هزاران هزار عزادار در روز هشتم محرم که به نام روز ابرکوه نامگذاری شده است، آیین عزاداری زنجیرزنی را با زمزمه حسین، حسین، اباالفضل (ع) در غم شهادت ابا عبدالله الحسین  ع ویارانش عزاداری کردند.

 این سنت دیرینه دل هر بیننده‌ای را به عشق امام حسین (ع) می‌لرزاند و همه‌ساله بازدیدکنندگان زیادی را از سراسر ایران و حتی سایر کشور‌ها به ابرکوه می‌کشاند.

 همزمان با هشتم ماه محرم، آیین زنجیر زنی جفتی باحضور باشکوه عزاداران حسینی در ابرکوه برگزار شد. زنجیرزنی در سراسر جهان مرسوم است؛ اما زنجیرزنی در ابرکوه که معروف به زنجیرزنی جفتی است، شاخصه‌هایی دارد که آن را از سایر مناطق متمایز می‌کند. هیئت عزاداری در ابرکوه شامل دو بخش زنجیرزنی و سینه‌زنی است که زنجیرزنان، جلودار هیئت بوده‌اند.

نوای موسیقی طبل با آن حزن و اندوه عمیق که در خود نهفته دارد و نوع ویژه زنجیرزنی جفتی که شکوه، وقار، زیبایی، تواضع و خلوص ویژه‌ای را وصف می‌کند، از جمله همان نوآوری‌های میرزا عبدالغنی در هیئت عزاداری ابرکوه است که پس از گذشت سال‌های بسیار، همچنان بدون کوچک‌ترین تغییر اجرا می‌شود.

زنجیرزنی ابرکوه بدون موسیقی خاص آن ناقص است

زنجیرزنی ابرکوه بدون وجود نوای موسیقی خاص آن شامل: صدای طبل، سنج و شیپور، هیچ جلوه خاصی ندارد. اهمیت و جایگاه این موسیقی تا جایی است که زنجیرزنی بدون آن ناقص بوده و زنجیرزنان بدون شنیدن این نوا قادر به زنجیر زدن نبوده و حرکات هماهنگ و یکسان آنان کاملاً درهم ریخته و مختل می‌شود. پیشکسوتان عزاداری و قدیمی‌های ابرکوه این موسیقی حزن‌انگیز را که برجسته‌ترین نماد عزاداری مردم این خطه از کویر است، تکرار عبارت حسین، حسین، حسین جان می‌دانند.

تکرار حسین، حسین، اباالفضل برای افزایش هماهنگی زنجیرزنان

امروزه با توجه به افزایش بیشمار جمعیت زنجیرزنان در هیئت‌های هر محله و برای ایجاد هماهنگی بیشتر عبارت حسین، حسین، اباالفضل توسط زنجیرزنان با صدای بلند فریاد زده می‌شود. به‌طوری‌که بخشی از هیئت حسین، حسین را تکرار کرده و بخشی دیگر در پاسخ عبارت اباالفضل را به زبان می‌آورند. نواختن طبل نیازمند مهارت خاصی است؛ چراکه نواختن طبل انواع مختلفی دارد که هر کدام مختص به یک مجلس یا مکان خاص است. طبال‌ها در محافل روضه‌خوانی طبل مجلسی، در معابر و مسیر هیئت طبل توراهی و برای آماده شدن زنجیرزنان و ورودی مجالس یا تکایا طبل تو دالونی می‌نوازند.

در قدیم ۲ نوع طبل بوده است، یکی طبل پوستی کوچک و دیگری طبل پوستی بزرگ که به آن «اسکندر» می‌گفتند. مرحوم فتح‌الله اسماعیل یکی از اساتید طبل و زنجیرزنی بود که چند شاگرد از جمله استاد میرزا داشت.

دشداشه لباس ویژه زنجیرزنان ابرکوه

پوشش خاص زنجیرزنان که در اصلاح عامیانه و قدیمی‌های شهر به جوش زنان شهرت داشتند، یکی دیگر از وجوه تمایز زنجیرزنی جفتی ابرکوه با سایر نقاط کشور است.

زنجیرزنان برای نشان دادن تواضع، خلوص، ادب و احترام و همچنین به نشان عزای سالار شهیدان و ۷۲ تن از شهدای کربلا، لباس‌های بلند به رنگ مشکی همچون لباس عربی موسوم به «دشداشه» بر تن می‌کنند. هیچ زنجیرزنی را در هیئت‌های شهر ابرکوه نمی‌توان یافت که بدون پوشیدن این لباس وارد هیئت شود، زیرا بر تن کردن این لباس بلند از جمله ملزومات زنجیرزنی است. بستن شال سبز به کمر و یا انداختن آن دور گردن معرّف سادات شهر است که جلوه و زیبایی خاصی به هیئت می‌بخشد.

استفاده از دو زنجیر در هیئت‌های ابرکوه بر خلاف هیئت‌های سایر مناطق کشور، مرسوم است. نواختن زنجیر‌ها کاملاً با صدای طبل منطبق بوده و کوچک‌ترین اشتباه از سوی طبال‌ها که نوای طبل را تغییر دهد، موجب ایجاد ناهماهنگی در حرکت زنجیرزنان می‌شود. حرکت زنجیرزنان هم به این شکل است که آنان زنجیر‌ها را در دست گرفته، دست‌ها را در دو طرف بدن قرار داده و گوش به زنگ صدای طبل طبال‌ها می‌مانند.

با شنیدن صدای طبل در اولین مرحله، با یک حرکت هر دو دست را با هم بالا آورده و زنجیر را بر روی دو شانه خود می‌زنند. در مرحله بعد حرکت دست‌ها به صورت معکوس انجام می‌شود. به این صورت که تنها دست راست پایین می‌آید و دست چپ سر جای خود می‌ماند و دوباره هم‌زمان با بالا آمدن دست راست و خوردن زنجیر بر روی شانه دست چپ پایین می‌رود.

این حرکت معکوس دست‌ها تا انتهای هیئت به همین روند ادامه می‌یابد. ضمن اینکه زنجیرزنان باید در حین زنجیر زدن در مسیری که از پیش برای هیئت تعیین شده است حرکت کنند. هنگامی‌که طبالان و زنجیرزنان به مکان روضه‌خوانی می‌رسیدند، هرگز به آن محفل وارد نمی‌شدند تا روضه‌خوانی تمام شده و توسط روضه‌خوان گریزی زده شود.

چاوشی خوانی، سنت قدیمی و میان برنامه زنجیرزنی

وقتی زنجیرزنان وارد یک مجلس می‌شدند و اندکی از زنجیرزنی می‌گذشت، آیین چاوشی خوانی اجرا می‌شد. چاوشی خوان با حرکت دست به طبال‌ها اعلام می‌کرد که صدای طبل را قطع کنند. در این هنگام شروع به خواندن ابیاتی در رابطه با امام حسین (ع) با یک لحن خاص می‌کرد که پس از اتمام بیت آخر، دوباره با حرکت دست به طبل‌ها اعلام می‌کرد که نواختن را آغاز کرده و متعاقب آن زنجیرزنان هم شروع به زنجیر زدن می‌کردند. این کار دو یا سه بار در هر مجلس تکرار می‌شد.

معروف‌ترین چاوشی خوانی در هیئت زنجیرزنی ابیات ذیل بوده و هست:

بر مشامم می‌رسد هر لحظه بوی کربـلا/ بر دلم ترسم بماند آرزوی کربلا‌ای برادر سعی کن شاید خدا قسمت کند/ شربـت از آب خوشگـوار کربـلا

تشـنة آب فُراتَـم‌ای اَجـل مهلـت بـده/ تا بگیرم در بغل قبر شهید کربلا

بعضاً پس از خواندن چاوشی، چاوشی خوان می‌گفت: تو اگر شوق مرقدش داری به شاه تشنه لب دشت کربلا صلوات؛ به یازده پسران علی و الله به ماه اَنور هر یک جداجدا صلوات؛ به قاسم (ع) و علی‌اکبر (ع) جداجدا صلوات؛ اگر خسته‌جانی بگو یا علی (ع)، اگر ناتوانی بگو یا علی (ع)، تنت گر بیفتد در میان بلا مترس از بلا و بگو یا علی (ع) یا علی (ع) یا علی (ع).