امروز (شنبه) اولین روز برگزاری نشست صلح اوکراین در سوئیس است که از هفته‌ها پیش گمانه‌زنی‌های بسیاری پیرامون شرکت‌کنندگان و اهداف واقعی آن مطرح می‌شد. گفته شده اوکراین برای ۱۶۰ کشور دعوتنامه فرستاده و از میان آن‌ها ۹۰ کشور حضور خود را در نشست اعلام کرده‌اند. رسانه‌ها می‌گویند نیمی از کشور‌های شرکت‌کننده اروپایی هستند. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه و اولاف شولتس، صدر اعظم آلمان از جمله مقامات سرشناسی هستند که در این رویداد شرکت می‌کنند؛ اما آمریکا که یکی از کلیدی‌ترین متحدان اوکراین محسوب می‌شود، رئیس دولت خود را به این نشست نمی‌فرستد. جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده که در این رویداد حضور نخواهد یافت و به جای او کامالا هریس، معاون رئیس جمهور و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی به سوئیس خواهند رفت. 

یک تضاد بزرگ: بیشتر کشور‌های شرکت‌کننده در نشست همان کشور‌های ارسال کننده سلاح هستند

آمریکا، آلمان، انگلیس، دانمارک و دیگر کشور‌های اتحادیه اروپا از مهم‌ترین ارسال کنندگان سلاح طی دو سال جنگ به اوکراین هستند. به گفته موسسه کیل که یک سازمان تحقیقاتی آلمانی است، بین فوریه ۲۰۲۲ و فوریه ۲۰۲۴، آمریکا تسلیحات و تجهیزات جنگی به ارزش ۴۶ میلیارد دلار به اوکراین تحویل داده یا متعهد شده که تحویل می‌دهد. از سوی دیگر، آلمان ۱۰.۷ میلیارد دلار، انگلیس ۵.۷، دانمارک ۵.۲ و هلند ۴.۱ میلیارد دلار تسلیحات و تجهیزات جنگی به اوکراین فرستاده‌اند. 

این در حالی است که مقامات روسیه همواره گفته‌اند که ارسال تسلیحات نه تنها به صلح کمکی نمی‌کند، بلکه به درگیری دامن زده و خطر رویارویی مستقیم بین روسیه و قدرت‌های ناتو را افزایش می‌دهد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در آخرین اظهار نظر در این خصوص گفت: «تمایل به پمپاژ تسلیحات، از جمله تسلیحات سنگین به اوکراین و سایر کشورها، اینها اقداماتی است که امنیت این قاره (اروپا) را تهدید می‌کند و بی‌ثباتی را افرایش می‌دهد.» 

تغییر افکار عمومی؛ یک دلیل احتمالی برای چرخش به سمت صلح

هرچند اواخر آوریل یک بسته ۶۱ میلیارد دلاری کمک نظامی به اوکراین در کنگره آمریکا تصویب شد و برخی کشور‌های اروپایی نیز اخیرا قول کمک‌های بیشتری را داده‌اند، اما نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد عموم مردم در غرب دیگر تمایل چندانی به صرف بودجه کشور خود در زمینه اوکراین ندارند. در میان سیاستمداران نیز، هر روز افراد بیشتری به ارسال کمک به اوکراین «نه» می‌گویند. 

آخرین نظرسنجی گسترده‌ای که در این خصوص انجام شد، نشان می‌دهد در سراسر اتحادیه اروپا از هر ۱۰ نفر فقط ۱ نفر معتقد است که اوکراین می‌تواند روسیه را در جنگ شکست دهد. این نظرسنجی نشان داد که دیدگاه اروپایی‌ها طی یک سال بسیار تغییر کرده است، زیرا پیش‌تر اکثر مردم اروپا بر این باور بودند که اوکراین باید سرزمین‌های از دست رفته خود را پس بگیرد. نویسندگان این گزارش در نهایت استدلال کردند که بر اساس یافته‌ها، سیاستمداران اتحادیه اروپا باید رویکرد واقع‌بینانه‌تری داشته باشند و تلاش‌های خود را بر نحوه چگونگی دستیابی به «صلح» متمرکز کنند.

واهمه اروپا از بازگشت ترامپ و کینه او از زلنسکی

در حالی که نتایج یک نظرسنجی جدید نشان می‌دهد دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا و نامزد ریاست جمهوری این کشور در ۵ ایالت مهم موسوم به «میدان نبرد» پیشتاز است، سیاستمداران اروپایی خود را برای بازگشت احتمالی او آماده می‌کنند. رئیس جمهور سابق آمریکا که نامزد جمهوری‌خواهان است، احتمالا علاقه چندانی به ادامه کمک‌ها به اوکراین ندارد. او در مصاحبه‌های خود به دفعات گفته است که در صورت بازگشت به قدرت، ظرف ۲۴ ساعت به جنگ اوکراین پایان خواهد داد. به علاوه، او از آروزی پیروزی صریح برای اوکراین خودداری کرده است.

از همه مهم‌تر اینکه ترامپ احتمالا از زلنسکی کینه به دل دارد. این ماجرا مربوط به سال ۲۰۱۹ و اولین استیضاح ترامپ می‌شود. رئیس جمهور پیشین آمریکا در ژوئیه ۲۰۱۹ از زلنسکی خواست تا اسنادی را در مورد فساد جو بایدن (که در آن زمان رقیب انتخاباتی او بود) در اوکراین افشا کند. این تماس اندکی پس از آن صورت گرفت که ترامپ از ارائه بسته‌های کمکی خارجی به اوکراین جلوگیری کرد. یک مقام ارشد بعدا شهادت داد که ترامپ صریحا اعلام کرده ارائه کمک‌ها مشروط به آن است که زلنسکی اسناد فساد بایدن را افشا کند و در واقع ترامپ با این کار قصد تحت فشار قرار دادن زلنسکی را داشته است. پس از لو رفتن تماس تلفنی ترامپ و زلنسکی، دموکرات‌های کنگره استدلال کردند درخواست رئیس جمهور آمریکا از یک دولت خارجی برای بدنام کردن بایدن غیرقانونی و سوء استفاده از قدرت بوده است. همین امر در نهایت به استیضاح ترامپ منجر شد. 

لو پارناس، تاجر اوکراینی-آمریکایی که زمانی در اوکراین برای وکیل ترامپ، رودی جولیانی کار می‌کرد، در خصوص نظر ترامپ پیرامون اوکراین می‌گوید: «ترامپ از اوکراین متنفر است. او و اطرافیانش معتقدند که اوکراین مسبب همه مشکلات ترامپ بوده است». 

ضد حمله ناموفق اوکراین و ناامیدی از پیروزی این کشور در جنگ

کی‌یف اوایل ژوئن سال گذشته با تبلیغات زیاد، یک ضدحمله را با هدف شکستن خطوط مقدم علیه روسیه آغاز کرد. یکی از کلیدی‌ترین اهداف اوکراین از این ضد حمله رسیدن به دریای آزوف برای قطع پل زمینی بین شبه جزیره کریمه و سرزمین اصلی روسیه بود. کی‌یف همچنین قصد داشت نیرو‌های روسی را از سرزمین‌های تصرف شده در منطقه شرقی دونباس بیرون براند. با این حال هیچ یک از این دو هدف محقق نشد و «والری زالوژنی» فرمانده وقت ارتش اوکراین اوایل نوامبر ۲۰۲۳ اعتراف کرد که این ضدحمله به نقطه «بن‌بست» رسیده است. کمی بعد و در دسامبر ۲۰۲۳ چندین رسانه بین‌المللی از جمله نیویورک تایمز، واشنگتن پست و بیزنس اینسایدر علنا ضد حمله اوکراین را «شکست خورده» توصیف کردند. این ضدحمله که ماه‌ها پیش از آغاز با تبلیغات فراوان در رسانه‌ها و چندین بسته کمکی از غرب همراه بود، پس از شکست تردید‌ها را در خصوص ادامه کمک‌ها به اوکراین و آینده آن تغییر داد.

برگزاری نشست صلح در میانه غیبت چند کشور مهم

عجیب‌ترین نکته در خصوص نشست صلح اوکراین آن است که از روسیه به عنوان یکی از کشور‌های درگیر در جنگ دعوت نشده است. هرچند روسیه می‌گوید به دلیل محوریت طرح صلح زلنسکی در بحث‌های نشست، حتی در صورت دعوت شدن هم در آن حضور پیدا نمی‌کرد؛ اما در هر صورت عدم حضور یکی از طرف‌های جنگ می‌تواند ماهیت «صلح‌طلبی» و عملی بودن آن را زیر سوال ببرد.  از سوی دیگر، برخی متحدان کلیدی روسیه مثل چین، برزیل و عربستان نیز می‌گویند در  گفتگوهایی که روسیه نباشد، شرکت نخواهند کرد. 

اهداف نشست صلح سوئیس تا چه میزان دست یافتنی است؟

ویولا آمهرد، رئیس جمهور سوئیس می‌گوید هدف از برگزاری این این رویداد توافق بر سر راهی برای پایان دادن به جنگی است که نزدیک به ۲۸ ماه ادامه داشته است. در اصل قرار است طرح صلح ۱۰ ماده‌ای ولودیمیر زلنسکی در مرکز بحث‌ها قرار گیرد. طرح صلح زلنسکی شامل موارد متعددی است؛ از امنیت غذایی و امنیت انرژی گرفته تا آزادی تمام اسرا و محاکمه مسکو در دادگاه‌های بین‌المللی و احیای مرز‌های پیشین با روسیه. از آن جایی که چندین مورد از این طرح دست کم در این مرحله از جنگ دست نیافتنی هستند، تمرکز احتمالا بر مواردی خواهد بود که اکثر کشور‌های شرکت‌کننده از آن حمایت می‌کنند. در نتیجه احتمالا بحث‌های اصلی پیرامون ایمنی هسته‌ای در نیروگاه‌های اوکراین و تبادل اسرای جنگی شکل خواهد گرفت.

خواسته اصلی زلنسکی همانطور که بار‌ها عنوان کرده، خروج نیرو‌های روسیه از کل خاک اوکراین (از جمله کریمه) است. موضعی که با وجود بن‌بست نظامی کی‌یف و تضعیف همبستگی غرب اکنون کمی بعید به نظر می‌رسد. با توجه به غیر واقع‌بینانه بودن طرح صلح زلنسکی از یک سو و غایبان مهم این نشست، جدی‌گرفتن بیانیه پایانی آن اندکی دشوار است. حتی اگر فهرست غایبان را نیز کنار بگذاریم، بعید است افرادی که به نشست سوئیس می‌روند بتوانند در ین برهه از زمان موضع مربوط به جنگ را به طور قابل توجهی تغییر دهند. صلح پایدار نه تنها مستلزم مشارکت فعال و مثبت هر دو طرف است، بلکه به تلاش‌های واقعی و اراده سیاسی قاطع همه طرف‌ها برای پایان دادن به مناقشه نیاز دارد. بدون آن، اجلاس سران و فرآیند‌های صلح چیزی جز یک مارپیچ بی پایان از بحث‌های بی نتیجه نخواهد بود.

خبرنگار: زهرا نجفی