این استان زاگرس‌نشین دارای هشت تالاب کوهستانی است که به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار به طرف غرب منطقه گسترده شده و از این شمار چهار تالاب چغاخور، گندمان، سولگان (سولقان) و علی‌آباد بروجن در تمام طول سال آب دارند و مابقی فصلی هستند.

تالاب‌های چهارمحال و بختیاری سالانه در ۲ بازه زمانی از اواسط بهار و اوایل تابستان و اواخر پاییز و اوایل زمستان میزبان پرندگان مهاجر است؛ این پرندگان همزمان با شروع فصل سرما و یخبندان بال‌های خود را از شمال سیبری و روسیه برای یافتن زیستگاه مناسب به سمت عرض‌های پایین‌تر و جنوبی‌تر (آفریقا) می‌گشایند و در این مسیر از ایران عبور می‌کنند.

به گفته فعالان زیست محیطی، در تالاب‌های استان چهارمحال و بختیاری بیش از ۲۵ هزار جوجه پرنده در فصل زادآوری شناسایی شده‌است.

در میان آنها گونه‌های کمیاب و درحال انقراض از جمله اردک تاجدار (زیباترین اردک ایران)، خروس کولی‌دشتی، توکای بزرگ، سهره‌ی زرد، چکاوک درختی، طرلان و درنای طناز دیده شده است.

بررسی‌ها برخی از کارشناسان زیست محیطی نشان می‌دهد در تالاب‌های چهارمحال و بختیاری بیش از ۶۰ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی وجود دارد.

تنوع پرندگان در چهارمحال و بختیاری

مدیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری گفت: با وجود اینکه این استان تنها یک درصد مساحت کشور را دارا است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد از ۵۶۸ گونه پرنده شناسایی شده در کشور ۳۰۱ گونه آن به دلیل وجود انواع اکوسیستم‌های جنگلی، کوهستانی، تالابی، رودخانه‌ای، دشتی وبیابانی در این استان وجود دارد.

سعید یوسف‌پور با بیان اینکه چهارمحال و بختیاری در کریدور مهاجرتی پرندگان قرار دارد، افزود: سالانه بیش از بر۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار پرنده مهاجر در قالب ۷۰ تا ۸۰ گونه وارد تالاب‌های این استان می‌شوند.

وی با بیان اینکه زادآوری پرندگان در تالاب‌های چهارمحال و بختیاری بیانگر امن بودن و اهمیت این زیستگاه‌ها است اظهار داشت: بررسی‌ها نشان می‌دهد هم اکنون ۲۶ گونه پرنده مهاجر زادآور از جمله اردک بلوطی، سرسبز، سرحنایی در استان وجود دارد.

به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان یک سری از پرندگان مانند چنگرها، اردک‌ها، پرستو‌های دریایی و حواصیل‌ها به عنوان پرندگان مقیم تالاب‌های چهارمحال و بختیاری شناخته می‌شوند.

یوسف‌پورافزود: تنوع اکوسیستمی؛ تنوع گونه‌های جانوری را به دنبال دارد که این خود می‌تواند به عنوان یک ظرفیت فوق العاده برای چهارمحال و بختیاری به شمار رود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری تالاب گندمان را به عنوان بهشت پرنده نگری کشور عنوان کرد و اظهار داشت: احیای این تالاب و تالاب‌های دهنو و خانمیرزا از جمله اقدام‌های بی‌نظیری است که از سال گذشته در دستور کار قرار دارد.

وی تاکید کرد: چهارمحال و بختیاری ظرفیت بالایی برای میزبانی از پرندگان مهاجر بسیار باارزش و حفاظتی دارد.

برای بررسی وضعیت پرندگان مهاجر به سراغ روح الله عسکری کارشناس پرنده‌نگری و محیط زیست چهارمحال و بختیاری رفتیم.

این کارشناس پرنده‌نگری و محیط زیست چهارمحال و بختیاری تالاب‌های این استان را محیطی امن و مطلوب برای زیست انواع و اقسام پرندگان آبزی و کنار آبزی معرفی کرد.

روح‌الله عسکری در گفتگو با ایرنا افزود: در زمان حاضر به طور تقریبی میانگین چهار تا پنج هزار آشیانه فعال می‌توان در سطح تالاب‌های استان مشاهده کرد که به عنوان محل‌های کانون‌های آشیانه سازی مورد استفاده است.

وی چرای زودهنگام دام‌ها و آتش‌سوزی در تالاب‌ها که خطر از بین بردن آشیانه‌سازی پرندگان را به دنبال دارد، رعایت نکردن حقابه تالاب‌ها که اگر رعایت شود پرندگان بیشتری به سمت تالاب‌های استان به پرواز درمی‌آیند و جلوگیری از ورود پساب فاضلاب و کشاورزی به تالاب‌ها که موجب کاهش کیفیت زیستگاه و زادآوری پرندگان را به دنبال دارد از جمله تهدید‌هایی است که پرندگان با آن روبرو هستند.

پرنده نگری ظرفیتی برای تقویت گردشگری

وی با تاکید برضرورت معرفی هرچه بیشتر تالاب‌های استان و قابلیت‌های آنها در بخش پرنده‌نگری ادامه داد: با وجود قابلیت‌های مهم چهارمحال و بختیاری در بحث گردشگری، اما هنوز زیرساخت‌های لازم برای بحث پرنده‌نگری به عنوان شاخه‌ای از گردشگری در استان مهیا نشده است و در این خصوص ضعیف عمل شده است.

عسگری معتقد است: پرنده‌نگری از زیرساخت‌های مهم گردشگری چهارمحال و بختیاری است که اگر از این قابلیت به نحو مطلوب استفاده شود درآمد خوبی نصیب استان می‌شود.

وی ایجاد و توسعه ایستگاه‌های پرنده‌نگری را مورد تاکید قرار داد و گفت: با توسعه این ایستگاه‌ها علاوه بر پرنده نگری می‌توان از آنها برای دیده بانی، رصد و کنترل پرندگان نیز استفاده شود.

کومه‌ها ضرورتی اجتناب ناپذیر برای پرنده نگری

این دارنده عنوان قهرمان تالاب در چهارمحال و بختیاری با تاکید بر ایجاد کومه در تالاب‌ها به عنوان محل پرنده‌نگری و دیده‌بانی پرندگان گفت: ایجاد کومه‌ها نقش مهمی در جذب گردشگر و پرنده نگران در تالاب‌ها باشد.

به گفته عسگری، مستندسازان و پرنده‌نگران می‌توانند در کومه‌ها به صورت طبیعی و بدون اینکه استرسی به پرندگان وارد شود عکس‌برداری و فیلم‌برداری کنند.

وی ادامه داد: هرچند ایجاد کومه در دستور کار اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری قرار دارد، اما تاکنون در تالاب‌های استان ایجاد نشده است.

تالاب‌های چهارمحال و بختیاری ظرفیتی برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنیکی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: تالاب‌های کوهستانی این استان ظرفیت خوبی برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر وپس از آن ادامه مسیراز چهارمحال و بختیاری است.

فهیمه اسلامی افزود: با توجه به اینکه بیشتر پرندگان مهاجر استان از پرندگان آبزی، کنار آبزی و وابسته به منابع آبی هستند به همین دلیل جمعیت این پرندگان در تالاب‌های استان به خصوص در فصل‌های پاییز و زمستان قابل توجه است.

وی گفت: یک سری از پرندگان تالاب‌ها مهاجر عبوری، یک سری دیگر از پرندگان را مهاجر زمستان گذران و برخی دیگر زمستان‌گذران زادآور که آشیانه می‌گذراند و بعد با جوجه‌های خود مهاجرت می‌کنند.

به گفته اسلامی، برخی از گونه‌های پرندگان مهاجر چهارمحال و بختیاری بسیار باارزش و حفاظتی و در خطر انقراض قرار دارند مانند بالابان، یک سری دیگر از گونه‌ها مانند اردک مرمری و سرحنایی آسیب‌پذیر و گونه‌های دیگری از جمله پلیکان خاکستری و اردک بلوطی نیز در شرف تهدید قرار دارند.

بیشتر بخوانید

• مهاجرت ۱۰ هزار پرنده به تالاب گندمان

وی معتقد است: وجود بالابان، اردک‌های مرمری، سرحنایی، بلوطی و پلیکان خاکستری نشان می‌دهد پرندگان مهاجر چهارمحال و بختیاری ارزش نظارتی دارند و این خود قابلیتی مهم برای تقویت پرنده‌نگری و اکوتوریسم مبتنی بر پرنده‌نگری در استان است.

چشم‌های بینای محیط‌بانان برای حفاظت از پرندگان

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری حفاظت از پرندگان در تالاب‌ها را مهمترین اصل برای حفظ این قابلیت مهم گردشگری در استان عنوان کرد.

اسلامی یادآور شد: در زمان حاضر محیط‌بانان با حضور شبانه‌روزی خود در تالاب‌ها به عنوان چشمان همیشه بیدار از هرگونه تعرض به پرندگان مهاجر جلوگیری می‌کنند.

وی تالاب‌ها را به عنوان منبع دائمی آب که منجر به تقویت منابع آب زیرزمینی و آبخوان‌ها، رونق کشاورزی، تقویت بومگردی‌ها، تلطیف آب و هوا، رفع کانون‌های گرد و غبار معرفی کرد و گفت: با توجه به نفعی که تالاب‌ها برای میزبانان خود دارد مشارکت مردم حاشیه تالاب‌ها به عنوان جوامع محلی در حفاظت از پرندگان مهاجر تکمیل‌کننده تلاش محیط‌بانان برای مراقبت از پرندگان است.

اسلامی خودداری از ریختن زباله در تالاب‌ها و گزارش دادن هرگونه آتش سوزی و رفت و آمد‌های مشکوک افراد سودجو به محیط بانان در راستای حفاظت از پرندگان را مورد تاکید قرار داد و به عنوان حفاظت مشارکت معرفی کرد.

این کارشناس محیط زیست چهارمحال و بختیاری با اشاره به احداث برج پرنده‌نگری در تالاب گندمان و فراهم کردن زمینه لازم برای واگذاری آن به بخش خصوصی گفت: تلاش می‌شود با استقرار تلسکوپ‌های پرنده‌نگری و دوربین‌های مخصوص، جاذبه‌ای برای حضور دوست‌داران محیط زیست و عکاسان در این برج فراهم شود و پرنده نگری به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

خطراتی که پرندگان را تهدید می‌کند

به گفته رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری تغییر اقلیم و خشک شدن تالاب‌ها در برخی از نقاط کشور از مهمترین تهدید‌های تخریب زیستگاه پرندگان مهاجربه شمار می‌رود مشکلی که هرچند در استان تاکنون مشاهده نشده، اما سرد نشدن عرض‌های شمالی و سرد و یخبندان نشدن این مناطق به دلیل تغییر اقلیم موجب شد تا شمار پرندگان کمتری نسبت به سال ۱۴۰۱ به این استان مهاجرت کنند.

اسلامی آلودگی آب و استفاده کشاورزان اطراف تالاب‌ها از سم‌ها و کود‌های زیاد که با باران و بادی شسته و وارد تالاب‌ها می‌شود را از دیگر تهدید‌های پرندگان مهاجر عنوان کرد. او وقوع برخی آتش سوزی‌های تالاب‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی آنها که مکانی برای زادآوری پرندگان به شمار می‌رود را از دیگر تهدید‌های پرندگان مهاجر معرفی کرد و گفت: نباید اجازه بدهیم که زیستگاه پرندگان مهاجر در تالاب‌ها با آتش‌سوزی و ریختن زباله از بین برود.

هم‌اکنون ۱۵.۳ درصد مساحت استان در قالب مناطق حفاظت شده تحت مدیریت این اداره کل قرار دارد.

در چهارمحال و بختیاری هشت منطقه حفاظت شده شامل یک اثر طبیعی ملی، یک پارک ملی، یک پناهگاه حیات‌وحش و پنج منطقه حفاظت‌شده به مساحت ۱۵۵ هزار و ۸۴۴ هکتار و ۲ منطقه شکار ممنوع به مساحت ۵۱ هزار و ۷۲۴ هکتار برای زیستگاه حیات وحش وجود دارد که مامنی و منطقه بکری برای زندگی حیات وحش است.

این مناطق شامل منطقه حفاظت شده شیدا، هلن، قیصری، سبزکوه و پارک ملی و منطقه حفاظت شده تنگ صیاد، منطقه شکار ممنوع خداآفرین و اثر طبیعی ملی لاله واژگون است.

منبع: ایرنا