براساس احتمالات قنات بلده در عصر ساسانی و در دل کوه‌های شرقی منطقه فردوس حفر شده است؛ این سازه آبی با دانش سنتی مدیریت می‌شود و آب استحصالی از آن سبب آبادانی منطقه فردوس، مزارع و باغ‌ها شده است.
قنات بلده یک منظومه کامل تاریخی از استحصال آب است و نه تنها بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند بلکه پس از پیمودن ۴۵ کیلومتر، بیش از ۲ هزار و ۳۸۲ هکتار از زمین‌های کشاورزی فردوس نیز توسط این قنات سیراب می‌شود.
سبقه‌ای به قدمت عصر ساسانی
تاریخ احداث آن به طور دقیق مشخص نیست؛ در مستندات تاریخی آمده است که احداث قنات بلده مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است، اما تاریخ نگاری‌های صورت گرفته از سفال‌های اطراف قنات حکایت از آن دارد که این قنات ۵۰۰ سال پس از قنات قصبه گناباد احداث شده است.
قنات بلده آب‌های سطحی را از دره‌ها جمع آوری و در یک شبکه پیچیده به یکدیگر متصل می‌کند و منطقه فردوس، باغات و زمین‌های کشاورزی طول مسیر را سیراب می‌کند.
این قنات به دلیل اهمیت ساختار و زنده بودن برای مردم بومی و افرادی که در منقطه فردوس زندگی می‌کنند بسیار حائز اهمیت است.
در گذشته مالکان آب بلده به دلیل نبود امنیت قبل از مرگ خود، آب را وقف می‌کردند.
قنات بلده فردوس بزرگترین، مهمترین و سازمان یافته‌ترین ساختار مردمی بهره‌برداری از قنات در ایران است، حتی در ۱۱ قنات جهانی دیگر این ساختار مردمی که تحت عنوان میاه بلده طیبه تون نامگذاری شده است وجود ندارد.
مجموعه قنات بلده فردوس به شماره ۳۰۱۶۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت است و تابستان سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شد.
انتخاب به عنوان سازه‌های آبی تاریخی
قنات بلده فردوس به عنوان یکی از چهار سازه تاریخی آبی ایران در اجلاس سالانه آبیاری و زهکشی و سومین اجلاس جهانی آبیاری که اول تا هفتم سپتامبر (۱۰ تا ۱۶ شهریور سال ۹۸) در کشور اندونزی برگزار شد، برای ثبت در بخش سازه‌های آبی تاریخی کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انتخاب شد.
بیشتر بخوانید
سال ۹۵ مسیر دسترسی گردشگران به بخش‌های داخلی آن ایجاد شد، این مسیر روی یکی از میله چاه‌های کاریز گرم، دهمین کاریز از مجموعه قنات بلده احداث شده تا گردشگران برای بازدید و آشنایی بیشتر با پیچیدگی‌های مهندسی قنات بتوانند از مسیر‌های زیرزمینی بازدید کنند.
بزرگترین مخزن ذخیره آب شرق کشور
آن طور که روشن فرماندار فردوس گفت: شاخصه مهم کشاورزی و گردشگری کشاورزی فردوس قنات جهانی بلده است که طول این قنات از مظهر تا زمین‌های کشاورزی ۳۰ کیلومتر است.
او افزود: در قنات جهانی بلده فردوس نیز برای تأمین آب کشاورزی منطقه بزرگترین مخزن ذخیره آب شرق کشور با ظرفیت یک میلیون متر مکعب در حال اجراست و این طرح بر اساس برآورد جهاد کشاورزی حدود ۷۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد تا به سرانجام برسد.
روشن ادامه داد: هرچند مقدمات مطالعات این طرح در گذشته انجام شده، اما عملیاتی نشد و در این دولت صفر تا ۱۰۰ آن در حال انجام است و تا ماه آینده پایان عملیات خاکی آن را خواهیم داشت.
فرماندار فردوس عنوان کرد: همچنین قرار داد با پیمانکار با سرمایه ۴۵ میلیارد تومان بسته شده و پیمانکار نیز در حال کار است.
جعفری رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در بازدید نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی از استخر ذخیره آب بلده شهرستان فردوس گفت: این استخر با حجم ذخیره‌سازی یک میلیون متر مکعب در حال ساخت است که تاکنون ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار هزینه شده و برای تکمیل و اتمام عملیات خاکی و آغاز آبگیری به ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز دارد.
او افزود: اراضی زیر کشت که از قنوات بلده بهره‌مند می‌شود، در حال حاضر ۹۰۰ هکتار است که پس از بهره برداری این استخر به هزار و ۹۰۰ هکتار قابلیت افزایش خواهد یافت.
نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی هم در این بازدید گفت: قنوات اصلی‌ترین منبع تأمین آب کشاورزی خراسان جنوبی است که برای بهره‌برداری بهتر از این منابع آبی، احیاء انجام می‌شود.
او افزود: همراه با مرمت قنوات، طرح های مختلفی تعریف شده که استخر ذخیر آب بلده فردوس یکی از مهمترین این طرح هاست که به منظور بهینه‌سازی مصرف آب و افزایش راندمان آبیاری در حال ساخت است و تلاشمان این است که از منابع مختلف ملی و استانی، اعتبار لازم برای تکمیل این طرح را سریع‌تر تأمین کنیم.
منبع: فارس
