در تعریف دانش‌نامه ویکی پدیا آمده است که تغییر اقلیم یا دگرگونی اقلیم(Climate change) یا گرمایش جهانی یا گرم‌شدن زمین(Global warming) نام پدیده‌ای است که منجر به افزایش میانگین دمای زمین و اقیانوس‌ها شده‌ است. تغییرات اقلیمی به معنای گسترده‌تر شامل تغییرات بلندمدت پیشین در آب و هوای زمین نیز است.

طی ۱۰۰ سال گذشته سیاره زمین به شکل غیرطبیعی حدود یک درجه سلسیوس گرم‌تر شده‌ است که این موضوع دانشمندان را نگران کرده‌ است. برخی از دانشمندان معتقدند که دهه‌های پایانی قرن بیستم، گرم‌ترین سال‌ها در ۲۰۰۰ سال اخیر بوده‌ است. به نظر می‌رسد فعالیت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار مؤثر بوده‌اند و به گرم‌ شدن کره زمین کمک می‌کنند.

از سال ۱۸۸۰ اندازه‌گیری دمای هوای کره زمین آغاز شده ‌است و تاکنون نیز ادامه دارد. گفته می‌شود که گرم‌شدن کره زمین در سال ۲۱۰۰ باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک خواهد شد.

در مورد دلایل این پدیده، یک مجموعه از تئوری‌ها بر تأثیر گازهای گلخانه‌ای توسط انسان‌ها بر این فرآیند مبتنی است و برخی دیگر فرآیندهایی نظیر فعالیت‌های آتشفشانی و زمین‌گرمایی و همچنین فعالیت‌های خورشیدی را دلیل این پدیده می‌دانند. استناد این دانشمندان برای گفته‌های خویش، وقوع دوره‌های سرد و گرم در طول مدت زمانی است که از عمر زمین می‌گذرد.

به عقیده بسیاری از دانشمندان با افزایش آگاهی‌های عمومی، مصرف بهینه سوخت و انرژی، افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از انرژی‌های جایگزین سوخت‌های فسیلی مانند باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی آن بر زندگی بشر را کنترل کرد.

در نشست آب ‌و هوایی کانکون مکزیک که در ماه دسامبر ۲۰۱۰ تشکیل شد، ۱۹۳ کشور شرکت‌کننده تصمیم گرفتند تا صندوقی ۱۰۰ میلیارد دلاری را به منظور کمک به کشورهای در حال توسعه در مبارزه با گرمایش زمین تأسیس کنند.

علل و اثرات تغییر آب و هوا

به نقل از وب‌سایت سازمان ملل، سوخت‌های فسیلی اعم از زغال‌سنگ، نفت و گاز، بیشترین سهم را در تغییرات آب و هوایی جهانی دارند و بیش از ۷۵ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی و نزدیک به ۹۰ درصد از کل انتشار کربن دی‌اکسید را تشکیل می‌دهند.

همین‌طور که انتشار گازهای گلخانه‌ای زمین را می‌پوشاند، گرمای خورشید را نیز به دام می‌اندازد که این منجر به گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی می‌شود. جهان در حال حاضر سریع‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ ثبت شده، در حال گرم شدن است. دماهای گرم‌تر در طول زمان الگوهای آب و هوا را تغییر داده و تعادل معمول طبیعت را بر هم زده است که این موضوع، خطرات بسیاری را برای انسان‌ها و سایر اشکال حیات روی زمین به همراه دارد

علل تغییرات اقلیم

تولید برق

تولید برق و گرما با سوزاندن سوخت‌های فسیلی باعث ایجاد بخش بزرگی از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی می‌شود. مقدار زیادی از الکتریسیته هنوز از سوزاندن زغال سنگ، نفت یا گاز تولید می‌شود که کربن دی اکسید و نیتروژن اکسید تولید می‌کند که گازهای گلخانه‌ای قدرتمندی هستند که زمین را پوشانده و گرمای خورشید را به دام می‌اندازند.

در سطح جهان، کمی بیش از یک چهارم برق از نیروی باد، خورشید و سایر منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود که برخلاف سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌ای یا آلاینده‌های کمی را در هوا منتشر می‌کنند.

تولید کالا

تولید و صنعت، گازهای گلخانه‌ای تولید می‌کنند که عمدتاً از سوزاندن سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی و ساخت چیزهایی مانند سیمان، آهن، فولاد، الکترونیک، پلاستیک، لباس و سایر کالاها تولید می‌شود.

معدن‌کاوی و سایر فرآیندهای صنعتی نیز مانند صنعت ساخت و ساز، گاز آزاد می‌کنند. ماشین آلات مورد استفاده در فرآیند تولید اغلب با زغال سنگ، نفت یا گاز کار می‌کنند و برخی از مواد مانند پلاستیک، از مواد شیمیایی حاصل از سوخت‌های فسیلی ساخته می‌شوند. صنعت تولید یکی از بزرگترین تولید کنندگان انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان است.

جنگل‌زدایی

قطع کردن درختان جنگل‌ها برای ایجاد مزارع یا مراتع یا به دلایل دیگر موجب انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود، زیرا درختان هنگام قطع شدن، کربن ذخیره شده خود را آزاد می‌کنند.

هر ساله حدود ۱۲ میلیون هکتار از جنگل‌ها نابود می‌شود. از آنجایی که جنگل‌ها کربن دی اکسید را جذب می‌کنند، از بین بردن آنها همچنین توانایی طبیعت را برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای از جو محدود می‌کند. جنگل‌زدایی همراه با کشاورزی و سایر تغییرات کاربری زمین، مسئول تقریباً یک چهارم انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان است.

صنعت حمل و نقل

اغلب خودروها، کامیون‌ها، کشتی‌ها و هواپیماها با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند. این امر باعث می‌شود صنعت حمل و نقل یکی از عوامل اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای به ویژه انتشار کربن دی اکسید باشد.

وسایل نقلیه جاده‌ای بیشترین سهم را به دلیل احتراق فرآورده‌های نفتی مانند بنزین در موتورهای احتراق داخلی به خود اختصاص می‌دهند، اما انتشار گازهای گلخانه‌ای از کشتی‌ها و هواپیماها همچنان در حال افزایش است.

صنعت حمل و نقل تقریباً یک چهارم از انتشار کربن دی اکسید جهانی مرتبط با انرژی را تشکیل می‌دهد و گزارش‌ها از روندهای موجود حاکی از افزایش قابل توجه مصرف انرژی برای این صنعت در سال‌های آینده است.

تولید غذا

تولید مواد غذایی باعث انتشار کربن دی اکسید، متان و سایر گازهای گلخانه‌ای به طرق مختلف می‌شود که از جمله آنها می‌توان از جنگل‌زدایی و پاکسازی زمین برای کشاورزی و چرای دام، هضم توسط گاو و گوسفند، تولید و استفاده از کود برای رشد محصولات زراعی و استفاده از انرژی برای راه‌اندازی تجهیزات مزرعه یا قایق‌های ماهیگیری که معمولا با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند، نام برد.

انتشار گازهای گلخانه‌ای از صنایع بسته‌بندی و توزیع مواد غذایی نیز ناشی می‌شود.

همه اینها باعث می‌شود که تولید مواد غذایی یکی از عوامل اصلی تغییرات آب و هوایی باشد.

برق‌رسانی به ساختمان‌ها

در سطح جهان، ساختمان‌های مسکونی و تجاری مسئول بیش از نیمی از مصرف برق هستند. همانطور که آنها به استفاده از زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی برای گرمایش و سرمایش ادامه می‌دهند، مقادیر قابل توجهی از گازهای گلخانه‌ای را منتشر می‌کنند.

تقاضای رو به رشد انرژی برای گرمایش و سرمایش، با افزایش دستگاه‌های تهویه مطبوع و همچنین افزایش مصرف برق برای روشنایی، لوازم خانگی و دستگاه‌های متصل، به افزایش انتشار کربن دی اکسید مرتبط با مصرف انرژی در ساختمان‌ها در سال‌های اخیر کمک کرده است.

مصرف بیش از حد انرژی

خانه شما و استفاده از برق، نحوه جابجایی شما در شهر، آنچه می‌خورید و آنچه دور می‌ریزید، همگی در انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش دارند. در مورد مصرف کالاهایی مانند پوشاک، لوازم الکترونیکی و پلاستیک نیز همین‌طور است. بخش بزرگی از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی به خانوارها مرتبط است.

سبک زندگی ما تأثیر عمیقی بر سیاره ما دارد و ثروتمندترین‌ها بیشترین مسئولیت را در این میان دارند، چرا که یک درصد ثروتمندترین افراد جهان مجموعاً نسبت به ۵۰ درصد از فقیرترین افراد دنیا انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتری دارند.

تاثیرات تغییر اقلیم

دماهای گرم‌تر

با افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، دمای سطح زمین افزایش می‌یابد. دهه گذشته(۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰) گرم‌ترین دهه ثبت شده تاریخ رقم خورده است. از دهه ۱۹۸۰، هر دهه گرم‌تر از دهه قبل بوده است. تقریباً تمام مناطق خشکی زمین شاهد روزهای گرم و موج گرمای بیشتری هستند.

دمای بالاتر، بیماری‌های مرتبط با گرما را نیز افزایش می‌دهد و کار در فضای باز را دشوارتر می‌کند. آتش‌سوزی‌ها راحت‌تر شروع می‌شوند و در شرایط گرم‌تر سریع‌تر گسترش می‌یابند.

ضمن اینکه دمای هوا در قطب شمال حداقل دو برابر سریع‌تر از میانگین جهانی گرم شده است.

توفان‌های شدیدتر

توفان‌های مخرب در بسیاری از مناطق شدیدتر و مکررتر شده‌اند. با افزایش دما، رطوبت بیشتری تبخیر می‌شود که باعث تشدید بارندگی شدید و سیل می‌شود و همچنین موجب توفان‌های مخرب بیشتری می‌شود.

فراوانی و گستردگی توفان‌های استوایی نیز تحت تأثیر گرم شدن اقیانوس است. چرخندها، توفندها و تیفون‌ها(Typhoon) یا چرخندهای حاره‌ای از آب‌های گرم سطح اقیانوس تغذیه می‌کنند. چنین توفانی اغلب خانه‌ها و جوامع را تخریب می‌کند و باعث مرگ و میر و خسارات اقتصادی هنگفت می‌شود.

افزایش خشکسالی

تغییرات اقلیمی در دسترس بودن آب را تغییر می‌دهد و در مناطق بیشتری آن را کمیاب‌تر می‌کند. گرمایش جهانی کمبود آب را در مناطقی که از قبل تحت فشار کمبود آب هستند، تشدید می‌کند و منجر به افزایش خطر خشکسالی‌های زراعی بر محصولات کشاورزی می‌شود و خشکسالی‌های اکولوژیکی، آسیب‌پذیری اکوسیستم‌ها را افزایش می‌دهد.

خشکسالی همچنین می‌تواند توفان‌های مخرب شن و گرد و غبار را برانگیزد که می‌تواند میلیاردها تن شن را در سراسر قاره‌ها جابجا کند. بیابان‌ها گسترش می‌یابند و زمین قابل کشت برای رشد مواد غذایی کاهش پیدا می‌کند. اکنون بسیاری از مردم با خطر کمبود آب کافی به طور منظم مواجه هستند.

اقیانوس‌های در حال گرم شدن و بالا آمدن

اقیانوس‌ها بیشتر گرمای ناشی از گرم شدن کره زمین را جذب می‌کنند. سرعت گرم شدن اقیانوس‌ها در دو دهه گذشته در تمام اعماق آنها به شدت افزایش یافته است. با گرم شدن اقیانوس ها، حجم آنها افزایش می‌یابد، زیرا آب با گرم‌تر شدن منبسط می‌شود. همچنین ذوب شدن یخچال‌ها باعث بالا آمدن سطح دریاها می‌شود و جوامع ساحلی و جزیره‌ای را تهدید می‌کند.

علاوه بر این، اقیانوس‌ها کربن دی اکسید را جذب می‌کنند و آن را از جو دور می‌کنند، اما کربن دی اکسید بیشتر، اقیانوس‌ها را اسیدی‌تر می‌کند که زندگی دریایی و صخره‌های مرجانی را به خطر می‌اندازد.

نابودی حیوانات

تغییرات اقلیمی خطراتی را برای بقای گونه‌ها در خشکی و اقیانوس به همراه دارد. این خطرات با افزایش دما افزایش می‌یابد.

به دلیل اینکه تغییرات اقلیمی تشدید شده است، جهان در حال از دست دادن گونه‌های حیوانات با نرخ ۱۰۰۰ برابر سریع‌تر از هر زمان دیگری در تاریخِ ثبت شده بشر است.

یک میلیون گونه در چند دهه آینده در معرض خطر انقراض قرار دارند. آتش‌سوزی جنگل‌ها، آب و هوای خشن و آفات و بیماری‌های مهاجم از جمله بسیاری از تهدیدات مرتبط با تغییرات آب و هوایی هستند. این در حالی است که برخی از گونه‌ها می‌توانند جابه‌جا شوند و زنده بمانند، اما برخی دیگر نمی‌توانند.

غذای ناکافی

تغییرات آب و هوا و افزایش حوادث آب و هوایی شدید از جمله دلایل افزایش جهانی گرسنگی و تغذیه نامناسب است. شیلات، محصولات زراعی و دام ممکن است از بین رفته یا تولید کمتری داشته باشند. با اسیدی شدن اقیانوس‌ها، منابع دریایی که میلیاردها نفر را تغذیه می‌کنند، در خطر هستند. تغییر در پوشش برف و یخ در بسیاری از مناطق قطب شمال باعث اختلال در تامین مواد غذایی از گله‌داری، شکار و ماهیگیری شده است. تنش گرمایی می‌تواند آب و مراتع را برای چرا کاهش دهد و باعث کاهش عملکرد محصول شود و دام‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

خطرات سلامتی بیشتر

تغییرات آب و هوایی به تنهایی بزرگترین تهدید سلامتی است که بشریت با آن مواجه است. تأثیرات آب و هوایی از طریق آلودگی هوا، بیماری، رویدادهای شدید آب و هوایی، جابجایی اجباری، فشار بر سلامت روان و افزایش گرسنگی و تغذیه نامناسب در مکان‌هایی که مردم نمی‌توانند رشد کنند یا غذای کافی پیدا کنند، به سلامت آسیب می‌رسانند.

هر ساله عوامل محیطی جان حدود ۱۳ میلیون نفر را می‌گیرد. تغییر الگوهای آب و هوا باعث گسترش بیماری‌ها می‌شود و رویدادهای شدید آب و هوایی مرگ و میر را افزایش می‌دهند و سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی را با چالش‌های بیشتری مواجه می‌کنند.

فقر و آوارگی

تغییرات آب و هوایی عواملی را افزایش می‌دهد که مردم را در فقر قرار داده و نگه می‌دارد. سیلاب‌ها ممکن است محله‌های فقیر نشین شهری را از بین ببرند و خانه‌ها و معیشت را ویران کنند. گرما می‌تواند کار در مشاغل محیط آزاد را دشوار کند. کمبود آب می‌تواند بر محصولات زراعی تأثیر بگذارد.

در طول دهه گذشته(۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹)، رویدادهای مرتبط با آب و هوا به طور میانگین سالانه ۲۳.۱ میلیون نفر را آواره کرده‌اند و بسیاری از افراد را در معرض فقر قرار داده‌اند. اغلب پناهندگان از کشورهایی می‌آیند که آسیب پذیرترین و کمترین آمادگی را برای انطباق با تأثیرات تغییرات آب و هوایی دارند.

راهکارهای مقابله با تغییر اقلیم

تغییرات آب و هوایی اکنون در حال وقوع است و این جدی‌ترین تهدید برای حیات در سیاره ماست. خوشبختانه راه حل‌های زیادی برای تغییرات آب و هوایی وجود دارد و آنها به خوبی شناخته و درک شده‌اند.

در سال ۲۰۱۵، رهبران جهان معاهده بزرگی به نام توافق پاریس را امضا کردند تا این راه حل‌ها را عملی کنند.

هسته اصلی همه راه حل‌های تغییرات آب و هوایی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است که باید در اسرع وقت به صفر برسد.

از آنجایی که هم جنگل‌ها و هم اقیانوس‌ها نقش مهمی در تنظیم آب و هوا دارند، افزایش توانایی طبیعی جنگل‌ها و اقیانوس‌ها برای جذب کربن دی‌اکسید نیز می‌تواند به توقف گرمایش جهانی کمک کند.

راه‌های اصلی برای جلوگیری از تغییرات آب و هوایی، تحت فشار قرار دادن دولت و کسب و کارها برای موارد زیر است:

سوخت‌های فسیلی را در زمین نگه داریم. سوخت‌های فسیلی شامل زغال‌سنگ، نفت و گاز است و هر چه بیشتر استخراج و سوزانده شوند، تغییرات آب و هوایی بدتر خواهند شد. همه کشورها باید هر چه زودتر اقتصاد خود را از سوخت‌های فسیلی دور کنند.

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر. تغییر منابع اصلی انرژی ما به انرژی پاک و تجدیدپذیر بهترین راه برای توقف استفاده از سوخت‌های فسیلی است. اینها شامل فناوری‌هایی مانند انرژی خورشیدی، باد، موج، جزر و مد و انرژی زمین‌گرمایی است.

روی آوردن به حمل و نقل پایدار. خودروهای بنزینی و دیزلی، هواپیماها و کشتی‌ها از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند. کاهش استفاده از خودرو، تغییر به وسایل نقلیه الکتریکی و به حداقل رساندن سفر با هواپیما نه تنها به توقف تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند، بلکه آلودگی هوا را نیز کاهش می‌دهد.

مصرف بهینه انرژی در خانه‌ها. خانه‌ها نباید خشک و سرد باشند، این اتلاف پول است. دولت می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا خانه‌های خود را به روشی سبز مانند عایق‌کاری دیوارها و سقف‌ها و جابه‌جایی از دیگ‌های نفت یا گاز به پمپ‌های حرارتی گرم کنند.

کشاورزی را بهبود ببخشیم و رژیم‌های گیاهخواری را تشویق کنیم. یکی از بهترین راه‌ها برای کمک به افراد برای جلوگیری از تغییرات اقلیمی، کاهش مصرف گوشت و لبنیات یا روی آوردن به گیاهخواری کامل است. کسب ‌و کارها و خرده‌فروشان مواد غذایی می‌توانند شیوه‌های کشاورزی را بهبود بخشند و محصولات گیاهی بیشتری را برای کمک به مردم در ایجاد تغییر ارائه دهند.

طبیعت را بازیابی کنیم تا کربن بیشتری جذب کند. دنیای طبیعی در پاکسازی گازهای گلخانه‌ای ما بسیار خوب عمل می‌کند، اما ما باید مراقب آن نیز باشیم. کاشت درختان در مکان‌های مناسب یا بازگرداندن زمین به روند طبیعی خود نقطه خوبی برای شروع است. این به این دلیل است که گیاهان فتوسنتز کننده هنگام رشد، کربن دی اکسید را از بین می‌برند و آن را در خاک محبوس می‌کنند.

از جنگل‌هایی مانند آمازون محافظت کنیم. وجود جنگل‌ها در مبارزه با تغییرات آب و هوایی حیاتی است و حفاظت از آنها یک راه حل مهم است. قطع کردن درختان جنگل‌ها در مقیاس صنعتی، درختان غول پیکری را که می‌توانند مقادیر زیادی کربن را جذب کنند، از بین می‌برد. با این حال، شرکت‌ها جنگل‌ها را تخریب می‌کنند تا راه را برای پرورش حیوانات و مزارع باز کنند. دولت‌ها می‌توانند با وضع قوانین بهتر جلوی آنها را بگیرند.

از اقیانوس‌ها محافظت کنیم. اقیانوس‌ها همچنین مقادیر زیادی کربن دی اکسید را از جو جذب می‌کنند که به پایدار نگه داشتن آب و هوا کمک می‌کند. اما در بسیاری از آنها بیش از حد صید انجام می‌پذیرد، برای حفاری نفت و گاز مورد استفاده قرار می‌گیرند یا در معرض خطر استخراج معادن در اعماق دریا قرار می‌گیرند. حفاظت از اقیانوس‌ها و زندگی در آنها در نهایت راهی برای محافظت از خود در برابر تغییرات آب و هوایی است.

میزان مصرف مردم را کاهش دهیم. انتخاب‌های حمل و نقل، مد، غذا و سایر شیوه‌های زندگی ما، همگی تأثیرات متفاوتی بر آب و هوا دارند. این تاثیر اغلب در طراحی نهفته است. برای مثال، شرکت‌های طراحی مُد و فناوری، محصولاتی بسیار بیشتر از آنچه واقعاً مورد نیاز است عرضه می‌کنند. اما در حالی که کاهش مصرف این محصولات ممکن است سخت باشد، مطمئناً ارزش آن را دارد. کاهش مصرف کلی در کشورهای ثروتمندتر می‌تواند به کاهش فشار بر روی کره زمین کمک کند.

تولید و مصرف پلاستیک را کاهش دهیم. پلاستیک از نفت ساخته می‌شود و فرآیند استخراج، تصفیه و تبدیل نفت به پلاستیک یا حتی پلی‌استر برای لباس، به طور شگفت انگیزی کربن دارد. پلاستیک در طبیعت به سرعت تجزیه نمی‌شود، بنابراین پلاستیک زیادی می‌سوزد که به انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند. تقاضا برای پلاستیک به سرعت در حال افزایش است، به طوری که تا سال ۲۰۵۰ تولید و دفع پلاستیک ۱۷ درصد از سهم کربن جهانی را تشکیل می‌دهد و این همان میزان از انتشار گازهای گلخانه‌ای است که طبق توافق پاریس باید در آن حد باقی بمانیم.

تغییر اقلیم در یک نگاه

علل تغییر اقلیم چیست؟

تولید برق

تولید کالا

جنگل‌زدایی

صنعت حمل و نقل

تولید غذا

برق‌رسانی به ساختمان‌ها

مصرف بیش از حد انرژی

اثرات تغییر اقلیم چیست؟

خشکسالی شدیدتر

افزایش توفان‌ها

امواج گرما

بالا آمدن سطح آب دریاها و ذوب شدن یخچال‌های طبیعی و گرم شدن اقیانوس‌ها

نابودی حیوانات

راه‌های جلوگیری از تغییرات آب و هوایی چیست؟

مصرف برق کمتر

رانندگی کمتر

بازیافت بیشتر

بررسی تایرهای خودرو

استفاده کمتر از آب گرم

خودداری از محصولات با بسته‌بندی زیاد

تنظیم ترموستات

کاشت درخت

خاموش کردن دستگاه‌های الکترونیکی

بهبود کشاورزی

منبع: ایسنا