فضای کوچه‌های قدیمی یزد با نوا‌های حزن‌انگیز نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی پر می‌شود، عزاداران در روز سیزدهم محرم با دسته‌های عزاداری، حال و هوای خاصی به این بافت تاریخی می‌بخشند؛ صدای طبل‌ها و سنج‌ها، قلب هر رهگذری را به تپش وا می‌دارد و اشک بر چشم‌ها جاری می‌سازد.
هیئت‌های عزاداری استان یزد روز سیزدهم محرم دسته‌های سینه زن و زنجیر زن در وصف مصائب اباعبدالله به عزاداری می‌پردازند.
در این روز، عشق و ارادت مردم یزد به خاندان عصمت و طهارت (ع) به وضوح به نمایش گذاشته می‌شود. پیر و جوان، زن و مرد، همه و همه با یک قلب به سوگ شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش می‌نشینند.
سیزدهم محرم، روزی پر از حزن و ماتم، اما در عین حال روزی پر از عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت (ع) است. روزی که مردم این دیار با حضور گسترده خود در مراسم عزاداری، ارادت خود را به اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش به نمایش می‌گذارند.
این مراسم تا اذان ظهر همان روز در مسجد ملا اسماعیل ادامه پیدا می‌کند و هیئت‌های عزاداری یزد با نظم و صف آرایی خاصی به نوحه خوانی و سینه زنی در وصف مصائب اباعبدالله می‌پردازند.
در این روز کاروان اسرای نمادین کربلا در خیابان‌های اطراف مسجد ملا اسماعیل به سمت این مسجد در حرکت می‌باشند و گروه‌های تعزیه نیز به اجرای تعزیه می‌پردازند.
عَلَم‌های عزا بر دوش عاشقان حسینی برافراشته می‌شود و نوحه‌ها و مرثیه‌ها با سوز و غم خاصی در فضا طنین انداز می‌شود.
از آنجا که در تاریخ نقل شده، پس از آنکه پیکر شهدای کربلا سه روز در بیابان و در میان ریگ‌های داغ بر زمین مانده بود و روز ۱۳ محرم، زنان طایفه بنی اسد برای دفن پیکر مطهر شهدا، دست به کار شدند، مراسم نمادینی دربردارنده این مضمون در مناطق مختلف استان برگزار می‌شود.
کربلایی‌های مقیم یزد نیز مراسم ویژه‌ای با این موضوع در حسینیه کربلایی‌ها در خیابان سلمان برگزار می‌کنند. در بسیاری از مناطق استان نظیر شهرستان مهریز، بافق و تفت نیز در چنین روزی مراسم نخل‌برداری همراه با آیین ویژه‌ای برگزار می‌شود.
تاریخچه ۱۳ محرم در یزد
حسینی، مسئول دبیرخانه یزد حسینه ایران گفت: قدمت عزاداری سوم امام حسین (ع) بیش از ۱۰۰ سال است این مراسم توسط حجت‌الاسلام مناقب در یزد پایه گذاری شده است و توسط آقای وزیری ادامه پیدا کرده است.
وی با اشاره به اینکه این مراسم از ابتدای انقلاب با شور بیشتری ادامه پیدا کرده است بیان کرد: در مراسم ۱۳ محرم میزبانان روحانیون هستند و این سنتی بوده است که علمای گذشته از قدیم در یزد پایه گذاری کرده اند و مراسم ۱۳ محرم به این شکل در یزد در کل کشور منحصر به فرد است.
برگزاری مراسم عصر ۱۳ محرم در میدان امیرچخماق
بعد از برگزاری نماز ظهر ۱۳ محرم این مراسم در میدان امیرچخماق با یک مداح واحد و با حضور همه هیئت‌های مذهبی با حضور یک علم واحد برگزار می‌شود.
حسینی با توضیح اینکه در این مراسم بازدیدکنندگان و توریست‌های کشور‌های مختلف که داخل استان هستند حضور پیدا می‌کنند بیان داشت: این مراسم بازتاب خوبی را بین رسانه‌ها داشته است.
وی با تصریح اینکه شیوه برگزاری این مراسم در یزد به اینگونه است که حداکثر ۱۴ الی ۱۵ هیئت در این مراسم شرکت می‌کنند ادامه داد: هیئت‌هایی که قصد حضور در مراسم سوم امام حسین را دارند آمادگی خود را اعلام می‌کنند و بعد هیئنت‌های ثبت نام کننده قرعه کشی می‌شوند و برای مراسم ۱۳ محرم در حسینیه ملااسماعیل آماده می‌شوند.
۱۳ محرم در کربلای سال ۶۱
مسئول دبیرخانه یزد حسینه ایران در پایان با تشریح اینکه لشکریان عمربن سعد کشته‌های خود را روز ۱۱ محرم خاکسپاری کردند، ادامه داد: روز سوم بعد از حادثه عاشورا جسد‌های مطهر شهدای کربلا روی زمین بود و تعدادی از افراد طایفه بنی اسد به کربلا آمدند و، چون بدن امام معصوم باید توسط امام معصوم به خاک سپرده شود امام سجاد با اعجاز به کربلا آمدند و بدن امام حسین و شهدای کربلا را با کمک افراد طایفه بنی نظیر به خاک سپردند.
اجرای مراسم بنی اسد
در این مراسم که قدمتی چند صد ساله دارد دسته ای نیز موسوم به هئیت بنی اسد با پوشش خاص به طور نمادین به تشییع پیکر شهدای کربلا ودفن آنها می پردازند.
درمراسم روز سیزدهم محرم روحانیون استان از عزاداران استقبال می کنند و با پذیرایی از عزاداران به آنها خوش آمد می گویند.
روز سیزدهم محرم در یزد به علت اهمیت این مراسم ، روز هیئت نامگذاری شده است.
مردم یزد با ارادت خاصی به اهل بیت (ع)، با برگزاری مراسم‌های مختلف عزاداری، از جمله تعزیه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی، یاد و خاطره واقعه کربلا را زنده نگه می‌دارند. در این شب‌ها، نورپردازی‌ها و شمع‌ها در کوچه‌ها، فضای معنوی و روحانی ایجاد می‌کند که هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ایستگاه‌های صلواتی و خیمه‌های عزاداری نیز در نقاط مختلف بافت تاریخی برپا می‌شوند و به عزاداران خدمات می‌دهند. این ایستگاه‌ها با ارائه چای، شربت و نذری، نمادی از میهمان‌نوازی و کرامت مردم یزد هستند.
حال و هوای کوچه‌های بافت تاریخی یزد در روز سیزدهم محرم، تصویری از عشق و دلدادگی مردم به امام حسین (ع) است که با حفظ سنت‌های دیرینه، هر ساله به این شهر جلوه‌ای خاص می‌بخشد.
