۸ درصد از وسعت ۴۷۶ کیلومترمربعی آن خشک است. در میانه تابستان هستیم و امسال گرمای بی‌سابقه هوا بیداد می‌کند؛ با این وصف، سطح تبخیر افزایش بیشتری داشته و به مراتب رطوبت ۲ درصدی وسعت تالاب گاوخونی کمتر شده است.

از سوی دیگر امسال وزش باد در شمال و شرق اصفهان که عمده کانون‌های گرد و غبار این استان هم در همین مناطق قرار دارند، نسبت به سال گذشته شدت بیشتری داشته و به دلیل خشکسالی سال‌های اخیر که منجر به خشک شدن سطح اراضی و افزایش قدرت خیزش ذرات خاک شده است، طوفان‌های گرد و خاک از مناطقی، چون تالاب گاوخونی، دشت سجزی، خور و بیابانک و اردستان به سمت مرکز استان و کلانشهر اصفهان شکل گرفتند.

این طوفان‌های گرد و غبار که از شمال اصفهان شروع می‌شوند، در مسیر حرکت خود در مناطقی، چون تالاب گاوخونی که هم اکنون بیشتر از ۹۸ درصد وسعت آن خشک است، تقویت می‌شوند و بر غلظت آنها افزوده می‌شود؛ همه اینها در حالی است که به گفته کارشناسان هم اکنون بخشی از قسمت‌های شرقی تالاب گاوخونی که دارای بافت دانه ریز و از رس‌های با سطح ویژه بالا و ظرفیت تبادل کاتیونی قابل توجه تشکیل شده، فعال است و می‌تواند مقدار قابل توجه از فلزات سنگین خطرناک را به خود جذب کند و به صورت ریزگرد‌های سمی با باد‌های شرقی به سمت اصفهان بیاورد.

این فلزات سنگین شامل عناصری، چون «کادمیم»، «سرب»، «روی»، «مس»، «نیکل»، «منگنز»، «کبالت» و «کروم» است و به زودی پژوهشگران در قالب یک طرح تحقیقاتی که مجری آن شهرداری است، ارزیابی زیست محیطی و اکولوژیکی این فلزات را تعیین خواهند کرد.

گرد و غبار‌های سمی از شرق به اصفهان می‌آیند

پیشتر رییس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان گفته بود بستر خشک زاینده رود یکی از منابع تولید گرد و غبار به طول ۲۰۰ کیلومتر از «سد نکوآباد» تا تالاب بین المللی «گاوخونی» است و شهرداری در یک طرح پژوهشی در حال بررسی این موضوع در ۴۰ ایستگاه تحقیقاتی است و ابعاد اثرات زیست محیطی گرد و غبار آلوده به فلزات سنگین را ارزیابی خواهد کرد.

به گفته احمد جلالیان با توجه به اینکه رودخانه زاینده رود سالیان درازی زه کش اراضی کشاورزی بوده و کود‌های فسفاته و ازته که دارای فلزات سنگین خطرناک هستند وارد رسوبات رودخانه و در نهایت تالاب گاوخونی شده است و از طرفی پساب کارخانه‌های کوچک و بزرگ به رودخانه می‌ریزند، احتمال اینکه رسوبات رودخانه به فلزات سنگین آلوده شده باشد، وجود دارد.

از طرفی طبق بررسی‌های تیم تحقیقاتی بر روی گُلباد (شکلی که جهت و سرعت باد‌های غالب را نشان می‌دهد) ایستگاه هواشناسی ورزنه، بازوی شرقی قوی داشته و با فعال شدن تالاب می‌تواند گرد و غبار‌های سمی را از شرق به سمت اصفهان بیاورد.

این پژوهشگر هشدار داده بود که غول خفته تالاب گاوخونی تازه بیدار شده و از این رو زاینده رود باید هرچه زودتر احیا شود تا اجازه ندهیم این ریزگرد‌ها وارد سطح شهر شده و مشکلات زیست محیطی و سلامتی برای آحاد مردم ایجاد کند.

گرد و خاک بستر خشک تالاب گاوخونی آلوده به سموم و فلزات سنگین است

در همین پیوند پژوهشگر مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: فلزات سنگین می‌تواند از منابع مختلف وارد بستر رودخانه شود و در تالاب گاوخونی رسوب کنند؛ بخشی از آن در اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و بخشی از طریق رسوباتی است که از هوا و در اثر بارندگی وارد بستر زاینده رود و تالاب می‌شوند.

یعقوب حاجی‌زاده افزود: فلزات سنگین در هر فرآیند احتراقی در منابع متحرک و صنایع کوچک و بزرگ ممکن است منتشر شوند و در نهایت پس از بارندگی‌ها سر از رودخانه زاینده رود و گاوخونی درمی‌آورند.

وی اضافه کرد: بستر گاوخونی از بقایای سموم کشاورزی و فلزات سنگین آلوده است و وقتی بستر خشک تالاب خیزش کند، گرد و خاک آن آلوده به فلزات سنگین است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خطرناک‌ترین فلزات سنگین، «سرب»، «کادمیم»، «جیوه»، «کُروم»، «کبالت» و «رادیوم» است که می‌توانند از طریق فرآیند‌های احتراقی وارد هوا شده و در قالب ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) خودشان را نشان دهند.

حاجی زاده با اشاره به وارد شدن ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) آلوده به فلزات سنگین در چرخه هوا، آب و خاک بیان کرد که این فلزات سمی هستند و مطالعات زیادی در رابطه با اثرات آنها بر سلامت انجام شده است.

این پژوهشگر آلودگی هوا و بهداشت محیط به ایرنا گفت: حجم هوای تنفسی زیاد است و هر انسان حدود ۱۵ هزار لیتر هوا در روز وارد ریه‌ها می‌کند؛ این رقم بزرگی است و آلودگی هوا به این دلیل خطرناک محسوب می‌شود که میزان دریافت آن از طریق هوای تنفسی زیاد است.

تداخل در رشد سیستم عصبی و بروز انواع سرطان‌ها تحفه گرد و غبار مسموم گاوخونی

حاجی زاده تاکید کرد: اگر فلزات سنگین در قالب ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) و از طریق هوا وارد ریه‌ها شوند، در بافت‌های بدن انباشت می‌شوند چرا که خاصیت تجمعی دارند و نهایتا اثرات سمی خودشان را نشان می‌دهند.

وی با بیان اینکه اثرات فلزات سنگینی، چون سرب بر سلامت کاملا محرز و مطالعه شده است، گفت: اگر خانم‌های باردار، جنین و نوزادان در معرض تماس و تنفس فلزات سنگین به خصوص سرب و جیوه باشند، به مرور باعث اختلالات در رشد سیستم عصبی، کاهش هوش و عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود.

حاجی زاده افزود: وقتی جنین قبل از تولد با این فلزات در تماس باشد، ممکن است در کودکی عوارضی نشان ندهد، اما در دوران جوانی این عوارض بروز پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه تماس با فلزات سنگین با بیماری‌هایی مثل «اوتیسم»، «اسکیزوفرنی» و «زوال عقل» ارتباط دارد، گفت: در دنیا برای تک تک این عناصر ارزیابی ریسک انجام و مشخص شده خطر آنها بر سلامت تا چه اندازه است، اما متاسفانه در اصفهان میزان تماس با این فلزات سنگین زیاد است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: علاوه بر سرب و جیوه، فلز دیگری که غلظت آن در هوای اصفهان کم هم نیست، «کادمیم» است و مطالعات، ارتباط معنا داری بین کادمیم و انواع سرطان‌ها از جمله «سرطان خون» را نشان داده است.

این پژوهشگر مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: به همان اندازه که هوا آلوده‌تر باشد، ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) در هوا بیشتر و به همان اندازه آلاینده‌های خطرناکی مثل فلزات سنگین بیشتر است و این در طولانی مدت اثرات خودش را بر سلامتی مردم اصفهان خواهد گذاشت.

وی اضافه کرد: سازمان بهداشت جهانی میانگین ذرات معلق در هوا را سالانه ۵ میکروگرم بر متر مکعب به عنوان یک میزان استاندارد اعلام کرده است درحالی که اصفهان ۴۰ میکروگرم بر مترمکعب در هوای تنفسی برای شهروندانش ذرات معلق دارد و این میزان، ۸ برابر استاندار جهانی است.

حاجی زاده گفت: بخشی از فلزات سنگین که در ذرات معلق وجود دارد در رسوبات خاک خشک یا بر اثر سایش لاستیک‌ها در خیابان‌ها خیزش می‌کند و وارد هوای بی باران اصفهان می‌شود؛ از طرفی ذراتی که از بستر رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی بلند می‌شود انواع فلزات سنگین دارند که بواسطه بارندگی‌ها و جریان آب رودخانه‌ها، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و زه‌آب کشاورزی وارد تالاب شده‌اند.

وی افزود: با خشکی و حساس شدن خاک بستر تالاب گاوخونی که سال‌ها محل انباشت این آلاینده‌های سمی بوده است، گرد و خاک مسموم آن با وزش باد‌ها خیزش می‌کند و به سمت اصفهان و شهر‌های اطراف می‌آید، اتفاقی که در نهایت هوای اصفهان را آلوده‌تر و سلامتی شهروندان این خطه را با مخاطره مواجه می‌کند.

منبع: ایرنا