تغییر اقلیم و برداشت آب از سفره‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی باعث شده است که هشت دشت از مجموع ۱۱ دشت استان در وضعیت نامناسبی از نظر ذخائر آبی قرار گیرد و به همین دلیل هرگونه توسعه بهره‌برداری و برداشت جدید در آنها به منظور تعادل بخشی به منابع آبی ممنوع شده است.

چاه غیرمجاز بعنوان اولین متهم هایی شناخته می شوند که شیره زمین را در خراسان شمالی می مکند، اما آمار و ارقام ارائه شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از برداشت‌های بی‌رویه کشور توسط چاه‌های مجاز و دارای پروانه بهره‌برداری صورت می‌گیرد، مسئله‌ای که نباید از دید ناظران پنهان بماند.

برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در دهه‌های گذشته منجر به بروز پیامدهایی در دشت های خراسان شمالی شده است و همچنین مخازن آب زیرزمینی این استان سالانه بین ۶۵ تا ۹۵ میلیون متر مکعب کسری دارند و به عبارتی این میزان بیش از مقدار تغذیه آبخوانها (بارندگی های موثر) از این منابع در سال برداشت می شود که میزان کاهش سطح آب زیرزمینی نیز اکنون به بیش از هفت و نیم متر در سال رسیده است.

همچنین حجم تجمیعی کسری مخازن آب زیرزمینی استان طی چند دهه اخیر به بیش از ۲ میلیارد متر مکعب رسیده است و این وضعیت، ضرورت بیش از پیش عزم عمومی برای تعادل بخشی منابع و مصارف آب استان را یادآور می شود.

توجیه بیشتر کشاورزان و همکاری آنها برای مدیریت بهینه مصرف آب، جلوگیری از برداشت بیش از میزان سهمیه پروانه بهره برداری و قطع کنتورهای برق چاه ها تنها راهکارهای گذر از شرایط کنونی است.

فشردن گلوی دشت‌ها با چاه‌های غیرمجاز

همچنان که زخم خشکسالی در این خطه عمیقتر می شود به همان تناسب برداشت غیرمجاز آب نیز افزایش می یابد و در حال حاضر مسدود شدن چاه های غیرمجاز و هوشمند شدن کنتورها چاه های کشاورزی راهکاری است که دنبال می شود و در سال گذشته ۲۳۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مسدود شد و یک هزار و ۱۸۹ حلقه به شمارشگرهای هوشمند آب و برق تجهیز شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی تعداد چاه‌های غیرمجاز استان را چهار هزار و ۲۰۰ حلقه دانست و گفت که این تعداد سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب از منابع‌ زیرزمینی برداشت می کند.

سید عقیل مرتضوی بیان کرد: بیشتر چاه های غیرمجاز استان در باغ ویلاها و حاشیه رودخانه ها واقع است که با حفر چاه های کم عمق در برخی از فصول برداشت غیرمجاز آب دارند.

وی با اشاره به محدودیت منابع آبی خراسان شمالی با توجه به تداوم خشکسالی بر ضرورت استفاده بهینه از منابع آبی موجود تاکید کرد و گفت: مخازن آب زیرزمینی این استان سالانه بین ۶۵ تا ۹۵ میلیون متر مکعب کسری دارند و به عبارتی این میزان بیش از مقدار تغذیه آبخوان‌ها در سال برداشت می شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی تصریح کرد: حجم تجمیع کسری مخازن آب زیرزمینی استان در چند دهه اخیر به بیش از ۲ میلیارد متر مکعب رسیده است و این وضعیت، ضرورت بیش از پیش عزم عمومی برای تعادل بخشی منابع و مصارف آب استان را خاطرنشان می کند.

برداشت سه برابری چاه‌های مجاز

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی در ادامه با بیان اینکه چاه‌های مجاز این استان سه برابر غیرمجازها از منابع آبی زیر زمینی برداشت می‌کنند افزود: سه هزار و ۳۸۷ حلقه چاه در استان وجود دارد که سالانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب از منابع‌آبی زیر زمینی برداشت می کنند.

وی افزود: حدود یک هزار حلقه چاه مجاز در سطح استان ۱۰۰ میلیون متر مکعب بیشتر از سهمیه ای که در پروانه بهره برداری دارند از منابع آبی زیر زمینی برداشت می کنند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی با اشاره به محدودیت منابع آبی استان با توجه به تداوم خشکسالی و کم بارشی بر ضرورت استفاده بهینه از منابع آب موجود تاکید کرد و گفت: مخازن آب زیرزمینی این استان سالانه بین ۶۵ تا ۹۵ میلیون متر مکعب کسری دارند و به عبارتی این میزان بیش از مقدار تغذیه آبخوانها (بارندگی های موثر) از این منابع در سال برداشت می شود.

وی گفت: ۹۰ درصد از چاه های مجازاستان دارای کنتور هوشمند هستند که به محص مصرف بیش از پروانه در راستای جلوگیری از اضافه برداشت برق آن قطع خواهد شد که در سال گذشته برق ۲۳۵ حلقه چاه استان قطع شد.

هشدار قطعی برق چاه‌ها

شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی به تازگی پیرو اطلاعیه ای از چاهداران مجاز خواسته است که مصرف آب را مدیریت کنند و در غیر این صورت برق چاه‌های آنها قطع خواهد شد.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی با اشاره به کم بارشی طی سال های اخیر و محدودیت منابع آب استان بر ضرورت مدیریت مصرف این منابع به ویژه در بخش آب های زیرزمینی و چاه های آب کشاورزی تاکید کرد و خواستار مدیریت مصرف توسط چاهداران استان شد.

وحید واسطه گفت: ضروری است که چاهداران استان قبل از اقدام به هرگونه کشت، از میزان آب موجود و مندرج در پروانه قانونی خود مطلع باشند.

وی خاطرنشان کرد: پیشتر اطلاع رسانی لازم به همه چاهداران استان مبنی بر محدویت منابع آب و سازوکار مدیریت توامان آب و برق کشاورزی انجام شده و با توجه به شمارشگرهای هوشمند آب و برق نصب شده بر روی چاه های کشاورزی، به محض اتمام مصرف سهمیه آب تعیین شده، برق چاه های کشاورزی قطع و تا سال آبی آینده قابل شارژ مجدد نیست.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی تصریح کرد: در مواردی ممکن است کل سهمیه آب تعیین شده برای برداشت چاه مصرف نشده باشد اما برق چاه به علت اتمام سهمیه برق تعیین شده، قطع شود که این امر به علت مصرف برق تعیین شده چاه برای مصارفی غیر از پمپ چاه بوده و به همین دلیل ضرورت دارد که چاهداران از برق شارژ شده چاه، فقط برای برداشت آب استفاده نمایند.

  خراسان شمالی روزگاری نه چندان دور به عنوان نگین سبز خراسان و برخوردار از بهترین منابع و دشت های آبی منطقه بود و طبیعتی سبز و روستاهای آباد آن را احاطه کرده بود بویژه زمانی که آب آشامیدنی و کشاورزی روستائیان بدون کمترین مشکل و با بهترین کیفیت از چشمه ها و قنات ها تامین می شد هم اکنون بشدت دچار کم آبی شده است.

افت منابع آب های زیرزمینی و خشکیدن رودخانه ها، چشمه ها، چاه ها و قنات ها خوشبینی که پیرامون دشت های وسیع سرسبز وجود داشت امید کشاورزان و دامداران را برای امرار معاش در روستاها از بین برده است.

بحرانی که اگر چاره نشود، مهاجرت روستاییان به شهرها، بیکاری کشاورزان، باغداران و دامداران را به همراه خواهد داشت و دیری نخواهد پایید که شهروندان خراسان شمالی علاوه بر دست و پنجه نرم کردن با کم آبی باید شاهد پدید آمدن مسائل جدیدی در حوزه اجتماعی- فرهنگی و گسترش ناهنجاری ها و فقر مضاعف باشند.

بر اساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» (SPEI) بیش از ۹۰ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی است.

منبع: ایرنا