عروج ملکوتی حضرت روح الله در چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ دربرگیرنده روزی سرشار از خاطراتی تلخ بود که نسل نوجوان و جوان آن سال‌ها لحظه به لحظه این ایام پراز التهاب و سوگ را به خاطر می‌آورد. روز‌هایی که تلویزیون‌های سفید و سیاه آن زمان هر چند ساعت یک بار، در بخش‌های خبری که نسبت به این روز‌ها با فاصله بیشتری پخش می‌شدند، تصاویری انتخاب شده از حضور بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در بیمارستان با آن حال و هوای ساده را نشان می‌دادند. 

یکی از ژانر‌های جذاب سینمایی ژانر بیوگرافی و پرداختن به زندگی افرادی است که نقش بخصوصی در جامعه خود داشته اند. این ژانر به سبب واقعی بودن و به دلیل آنکه مردم با آن همذات پنداری داشتند از جایگاه ویژاه‌ای برخوردار است. افرادی در عرصه ورزش، سیاست، علم، و هنر هستند که تا کنون فیلم‌های بسیاری از شخصیت آنها ساخته شده است.

ساخت فیلم از زندگی امام (ره) نیازمند پژوهش و تحقیق عمیق و بسیار است. با وجود ساخت آثار گوناگون هنوز هم جای خالی پرداخت حرفه ای و با کیفیت‌تر از شخصیت رهبر کبیر انقلاب احساس می‌شود.

آنچه می‌خوانید نگاهی اجمالی به معرفی تعدادی از تولیدات نمایشی و تک آهنگ‌هایی که از آن زمان تا به امروز پیرامون ابعاد شخصیتی امام خمینی (ره) و رحلت ایشان منتشر و به مخاطبان و ارادتمندان حضرت روح الله ارائه شده‌اند.

سریال آفتاب و زمین
سریال آفتاب و زمین درسال ۱۳۷۹ به کارگردانی جواد شمقدری از شبکه دو سیما پخش شد. این سریال به دوران تولد و زندگی امام خمینی (ره) در شهر خمین پرداخته است. این سریال بیشتر به مبارزات پدر امام خمینی (ره) در شهر خمین پرداخته و صرفا تا شش ماهگی ایشان را به تصویر کشیده است. در این سریال کتاب خاطرات مرحوم آیت الله پسندیده به عنوان منبع تحقیق مورد توجه قرار گرفت. فضای سریال همسو با زمان قاجار و حکومت ناصرالدین شاه است و تسلط خان‌ها و ظلم آنها به رعیت را نشان می‌دهد.

تله فیلم صنوبر
در سال ۱۳۸۰ تله فیلم صنوبر به کارگردانی و نویسندگی مجتبی راعی در جشنواره فجر سال ۱۳۸۱ روی پرده سینما رفت. این اثر به دوران نوجوانی امام خمینی (ره) در سن ۱۳ تا ۱۶ سالگی پرداخته درست زمانی که مردم ایران درگیر جنگ جهانی اول بودند و ایران با اعلام بی طرفی باز هم مورد حمله روس و انگلیس قرار گرفت. همین امر سبب می‌شود تا انگلیسی‌ها غلات شهر خمین را بخرند و به لندن ببرند. این فیلم در سینما‌ها اکران نشد و تنها چند بار بصورت پخش تلویزیونی مود استقبال مخاطبان قرار گرفت.

سینمایی فرزند صبح
یکی دیگر از فیلم‌های ساخته شده از امام خمینی (ره) که توجه‌های یادی را به خود جلب کرد فیلم سینمایی فرزند صبح ساخته بهروز افخمی بود که روایتی از مقاطع مختلف زندگی ایشان را به تصویر کشیده است. فرزند صبح نیز بیشتر به دوران کودکی امام می‌پردازد و بخشی از آن نیز به دستگیری ایشان در روز ۱۵ خرداد اختصاص پیدا کرده است. ساخت این فیلم ۷ سال به طول انجامید و به دلیل مشکلات فنی هرگز به نمایش در نیامد. آخرین نسخه این فیلم سینمایی توسط بهروز افخمی تدوین شد و به جشنواره عمار ارسال گردید.

سریال روح الله

سریال روح الله با محوریت زندگی امام خمینی (ره) به تهیه کنندگی محمدرضا شفیعی و کارگردانی سایمک صرافت در سال ۹۱ و ۹۲ روی آنتن رفت. پخش این سریال همزمان با ایام ارتحال امام خمینی (ره) و ایام دهه فجر بود. ابتدا کارگردانی این اثر را راما قوی دل بر عهده داشت که ۷ قسمت ابتدایی را ساخت و به دلیل مشکلات مالی پروژه متوقف شد و سپس ساخت فصل دوم سریال را در سال ۹۲ به روی آنتن برد. نگارش این اثر برعهده سعید نعمت الله بود.

سریال سال‌های حادثه
سریالی در ۱۰ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای به کارگردانی سعید چاری ساخته شده. «سال‌های حادثه» به دهه اول انقلاب و حوادث پیرامون آن می‌پردازد درست زمانی که اوایل انقلاب بمب گذاری‌هایی توسط منافقین کارگذاشته می‌شد. این سریال بصورت کامل درباره ارتباط امام با کودکان ساخته شده است. این سریال در ۳ فصل به نگارش در آمده. فصل اول حوادث سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ و فصل دوم به سال ۱۳۵۷ تا ۶۸ اشاره دارد و فصل سوم سال ۹۱ تا زمان حال را به تصویر کشیده است. احمد علی شخصیت اصلی سریال است که پدرش در درگیری‌های اوایل انقلاب ناپدید شده. احمد علی علاقه بسیاری دراد تا امام را از نزدیک ببیند.

طی دهه‌های گذشته آثار و ملودی‌های متعددی پیرامون ابعاد شخصیتی حضرت امام خمینی (ره) تولید شده که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

«دریغا»؛ محمد گلریز 
مدتی از رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران نگذشته بود که یک نغمه به اندازه وسعت تمام ایران به گوش مردم ایران نشست و در همان روز‌های آغازین که مردم ایران سوگوار و عزادار امام (ره) بودند در تمامی شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی آن دوران پخش شد.

آهنگ «دریغا» با شعری از مرحوم حمید سبزواری با مطلع «دریغا‌ای دریغا‌ای دریغا، خدایا سایه‌ای رفت از سر ما…» و به آهنگسازی محمد شکوهی که محمد گلریز خواننده چندین اثر ماندگار انقلابی و آئینی آن را اجرا کرد. اثری که همچنان بعد از گذشت ۳۰ سال از رحلت ملکوتی پیر جماران همچنان به عنوان یکی از جاودانه‌ترین و شاید خاطره‌انگیزترین نغمات مرتبط با ایام وفات امام خمینی در حافظه شنیداری مخاطبان باقی مانده است.

البته در سال ۱۳۶۸ انجمن حفظ و اشاعه سرود و آهنگ‌های انقلابی آلبومی با عنوان «دریغا» را تولید و منتشر کرد. در این آلبوم قطعاتی به مناسبت رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی با صدای محمد گلریز، علیرضا افتخاری، مهرداد کاظمی و جهانگیر زمانی اجرا شده بود.

«غم خورشید»، «روح بلند آسمانی»، «نماز آخر»، «یاد آفتاب»، «دلدادگان روی دوست»، «غم فراق»، «در سوگ خورشید» آثار دیگری هستند که محمد گلریز تاکنون در رثای پیر جماران منتشر کرده است.

«اشک افشان»؛ صادق آهنگران
اثر «اشک افشان» با نوای صادق آهنگران هم یکی دیگر از آثار مهم و شناخته شده‌ای است که اوایل دهه هفتاد به مناسبت سالگرد عروج ملکوتی حضرت امام منتشر شد.«اشک‌افشان» در واقع یکی از قطعات آلبومی با همین نام است که سال ۱۳۷۱، در سومین سالگرد درگذشت امام با آهنگسازی محمدعلی شکوهی ساخته و ارائه شده است.«صبح سوگوار»، قطعه بی‌کلام «مرثیه نوازی»، «اشک افشان» با اجرای کُر، «بگذار تا بگریم» و «ساربان» آثاری هستند که به همراه یک دکلمه آلبوم مذکور را تشکیل می‌دهند. اشعار این آلبوم از اشعار شاعرانی، چون حمید سبزواری، احمد عزیزی یاسری (چمن) و غلامحسین عمرانی انتخاب شده‌اند.

«سمفونی روح الله»؛ شاهین فرهت
یکی از آثار مهمی که طی سال‌های اخیر با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران پیش روی مخاطبان قرار گرفته، سمفونی «روح الله» ساخته شاهین فرهت آهنگساز و استاد پیشکسوت موسیقی کشورمان است.

وی این اثر را با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی امام خمینی (ره) در چهار موومان ساخته است. او در این اثر بی کلام، وجوه مختلف شخصیت انسانی و عرفانی بنیانگذار جمهوری‌اسلامی ایران را با زبان موسیقیایی بیان کرده است.

موومان اول سمفونی روح‌الله به تولد و رشد و نمو حضرت امام اختصاص دارد، موومان دوم به دوران بلوغ علمی، اجتهاد و بالندگی امام در حوزه علمیه و قله‌های بلند علم و معرفت شناسی می‌پردازد. موومان سوم هم با زبانی رمزآلود به جریان مبارزات حضرت امام که در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد پرداخته و در موومان چهارم آهنگساز به عروج ملکوتی امام خمینی که با دلی آرام و قلبی مطمئن رحلت کرده و دنیایی از اهالی معرفت را داغدار هجران می‌کنند می‌پردازد که به طور حتم این داغ هجران هیچ گاه جبران نمی‌شود فرهت که تاکنون ۱۷ سمفونی با موضوعات مختلف و بر اساس شخصیت‌های دینی، مذهبی، ادبی و فرهنگی ساخته، در این سمفونی بی‌کلام ابعاد و چهره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را با زبان موسیقیایی بیان کرده است.

«خمینی بی تو دیگه از چی بخونم»؛ بچه‌های آباده 

یکی از قطعات معروفی که از روز‌های مرتبط با سوگواری ارتحال حضرت امام خمینی به عنوان یکی از معروف‌ترین موسیقی‌های خاطره‌انگیز مرتبط با آن روز‌های غم انگیز همچنان مورد توجه قرار گرفته است، ملودی «خمینی بی تو از چی بخونم» اجرا شده توسط گروه سرود «بچه‌های آباده» به سرپرستی و آهنگسازی احمد توکلی است.

گروه «بچه‌های آباده» را می‌توان مشهورترین گروه سرود دهه شصت دانست که محمد حسین توکل و مهدی نظری تک‌خوان‌های آن بودند. این گروه در سال ۱۳۵۵ در خانه فرهنگ و هنر آباده استان فارس تشکیل شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به فعالیت خود ادامه داد و سروده‌ایی، چون «یا علی مدد» و «خواهرم حجابت سنگر است» را ارائه کرد.

اعضای این گروه سال ۱۳۶۷ بود در حسینیه جماران با امام خمینی دیدار کردند و به خواندن سرود «قصه بابا» پرداختند و پس از آن نیز در مراسم سپاهیان ۱۰۰ هزار نفری حضرت محمد (ص) شیراز در حضور رئیس جمهور وقت (آیت‌الله خامنه‌ای) سه سرود «جنگ»، «دلیران تنگستان» و «قصه بابا» را اجرا کردند پس از این اجرا بیش از قبل مشهور شدند.
سرود «قصه بابا» یکی دیگر از آثاری است که در مدح امام خوانده شده است.

«سوئیت سمفونی امام خمینی»؛ بهزاد عبدی 
بهزاد عبدی از جمله آهنگسازان صاحب سبکی است که آثارش همواره در قالب و چارچوب درستی پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند. او با بهره‌مندی از آموزه‌های علمی خود در عرصه موسیقی که این سال‌ها خلاء آن بیشتر از هر زمانی محسوس است توانسته آثاری را در حوزه‌های مختلف سینما، تئاتر، آلبوم و پروژه‌های موسیقایی تولید کند که بسیاری از آنها جزو آثار قابل تأملی هستند که گرچه رنگ و بوی سفارشی دارند، اما می‌توانند به عنوان آثاری مستقل و قابل اتکا موردتوجه و تمرکز قرار گیرند.

یکی از این آثار ارزشمند سوئیت سمفونی امام خمینی (ره) که بهزاد عبدی آن را در سال ۱۳۸۵ نوشت. اثری که در چهار قسمت «هبوط»، «اوج»، «قیام» و «عروج» نوشته شده و دربرگیرنده زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایرانی از تولید تا ارتحال ملکوتی ایشان است.

بخش نخست این سوئیت سمفونی نامش «هبوط» است و به تولد امام (ره) و به جریانات سیاسی آن زمان اختصاص دارد. قسمت دوم به نام «اوج» به مبارزات ایشان در انقلاب و چگونگی شکل‌گیری پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد و قسمت سوم به نام «قیام» از فرمان جنگ تحمیلی و هشت سال دفاع مقدس به رهبری امام (ره) می‌گوید. قطعه چهارم این سوئیت سمفونی به نام «عروج» به سال‌های آخر زندگی امام (ره) پرداخته است.

«قصیده انتظار»؛ محمد اصفهانی 

یکی از آثار پرمخاطب دیگری که در حوزه آثار موسیقایی مرتبط با حضرت امام خمینی (ره) مورد توجه قرار گرفته است، مربوط به قطعه «شکوه» از مجموعه موسیقایی «شکوه» است که چندی پیش توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در محل این خبرگزاری رونمایی شد.

در این قطعه موسیقایی که برگرفته از یکی از اشعار مشهور حضرت امام خمینی (ره) و آهنگسازی علیرضا کهن دیری پیش روی مخاطبان قرار گرفته محمد اصفهانی تلاش کرده به واسطه همکاری با یک گروه هنری ممتاز اثری را در قالب یک آلبوم به مخاطبان ارائه دهد که آنچنان که باید رنگ و بوی سفارشی به خود نگرفته و به عنوان یک اثر مستقل پیش روی شنوندگان قرار گیرد.

آنچه اصفهانی از این قطعه از خود نشان داد، بیان موسیقایی حال و هوای روحانی حضرت امام بر اساس این شعر معروف بوده که توانسته با یک ملودی جالب توجه، حس و حال ویژه‌ای را به مخاطب ارائه دهد.

«غم نامه»؛ مهرداد کاظمی 
مهرداد کاظمی نیز از جمله خوانندگان برجسته موسیقی کشورمان است که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ آثار پرمخاطب بسیاری را تولید کرده بود. این در حالی است که تولید چندین قطعه ملی – میهنی با گروه‌های مختلف موسیقایی نیز از جمله فعالیت خواننده مطرح موسیقی کشورمان است.

یکی از قطعاتی که این خواننده به مناسبت سالروز رحلت حضرت امام خمینی (ره) تولید کرد، قطعه‌ای با نام «غم نامه» است که با آهنگسازی محمدعلی حیدرنیا و شعر محمود شاهرخی که به صورت ارکسترال ساخته و منتشر شده است.

این قطعه نظر به صدای گرم و پراحساس مهرداد کاظمی که در آن روزگار یکی از محبوب‌ترین خوانندگان نیز به حساب می‌آمد، توانست با استقبال خوب مخاطبان و اراتمندان حضرت روح الله مواجه شود.