جشن نوروز با پیشینه و تاریخچه‌ای سه هزار ساله یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین عید‌های ملی در جهان محسوب می‌شود که طبق افسانه‌ها منشاء پیدایش و نام‌گذاری آن را به «جمشید» نسبت می‌دهند و اینکه نخستین پادشاهی که موجب رسمیت پیدا کردن نوروز شد کوروش کبیر بود که وی قبل از میلاد دستور پاکسازی محیط زیست، ترفیع نظامیان، عفو مجرمان را به این روز موکول می‌کرد.

همچنین مرسوم بوده در دوره ساسانی ۲۵ روز قبل از شروع بهار با برپایی ۱۲ ستون خشت خام با کاشت جو، گندم، برنج و ارزن و... تا شانزدهمین روز فروردین در انتظار بارور شدن گیاهان می‌نشستند چرا که این عقیده را داشتند که هرچه گیاهان بارورتر شوند در آن سال محصولات بهتر و بیشتری دارند.

همچنین در این دوران رایج بود که مردم در بامداد نوروز به سمت یکدیگر آب پاشی کنند و نیز آتش روشن کردن در شب نوروز از زمان هرمز اول مرسوم شد و از دوره هرمز دوم دادن سکه به عنوان هدیه و عیدی در نوروز رایج شد.

در اسلام نیز نگاهی خجسته به نوروز و تاکید بسیاری به گرامی داشتن آن شده است به طوری که از دیدگاه اسلام اتفاقات فرخنده در این روز رخ داده و بیان شده نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و هیچ چیزی را شریک او ندانند و این که به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده، و باد‌های باردار کننده در آن وزیده است و گل‌ها و شکوفه‌های زمین آفریده شده است.

نام نوروز و یا اسامی شبیه به آن در جغرافیای نوروز شامل سراسر خاورمیانه، قزاقستان، بالکان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چینی) زنگبار، سودان و در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و همچنین بنگلادش، آمریکای شمالی، پاکستان، بوتان، هند، تبت و نپال می‌شود.

در عقیده‌های باستانی این اعتقاد حاکم است که قهرمانان و افراد زاهد و پاک سیرت در سال یکبار برای دیدن بازماندگانشان پایین می‌آیند و برکت را به خانه‌های عزیزانشان می‌آورند به شرطی که خانه را تمیز و پاک ببینند، اما اگر خانه را در هم و کثیف ببینند برکت را نخواهند خواست و آن را ترک می‌کنند این ارواح از اولین طلوع فروردین و نوروز حاضر می‌شوند و تا روز ۱۰ فروردین یا به روایتی روز ۱۹ حضور می‌یابند بدین گونه که در پشت بام‌ها مراسم روشن کردن آتش انجام می‌پذیرد تا راه خانه‌ها به این ارواح‌ها نشان داده شود.

مادرمه سنت زیبای نوروز

 یک محقق و پژوهشگر مازندرانی در گفتگو با «ایسنا» به آیین‌های سنتی عید نوروز در «کهن دیار طبرستان» می‌پردازد و می‌گوید: «مادرمه» یکی از سنت‌های مهم نوروز این استان شمالی است، از جمله آدابی که همزمان با حلول سال نو در بابل و سایر نقاط استان مازندران برگزار می‌شود، پوشیدن کفش و لباس نو، جمع شدن اعضای خانواده‌ها در کنار سفره هفت سین به عنوان سمبل امید، فراوانی نعمت، برکت، شادابی و شگون، هنگام تحویل سال نو، حضور بر مزار شهیدان و درگذشتگان خانواده، آشتی کنان، دید و بازدید‌های اقوام و آشنایان از یکدیگر، عیدی دادن و عیدی گرفتن، عیادت و دلجویی از بیماران و مسافرت به مکان‌های متبرک، مذهبی و سیاحتی است.

صالح طبری می‌افزاید: از رسم‌های متداول در روستا‌های بابل آیین سنتی «مارمه» است که در نخستین روز سال نو برگزار می‌شود. مارمه به معنای آغاز ماه نو است و بر حسب عادت و تجربه، پسر یا دختر، یا ساداتی که قدمش در گذشته منشاء خیر و خوشی و برکت بوده است، قرآنی را که از شب قبل از آغاز سال نو (ماه سر) در بیرون از خانه قرار داده بود آن را به همراه گل یا سبزه به نشانه میمنت، برکت و خوشبختی به داخل خانه می‌آورد.

این پژوهشگر مازندرانی ادامه می‌دهد: ورود «مارمه» به خانه، با ذکر و صلوات و قرائت دعای (یا مقلب القلوب) همراه است، همچنین در ابتدای سال نو، برگ سبزی نیز بر درگاهی اتاق خانه‌ها نصب می‌کنند که به نشانه سرسبزی، شگون و طراوت است.

نوروز خوانی

این محقق به سنت نوروزخوانی دراین ایام اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: آیین‌های مرسوم پیشباز از نوروز باستانی، بخشی از اعتقاد‌های مردم این سامان را تشکیل می‌دهد که از دیرباز تاکنون به آداب و فرهنگ عامه مردم نیز تبدیل شده است.

وی ادامه می‌دهد: از جمله افرادی که طلیعه سال نو را به مردم بشارت می‌دهند، نوروزخوانان هستند، معمولاً دو هفته پیش از فرا رسیدن عید، نوروزخوان با لباس محلی و به همراه یکی از دستیارانش به درِ خانه‌های مردم می‌روند و پس از همنوایی و خواندن اشعاری از قدرت حق تعالی در زمینه خلقت بشر از حضرت آدم تا حضرت خاتم (ص) و ائمه اطهار (ع) برای ساکنان آن منزل، آرزوی سلامت، تندرستی و برآورده شدن خواسته‌هایشان را می‌کند.

صالح طبری می‌گوید: در خاتمه، نوروزخوانان با دریافت انعام یا تبرک به خانه دیگران می‌روند تا بشارت طلیعه سال نو را به مردم اعلام کنند. نوروزخوانی در سطح بازار و خیابان‌های شهر‌ها و محلات و روستا‌ها نیز به صورت انفرادی و دسته‌های چند نفره با خواندن اشعار و نواختن ساز‌های محلی انجام می‌شود.

 سنت‌های زیبای نوروز به دست فراموشی سپرده شد

اسماعیل جهانبخش یکی از ریش سفیدان مازندرانی نیز در گفتگو با ایسنا می‌گوید: در گذشته با نزدیک شدن نوروز شهر و روستا حال و هوای خاصی داشت شوق و ذوقی که بین مردم در استقبال از نوروز شاهد بودیم همانند فصل بهار زیبا و دوست داشتنی بود.

وی ادامه می‌دهد: خانه تکانی، خروج وسایل کهنه از منزل، شست‌وشوی فرش، خرید لباس‌های نو، خرید شیرینی وآجیل، پخت تخم مرغ و رنگ کردن آن، خرید هفت سین سفره نوروز، گذاشتن پول عیدی خانواده وسط قرآن، انتخاب فرد خوش قلب برای مادرمه در ساعت تحویل سال نو، دید و بازدید، آشتی ورفع کدورت دیرینه از هم از جمله سنت‌های نوروز بوده است.

این پیرمرد با تجربه با اشاره به اینکه ساختمان‌های زمان قدیم بیشتر کاه‌گلی بود، یادآور می‌شود: وقتی به سال نو نزدیک می‌شدیم زنان خانواده به کمک همسایه‌ها و دوستان به وسیله مصالحی همچون گل رس، سبوس برنج و کود حیوانی گاو ملات درست کرده و اقدام به تعمیر دیوار‌های منازل کاه‌گلی می‌کردند.

وی می‌افزاید: حال و هوای خانواده‌ای که عروس داشتند بسیار بهتر از دیگر مردم بود، چون رسم بود به مناسبت هرعیدی از جمله عید نوروز، عید فطر و عید قربان خانواده داماد با خرید طلا، گوسفند و یا لباس به دیدن عروس بیایند و به اوهدیه دهند.

جهانبخش با ابراز خرسندی از اینکه کودکان زمان ما شادتر از همیشه بودند با حال و هوای کودکی وقتی نوروز می‌شد لباس نو به تن کرده دسته جمعی در خانه‌ها را می‌زدند و درخواست عیدی می‌کردند، خاطرنشان می‌کند:، اما نه پول، بلکه به آنها تخم مرغ رنگ کرده و شیرینی عیدی می‌دادند و این رسم دیرینه بود.

جهانبخش با اشاره به اینکه دیدار از پدرومادر وبزرگ خانواده در رأس دید و بازدید‌ها قرار داشت، می‌گوید: این سنت‌ها بسیار کمرنگ شده و کمتر به آن توجه می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در گذشته یک دقیقه به تحویل سال نو دم در هر خانه‌ای یکی از اعضای خانواده یا یک فردی که اعتقاد داشتن قدم مبارک و پر خیر و برکت دارد قرآن بدست همراه چند شاخه گل آلوچه منتظر اعلام سال تحویل بود تا بلافاصله وارد منزل شده تا اولین نفری باشد که در سال جدید وارد خانه می‌شود، می‌گوید: با ورودش به او عیدی می‌دادند، اما امروزه این سنت از بین رفته و آن را خرافات می‌دانند.

جهانبخش با یادآوری اینکه مردم در گذشته این ایام را به شادی می‌گذراندند، گفت: الان مردم تنها به خرید لباس و بازدید‌های مختصر با خانواده درجه یک بدون انگیزه، بدون روحیه شاد بسنده می‌کنند و همان ساعت کمی که در کنارهم هستند ترجیح می‌دهند سریع‌تر مهمانی به پایان برسد و در کنج خانه خود سرگرم موبایل و تلویزیون شوند.

وی با تداعی دوران قدیم می‌افزاید: یادم هست در گذشته فامیل‌های بسیار دور بدون داشتن وسیله نقلیه گا‌ها با پای پیاده و دسته جمعی عید دیدنی حتی دیدن فامیل‌های بسیار دور می‌رفتند و در کنار هم ساعات خوشی داشتند آنقدر شاد بودند که غم و غصه‌ها را فراموش می‌کردند.

این ریش سفید بابلی با آرزوی سالی خوش برای هم میهنان کشور ابراز امیدواری می‌کند:‌ای کاش صفا و صمیمیت گذشته در زندگی ماشینی کنونی جای پیدا کند و عید نوروز با همان هدف اصلی در زندگی مردم ساری و جاری شود.

منبع: یسنا