لرستان با ۱.۷ مساحت کشور ۳۰ درصد تنوع زیستی ایران را به خود اختصاص داده است. بیش از هزار و ۷۵۰ گونه گیاهی و بیش از ۳۶۵ گونه جانوری در زیست‌بوم این استان شناسایی شده است.

تالاب‌های لرستان با پوشش گیاهی نی و جلبک محل زیست پرندگان آبزی، کنار آبزی بومی و مهاجر، ماهی خال قرمز، ماهی رنگین‌کمان و ماهی سیاه است که عمده‌ترین این تالاب‌ها با نام تالاب‌های یازده‌گانه در پلدختر قرار دارد.

۱۴ تالاب لرستان با وسعت بیش از ۲ هزار هکتار از سه میلیون هکتار تالاب‌های کشور در راه کریدور پرندگان مهاجر قرار دارد و ۵۰ درصد گونه‌های پرندگان مهاجر به این تالاب‌ها کوچ می‌کنند.

۲۳۸ گونه از ۵۵۰ گونه پرنده شناسایی‌شده کشور در لرستان زیست می‌کنند و از این تعداد گونه بین ۶۰ تا ۷۰ درصد مهاجر هستند. گونه‌های پرندگان مهاجر از نوع آبزی، کنارآبزی و شکاری و از راسته‌های پلیکان سانان، کشیم‌سانان، غازسانان، درناسانان و آبچیلک‌سانان است.

تالاب دریاچه گهر در شهرستان دورود با ۱۵۰ هکتار و تالاب بیشه دالان بروجرد با ۹۱۳ هکتار از دیگر تالاب‌های لرستان است که پرندگان، دوزیستان، خزندگان و پستانداران در این منطقه زیست می‌کنند.

استان لرستان ۵۰ درصد گونه‌های پرندگان را در خود جای داده است و از این دید دومین استان کشور به شمار می‌رود که پذیرای چنین شمار پرندگانی است. پنج درصد این پرندگان کوچ‌رو هستند و در فصل‌های سرد به تالاب‌های استان می‌آیند.

تالاب‌های استان لرستان در پاکیزگی هوا، تخلیه آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از رخنه‌ی آب‌های شور نقشی بسزا و مهم دارند. اما خطری که این تالاب‌ها را تهدید می‌کند دگرگونی کاربری آن‌ها و تبدیل کردن تالاب‌ها به زمین‌های کشاورزی است. به ویژه صیفی‌کاری در بروجرد زیان‌های بسیاری به تالاب‌های این گستره زده است.

تالاب‌هایی به‌جای‌مانده از ۱۱ هزار سال پیش/پلدختر شهر تالاب‌های ایران

تالاب بیشه دالان در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر بروجرد و در دشت سیلاخور قرارگرفته است. گونه‌هایی از دوزیستان، پرندگان، خزندگان و پستانداران همچون مار، مرغابی، خرگوش، خرچنگ، حواصیل، گرگ، شغال و سگ آبی و اردک‌های سر حنایی، غواص، خاکستری و سفید، عقاب طلایی و صحرایی در این تالاب زندگی می‌کنند.

 شهرستان پلدختر از شمال به شهر خرم‌آباد (مرکز استان) و از جنوب به استان خوزستان می‌رسد. این شهر هفت تالاب همیشگی و چهار تالاب فصلی دارد. از این‌رو به «شهر تالاب‌ها» آوازه پیدا کرده است. بر پایه‌ی بررسی‌های زمین‌شناسی، ۱۱ هزار سال پیش زلزله‌ای به بزرگی هفت ریشتر لایه‌های سنگی رشته کوه کبیرکوه را بست و سبب بسته شدن رودخانه‌های سیمره و کشکان شد. پیامد این رویداد زمین‌شناسی پدید آمدن بیش از ۵۰ تالاب در جای کنونی پلدختر شد. این تالاب‌ها در گذر سده‌ها خشک شدند. به گونه‌ای که اکنون تنها ۱۱ تالاب آن به‌جای مانده است.
 
 بزرگترین تالاب پلدختر «گُری‌بلمک» نام دارد( در زبان لری تالاب گری نامیده می شود) و کوچکترین آن «گُری‌سیه» نامیده می‌شود که این تالاب به مرور زمان بر اثر زهکشی های زیاد و فرسایش خاک های تالابی به صورت فصلی درآمده و حدود ۵ درصد آن باقی مانده است.

نام دیگر تالاب‌های این شهرستان در دنباله آمده است:

 تالاب‌های تکانه‌ی ۱ و ۲ که در جنوب لرستان و نزدیکی خوزستان جای دارد و در بلندی‌های چول شهرستان پلدختر است. ژرفای آن پنج متر و گستره‌ی آن پنج هکتار است و پوشیده از نی است.
 

تالاب لفانه در سه کیلومتری جنوب باختری (:‌غربی) روستای میرآباد پلدختر با گستره‌ی ۱۰ هکتاری که از دو تالاب تشکیل شده که با تپه‌ای از هم جدا شده است. آب این تالاب شیرین و زیستگاه حیواناتی، چون زالو و لاک پشت است.

 تالاب زردابه با گستره‌ی دو هکتار.
 تالاب جمجمه؛ واژه جمجمه در گویش محلی به چم «جنبانه» است. به‌سبب متحرک بودن این تالاب به این نام خوانده شده است.
 تالاب تاف ۱ و ۲؛ با گستره‌ی ۴ هکتار
 تالاب گُلم سوزه؛ با گستره‌ی دو هکتار
 تالاب پیکه؛ با گستره‌ی سه و نیم هکتار

تالاب گری‌بلمک در هفت کیلومتری جنوب باختری پلدختر و در کنار روستای میرآباد جای دارد و ۱۴ هکتار گستره دارد. اما شوربختانه پهنه‌ی بسیاری از آن به دست کشاورزان به کشتزار دگرگون شده است. این تالاب یکی از زیباترین تالاب‌های باختر کشور است و از دید گردشگری طبیعت و زیستگاه پرندگان ارزشمندی است.

در پیرامون همه‌ی تالاب‌های پلدختر پوشش گیاهانی، چون بلمک، نی، بلوط، پونه، سرخس آبزی، شبدر، شقایق، خارشتر و بابونه دیده می‌شود. این تالاب‌ها در بخش گسترده‌ای از بلندی‌های مشرف به دشت جایدر و پیچ و خم‌های تنگ فنی جای دارند.
تالاب گری‌سیه نیز یک و نیم هکتار گستره دارد و پوشیده از نی است.

پیگیری برای ثبت تالاب‌های لرستان در «رامسر سایت»

علی خوشناموند رئیس اداره کل زیستگاه ها و امور مناطق اداره کل محیط زیست لرستان با بیان اینکه در استان لرستان ۱۴ تالاب در اولویت اصلی وجود دارد، اظهار داشت: این تالاب‌ها شامل تالاب‌های ۱۱ گانه پلدختر، «بیشه دالان» بروجرد، «تنور در» دورود و «خروسان» شهرستان ازنا هستند .

خوشناموند افزود: در استان لرستان مناطق و ظرفیت های جدید برای اضافه شدن به تالاب های استان را دارند که مهم ترین آن ها تالاب گهر می باشد که طی اقداماتی که برای ثبت این تالاب در رامسر سایت انجام شده است تالاب گهر جز ۶۰ تالاب برتر است که در ارتفاع بالای ۳۰هزار متری می باشد.

وی در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان طی یک سال گذشته پیگیری مباحث مربوط به احیای تالاب‌های استان بوده است، افزود: طرح‌های حفاظت از زیست بوم‌های تالابی استان در حال طی مراحل تصویب در کمیسیون‌هایی امور زیربنایی و شورای برنامه‌ریزی استان است که متأسفانه طی سال‌های گذشته مغفول مانده بود.

رئیس اداره کل زیستگاه ها و امور مناطق اداره کل محیط زیست لرستان با اشاره به پیگیری برای ثبت تالاب‌های لرستان در «رامسر سایت»، عنوان کرد: متأسفانه طی هفت تا هشت سال گذشته یک سری نواقص در این رابطه وجود داشته که در این راستا با تلاش و پیگیری صورت گرفته از طریق دفتر امور تالاب‌های سازمان محیط زیست در صدد رفع نقص‌ها هستیم تا تالاب‌های استان در «رامسر سایت» ثبت شوند.

خوشناموند، تاکید کرد: اولویت ما ثبت این تالاب‌ها و حتی دریاچه «گهر» در «رامسر سایت» است تا بتوانیم در این رابطه از کمک‌های بین المللی استفاده کنیم.

به گفته کارشناسان، ارزش اکولوژیکی یک هکتار تالاب با ۱۰هکتار جنگل و ۲۰۰ هکتار اراضی کشاورزی برابر است، استان لرستان با بهرمندی از طبیعتی مثال زدنی وسعت قابل توجهی از تالاب‌ها را در خود جای داده است که نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند و از شهرت کشوری و جهانی برخوردار هستند.

خوشناموند افزود: تالاب‌های پلدختر حدود ۱۸ هزار هکتار منطقه شکار صید ممنوع است که برخی از این تالاب‌ها به صورت فصلی درآمده و هرچند سال دچار تهدید می‌شوند و مساحت تالاب  بیشه دالان به دلیل زهکشی‌های متعدد و کشت برنج و کشاورزی مردم بومی، از ۹۰۰ هکتار به ۱۵۰ هکتار جهت آبگیری رسیده است.

وی گفت:ایجاد زهکش و تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و بهره برداری خارج از ظرفیت در تالاب‌ها، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های متوالی، کاهش آب ورودی به تالاب‌ها از منابع آب بالا دست (عدم تامین حقابه زیست محیطی تالاب ها)، ورود انواع آلاینده‌ای بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از مزارع کشاورزی، شهر‌ها و آبادی‌ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک‌های بالادست، چرای بی رویه، ایجاد باغات و کاشت گونه‌های زراعی آب بر درسطح حوضه تالاب‌ها از عمده‌ترین تهدیدات تالاب‌های استان است.

وی ادامه داد: طبق قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور مصوب سال ۹۶، آئین نامه مربوطه و ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالاب‌های کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و جهت گیری‌های استان جهت حفاظت و حراست از تالاب‌ها به سمت رویکرد مدیریت زیست بومی در حوزه‌های تالابی استان، تالاب‌ها زیست بوم‌های حساس و شکننده‌ای هستند و بایستی براساس ظرفیت قابل تحمل از آن‌ها برداشت شود.

وی با تاکید بر ضرورت توسعه طبیعت گردی در تالاب‌ها جهت حفاظت از آن‌ها با مشارکت جوامع بومی و محلی اظهار داشت:- ارتقاء نقش ذینفعان به ویژه بومیان در مدیریت تالاب‌ها با هماهنگی‌های بین بخشی جهت مدیریت آن‌ها و تاکید بر حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی وتامین حقابه طبیعی تالاب‌ها در اولویت این اداره کل قرار دارد.

فوائد تالاب‌های لرستان  اهمیت گردشگری آن‌ها را دوچندان کرده است

رئیس اداره کل زیستگاه ها و امور مناطق اداره کل محیط زیست لرستان همچنین گفت: تالاب های لرستان ظرفیت‌های بسیارخوبی برای استفاده مطلوب در جهت رونق گردشگری استان هستند و کارکردهای مفیدی از جمله ذخیره آب، جلوگیری از سبلاب های مخرب، تغدیل آب و هوای منطقه، تامین آب شرب از طریق تغذیه سفره های آب زیر زمین پایین دست،تولید و امنیت غذایی ساکنین اطراف تالاب ها، تامین مصالح صنایع دستی و... بعنوان جاذبه های تفرج گاهی و فرهنگی محسوب می شوند.

وی با تاکید بر اینکه عدم استفاده از صحیح از این ظرفیت‌ها منجر به نابودی آن‌ها به دلیل استفاده نادرست می‌شود، افزود:تلاش می‌شود تالاب‌های پلدختر در کنوانسیون رامسر ثبت شوند.

خوشنامونداظهار داشت: در این راستا مطالعاتی توسط مشاور انجام شده و با ثبت تالاب‌ها در کنوانسیون رامسر علاوه بر افزایش اهمیت گردشگری این تالاب‌ها امکان دریافت اعتبارات بیشتر و مطالعات این تالاب‌ها مهیا می‌شود.

تالاب‌های پلدختر چشم به راه گردشگران/فرصت دیدار مناظری چشم‌نواز

تالاب «زردابه» با پوشش گیاهی سرخس آبزی و تالاب سیاه به عنوان کوچک‌ترین تالاب شهرستان با پوشش گیاهی نی زیستگاه پرندگان بومی مهاجر است.

تالاب «جمجمه» با نام محلی «گوری جمجمه» به معنای «جنبان» است و به دلیل متحرک بودن این نام را به خود گرفته و تالاب «کبود» با مساحت چهار هکتار زیستگاه پرندگان و پوشیده از نی است، تالاب «تاف» یک و دو با پنج هکتار وسعت زیستگاه پرندگان مهاجر و نیزار‌ها و تالاب «گُلم سوزه» و تالاب «پیکه» از جمله تالاب‌های شهرستان پلدختر با زیستگاه پرندگان مهاجر و نیزار‌ها هستند.

تالاب «بلمک» در هفت کیلومتری جنوب غربی پلدختر در جوار روستای «ولیعصر»، تالابی فصلی با مساحت ۱۴ هکتار بوده و بزرگ‌ترین تالاب این شهرستان محسوب می‌شود که سالانه بیش از ۱۵ گونه پرنده از پرندگان کمیاب به این تالاب و دیگر تالاب‌های شهرستان مهاجرت می‌کنند، اما متأسفانه بخش زیادی از مساحت این تالاب توسط مردم محل به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست پلدختر از برگزاری روز جهانی تالاب‌ها با شعار زندگی انسان و تالاب‌ها در هم آمیخته است با حضور سازمان‌های مردم نهاد و دوستداران محیط زیست در محل تالاب‌های، ولی عصر (عج) این شهرستان در چارچوب شرح خدمات طرح مدیریت زیست بومی تالاب‌های استان که پس از شش سال در بهمن ماه سال جاری در شورای توسعه و برنامه ریزی استان مصوب شده است، خبر داد.

علی آبسری نژاد رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان پلدختر در این مراسم با اشاره به کارکرد‌های تالاب‌ها گفت؛ تالاب‌ها از نظر شرایط اکولوژیکی نقش مهمی در کنترل سیلاب‌ها، جذب کربن، تعدیل پدیده‌های آب و هوایی دارند و همچنین به عنوان زیستگاه و مأمنی امن برای پرندگان و حیات وحش محسوب می‌شوند.

آبسری نژاد افزود؛ تالاب‌ها همچنین در بحث تفریح و تفرج، گردشگری، مطالعاتی و کارکرد میکروکلیمایی و اکولوژیک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.

وی افزود: شهرستان پلدختر دارای سه مجموعه تالاب شامل مجموعه تالاب‌های ۱۱ گانه شامل تنگ فنی، ولیعصر (عج) و چفت و جایدر می‌باشد که هر ساله پرندگان مهاجر زیادی از تیره اردک سانان و مرغابی‌ها از جمله، اردک سرسبز، اردک ارده ای، اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سرحنایی، کشیم، باکلان، فیلوش، گیلار مرغابی و حواصیل و انواع پرندگان مهاجر، در این تالاب‌ها زندگی و زمستان گذرانی می‌کنند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست پلدختر با بیان اینکه شعار امسال روز جهانی تالاب‌ها "زندگی انسان و تالاب‌ها در هم آمیخته است" نامگذاری شده، بهره‌مندی خردمندانه از تالاب‌ها و حفاظت از آن‌ها را امری ضروری برشمرد و اظهار داشت؛ با توجه به اینکه مدیریت زیست بومی تالاب‌های پلدختر پس از چندین مرحله کارگاه با همکاری ذینفعان در شورای برنامه ریزی استان تصویب شده است اجرای این برنامه با حضور ذینفعان دولتی و جوامع محلی در حفاظت و حراست از تالاب‌ها موثر می‌باشد و جوامع محلی نیز از نتایج آن منتفع می‌گردند.

آبسری نژاد افزود: با توجه به اینکه تغییرات اقلیمی در برخی نقاط تالاب‌ها تاثیراتی گذاشته و این تالاب‌ها را به یکی از حساس‌ترین و شکننده‌ترین اکوسیستم‌ها مبدل نموده است که هرگونه تغییر در سیستم طبیعت و رژیم سیلابی می‌تواند آن‌ها را با خطراتی مواجه کند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان در پایان گفت؛ حراست و حفاظت از تالاب‌ها مستلزم تلاش همه جانبه و مشارکت همه دوستداران محیط زیست با اداره کل حفاظت محیط زیست استان بعنوان متولی حفاظت از تالاب ها می باشد.

گزارش:رضوان پاک منش