«شرح چهل حدیث»؛ یکی از کتاب‌های پر فروش از امام خمینی (ره)

کتاب «شرح چهل حدیث» یکی از آثار حضرت امام خمینی (ره) است. امام راحل کتاب را در شرح و بیان چهل حدیث از احادیث موروث از معصومان نگاشته‌‌اند. سنت اربعین‌نویسی از قدیم الایام در میان علمای دین معمول بوده است. مطالب «شرح چهل حدیث» سرشار از تذکرات اخلاقی و نکات عرفانی و حِکمی است. 

کتاب «شرح چهل حدیث» در چهارم محرم ۱۳۵۸/ چهارم اسفند ۱۳۱۷ شمسی به اتمام رسیده و در آن ابتدا روایات اخلاقی و سپس روایات عرفانی مورد شرح و تفسیر قرار گرفته است. 

حضرت امام در این کتاب به آراء بزرگان عرفان و فلسفه و نیز فقها و محدثین عظام اشاره فرموده و در مقام تایید یا نقد ایشان برآمده‌اند. ایشان به تناسب مضمون احادیث، مبانی فکری خویش را گاه به صورت تفصیلی و گاه به طور مختصر مورد تاکید قرار داده‌اند و به مسائل فراوانی از قبیل: فطرت، نظام احسن، قوای نفس، براهین اثبات خداوند و تجرد نفس، تجسم اعمال، عصمت، سریان صفات کمالی در موجودات، انسان کامل، حجب نورانی و ظلمانی، اسماء و صفات الهی، اعیان ثابته، توحید و ... پرداخته‌اند.

در مجموع ۳۳ حدیث اول مربوط به مسائل اخلاقی است و به موضوعاتی چون جهاد با نفس، ریا، حسد، حب دنیا، غضب، فطرت، تفکر، توکّل، لقاءالله، یقین، ولایت و اَعمال و هفت حدیث پایانی شرح مسائلی از مباحث سنگین و عالی عرفانی است و امام‌خمینی (ره) با مذاق عرفانی آنها را تفسیر کرده‌ است. 

نام کتاب بر اساس تعبیراتی که حضرت امام فرموده‌اند «شرح اربعین حدیث» است. امّا با نام‌های «چهل حدیث»، «اربعین حدیث» و «شرح چهل حدیث» نیز از آن یاد می‌شود. نسخه اصلی و دست‌خط امام از این کتاب طی حمله ماموران ساواک به منزل حضرت امام در قم به سال ۱۳۴۲ ش مفقود گردیده است، امّا برگه‌هایی از چرک‌نویس کتاب که اکثراً ایشان در کاغذهای باطله یا در اطراف و پشت نامه‌ها نوشته‌اند در کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) موجود و حاوی اکثر صفحات تا حدیث ۲۹ می‌باشد. 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضرت امام متذکّر شده‌اند که ممکن است نسخه‌ای از کتاب در کتابخانه آیت‌الله ملا علی معصومی همدانی موجود باشد و به این ترتیب یک استنساخ کامل از این اثر به دست آمد. استنساخ دیگری نیز از کتاب وجود دارد که فقط مشتمل بر سیزده حدیث بوده و ناقص است.

برای نخستین بار حدیث اول از این کتاب همراه با شرح تفصیلی مرحوم آیت‌الله فهری در سال ۱۳۶۳ ش توسط انتشارات طه قزوین منتشر گردید و پس از آن چهار حدیث اول با شرح آقای فهری در سال ۱۳۶۵ ش از سوی انتشارات اطلاعات چاپ گردید. 

سپس در سال ۱۳۶۶ ش مجموعه چهل حدیث بدون شرح به طور کامل و در دو مجلد با عنوان «اربعین حدیث» توسط انتشارات طه به چاپ رسید و در همان سال‌ها حدود بیست حدیث از کتاب در مجله اعتصام وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی انتشار یافته است. مرکز نشر رجاء در سال ۱۳۶۸ ش و بلافاصله پس از رحلت امام خمینی (ره) کتاب را با تصحیح جدید و پاورقی تعیین مصادر با عنوان «چهل حدیث» در اختیار علاقه‌مندان قرار داد.

موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در سال ۱۳۷۱ ش با تصحیح متن و پاورقی‌های توضیحی و تعیین مصادر کتاب به همراه فهارس فنی، کتاب را با عنوان «شرح چهل حدیث» منتشر نمود و از آن پس همان متن ملاک چاپ‌های بعدی قرار گرفت. بنا به اعلام این موسسه، این کتاب تاکنون به زبان‌های عربی، اردو و اندونزیایی ترجمه شده و در داخل کشور جزو کتاب‌های پر فروش محسوب می‌شود.