پیشینه استقرار در کهن سرزمین ایلامیان به استناد مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در آن به خصوص در تپه‌هایی چون علی کش، چغا سفید، سبز، خزینه و…در دهلران و کزآباد و چشمه ماهی در هلیلان در هزاره‌های پیش از تاریخ و کاوشهای منسجم در استان و در شهر تاریخی سیمره مربوط به اواخر ساسانی و قرون اولیه اسلامی، پیشینه تاریخی آن را از هزاره هشتم ق. م تا قرون اولیه اسلامی به صورت تداوم دوره‌ها به اثبات رسیده است.

بدون شک تلفیق آثار طبیعی و تاریخی استان ایلام باعث جذاب بودن این استان برای مسافران و گردشگران است و سالانه در ایام تعطیل و تمام فصول این استان میزبان هزاران گردشگر است.

قلعه والی شهرستان ایلام، موزه باستان شناسی شهرستان دره شهر، قلعه هزار درب شهرستان آبدانان، طاق شیرین و فرهاد شهرستان ایوان، سنگه نوشته آشوربانیپال شهرستان ملکشاهی، شهر تاریخی سیروان، شهر تاریخی دره شهر، تپه علی کش و...همه نیز حاکی از تاریخی بودن استان ایلام و تمدن ۱۰ هزار ساله استان دارد.

بسیاری از کسانی که تاریخ را مطالعه کرده باشند با نام "عیلام" آشنا هستند ولی بهتراست برای اینکه گوشه ای از تاریخ عیلام را از نزدیک ببیند به استان ایلام سفر کنند و ایلام کنونی جزئی از کشور عیلام باستان بوده و هم اکنون آثار تاریخی با قدمت ۱۰ هزار ساله در این استان وجود دارد که این را به اثبات رسانده است.

ایلام که در کتیبه‌های بابلی (آلام یا آلامتو) آمده است به قولی معنی کوهستان یا(کشور طلوع خورشید) را می دهد.

تپه علی کش

این تپه باستانی در نزدیکی شهرستان دهلران از توابع استان قرار دارد و در آن سه دوره فرهنگی مشخص شده است و آنها را با نام‌های دوره بزمرده، دوره علی‌کش و دوره محمدجعفر شناسایی کرده اند.

این تپه به خوبی قدمت ۱۰ هزار ساله استان ایلام را ثابت کرده است هر چند در آثار تاریخی که در دوره عیلامی در چغازنبیل و هفت تپه وجود دارد به روشنی در مورد تاریخ عیلام اظهار نظر شده است.

تنگه بهرام چوبین

 تنگه بهرام چوبین از آثار تاریخی و طبیعی استان ایلام است که مربوط به دوره ساسانی است و در شهرستان دره شهر استان واقع شده است.

این تنگه عظیم با صخره های بلند و ضخیم در دامنه کبیرکوه در دره شهر قرار دارد که به اسم "تنگه بهرام چوبین" لقب گرفته است.

شهر تاریخی سیمره بزرگترین شهر تاریخی غرب کشور

شهر تاریخی سیمره در حاشیه شهرستان دره شهر بزرگترین شهر تاریخی غرب کشور محسوب می شود و نمادی بارز از تمدن ایلام است.

این اثر تاریخی که بزرگترین محوطه تاریخی استان ایلام است بیش از ۱۲۰ هکتار مساحت دارد و جزو اولین آثار ملی استان و کشور محسوب می شود.

چهارطاقی دره شهر

در شرق شهرستان دره شهر در كناره چپ رودخانه سراب دره شهر بر روی تپه ماهوری تنوره سرخ ساختمان یك  چهار طاقی به چشم می خورد كه به چهار طاقی دره شهر معروف است.

با توجه به مصالح و سبك معماری بنا مربوط به اوایل اسلامی است و قدمت  آن  به بیش از ۱۴۰۰  سال می رسد.

قلعه کنجانچم

قلعه کنجانچم در ۱۵ کیلومتری شمال شهر مهران و در جاده ایلام- مهران در مسیر راه کربلا قرار دارد.

این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری بنا به دستور غلامرضاخان ابوقداره؛ آخرین والی ایلام و به عنوان قلعه زمستانی والی ساخته شده و دارای اتاق‌های مرتبط به هم، حمام، برج نگهبانی و قسمت مسکونی و دیوانخانه است.

قلعه والی

قلعه والی در شهر ایلام یكی از بناهای فرهنگی- تاریخی عظیمی است كه در سال ۱۳۲۶ ه. ق. به دستور غلامرضا خان والی فیلی در محله ای بنام حسین آباد فیلی كه به ده بالا مشهور بوده، احداث شده است.

غلامرضا خان والی این محل و بنا را برای اسكان خود در فصل تابستان انتخاب كرده و آنرا بر روی تپه ای نه چندان بلند احداث كرد.

طاق شیرین و فرهاد

طاق شیرین و فرهاد  واقع در شهرستان ایوان که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده در منطقه کوشک در مسیر ایوان به سومار قرار گرفته است.این اثر مهم تاریخی از سنگهای بسیار تشیکل شده و چیدن و شکل گرفتن سنگها موجب یک طاق شده که از ظرافت و نکات بسبار ریزی برخوردار است.

این اثر تاریخی که به دوره ساسانی متعلق است دارای معماری خاص است و سنگهای این بنا در طول زمان به دلیل ضخامت هنوز از بین نرفته اند.

نوع معماری بنا، نوع مصالح به‌کاررفته در بنا، شمار اندک این بناها در کشور، قرار گرفتن بر سر یکی از راه‌های فرعی و میانبر از عراق به کرمانشاه و از همه مهمتر تفاوت در شیوه ساخت این اثر با بناهای مشابه و هم عصر و ناشناخته بودن اثر، از خصوصیات این بنا به شمار می‌آیند.