عباس عراقچی دبیر شورای راهبردی روابط خارجی در نشست نظریه نظام انقلابی و روابط خارجی ایران در گام دوم انقلاب اسلامی که در دانشکده روابط خارجی وزارت امور خارجه و امور بین‌الملل برگزار شد، گفت: در خصوص خصوصیات دیپلماسی انقلابی به نظر بنده غیر از قانون اساسی و گام دوم انقلاب یک عنوان دیگری نیز وجود دارد که به ما کمک می‌کند و آن چیزی است که به عنوان مکتب حاج قاسم معروف شد.

وی ادامه داد: تعبیر مقام معظم رهبری از شهید سلیمانی این بود که به چشم یک فرد نگاه نکنید، بلکه به چشم یک مکتب، یک راه و یک مدرسه دست‌آموز نگاه کنید.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی افزود: مکتب حاج قاسم خصوصیات مختلفی دارد که مهمترین خصوصیت و تعبیری که از آن شده، مکتب مقاومت است و از اینجا به بحث ما ارتباط پیدا می‌کند؛ مجددا تعبیری که مقام معظم رهبری داشتند این بود که مکتب مقاومت منجر به احیای جبهه مقاومت در منطقه شد. حاج قاسم نیز به عنوان محور مقاومت این جبهه مقاومت را در منطقه احیا کرده و تشکیل داد.

عراقچی تصریح کرد: در کنار آن مقاومتی که در منطقه صورت می‌گیرد یک دیپلماسی محور مقاومت نیز شکل گرفته است که در جمهوری اسلامی این دیپلماسی محور مقاومت، هم خود حاج قاسم با دیدار‌های سیاسی و دیپلماتیکی که داشت اجرا می‌کرد و معروف‌ترین آن نیز دیدار با پوتین رئیس‌جمهور روسیه بود که منجر به تحولات در قضیه سوریه شد، و هم وزارت امور خارجه وارد این دیپلماسی شده است.

وی یادآور شد: دیپلماسی محور مقاومت که هم‌اکنون نیز اجرا می‌شود، با تمام تحرکاتی که آقای امیرعبداللهیان دارند و سفر‌ها و حمایتی که انجام گرفته، همه این‌ها در راستای دیپلماسی محور مقاومت است.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی خاطرنشان کرد: اگر بنیان‌های نظری مربوط به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را از قانون اساسی، بیانیه گام دوم، مکتب حاج قاسم و مکتب مقاومت استخراج کنیم، ما به یک دیپلماسی می‌رسیم که بنده اسمش را می‌گذارم دیپلماسی مقاومت محور نه دیپلماسی محور مقاومت. دیپلماسی محور مقاومت همان کار جاری است که دارد انجام می‌شود، اما دیپلماسی مقاومت محور فراتر از دیپلماسی محور مقاومت است و تمام ابعاد سیاست خارجی ما را در بر می‌گیرد و دیپلماسی است که ضدسلطه و مبارزه‌جو است، عزت‌طلب، حامی مسلمانان و مستضعفین است و حمایت از شیعه را در دل خود دارد.

عراقچی افزود: به نظر بنده چهارچوب نظری، تمام روابط ما را با شرق، غرب، آسیا، آفریقا و همه جا در همه موضوعات تشکیل می‌دهد؛ یعنی وقتی به بحث هسته‌ای، حقوق بشر و دیپلماسی اقتصادی نیز می‌رسیم بحث مقاومت محور است، یعنی براساس یک ارتباط معمولی اقتصادی با دنیا نیست، بلکه براساس اقتصاد مقاومتی است. یعنی دیپلماسی مقاومت محور در اصل باید در راستای اقتصاد مقاومتی حرکت کند.

وی تشریح کرد: حالا با این تعبیر بیایم در اینکه ابزار‌های این دیپلماسی مقاومت محور چیست؟ همانطور که می‌دانید اصولاً جنگ و دیپلماسی دو ابزار اصلی مدیریت، قدرت در روابط بین کشور‌ها هستند؛ یعنی کشور‌ها مشکلات و اختلافات خودشان را یا از طریق جنگ و یا از طریق دیپلماسی حل می‌کنند.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی متذکر شد: همه قبول دارند که دیپلماسی راه کم‌خطرتر و کم‌هزینه‌تر است؛ یعنی تا وقتی دیپلماسی جواب بدهد، کسی سراغ جنگ نمی‌رود. مسیر کم‌خطر‌تری که برای حل اختلافات و مدیریت روابط بین کشور‌ها وجود دارد، مسیر دیپلماسی است.

عراقچی ادامه داد: کشور‌ها وقتی سراغ جنگ می‌روند که دیپلماسی کارایی خودش را از دست بدهد، یا هزینه دیپلماسی بیشتر از هزینه جنگ شود. تعبیر مشهوری نیز از رهبر معظم انقلاب وجود دارد که نقل شده است ما هیچ وقت نمی‌جنگیم، مگر اینکه هزینه نجنگیدن بیشتر از هزینه جنگیدن باشد.

وی خاطرنشان کرد: منتها چه دیپلماسی؟ کدام دیپلماسی است که می‌تواند موفق و کارآمد باشد و اهدافی که را از طریق جنگ می‌شود محقق کرد دیپلماسی محقق کند؟ واقعیت این است که دیپلماسی هم مانند جنگ متکی بر قدرت است؛ یعنی هر عمل دیپلماستیک و هر عملی که در سیاست خارجی انجام می‌شود، چه مذاکره و رایزنی، چه حضور در مجامع بین‌المللی و چه ملاقات‌ها، تمام این‌ها متکی بر مؤلفه‌های قدرت ملی است.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی افزود: یعنی مؤلفه‌های قدرت ملی است که از دیپلماسی، سیاست خارجی و از کارگزاران سیاست خارجی پشتیبانی می‌کند. یک کارگزار سیاست خارجی وقتی می‌رود پشت میز مذاکره، ابزاری که در دست ندارد، تنها ابزاری که دارد حرف و کلام است، اما به اتکای آن قدرت پشت صحنه، آن قدرت ملی که پشت سرش وجود دارد، سخن می‌گوید.

عراقچی تصریح کرد: اگر با یک کشور دیگری دارد صحبت می‌کند، باید تراز قدرتش در حد کشور مقابل باشد که بتواند تعامل کند. اگر می‌خواهد بازیگر منطقه‌ای باشد مؤلفه‌های قدرت ملی‌اش باید تراز منطقه‌ای داشته باشد و دیپلمات‌ها در حقیقت این مؤلفه‌های قدرت ملی را با خود برده و در عرصه سیاست خارجی پشت میز مذاکره نقد می‌کنند.

وی ادامه داد: در حقیقت کسی که برای مذاکره می‌رود، آن قدرت ملی است که پشتیبانی‌اش می‌کند و به اتکای آن قدرت ملی است که می‌تواند موفق باشد یا نباشد.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی خاطرنشان کرد: این قدرت و مؤلفه‌های ملی نیز انواع مختلفی دارد؛ یک کشور توانمندی نظامی دارد، یک کشور توانمندی اقتصادی، یکی قدرت رسانه‌ای و فرهنگی و یا قدرت گفتمانی دارد و به اتکای آن‌ها به عرصه می‌رود.

عراقچی با بیان اینکه قدرت گفتگانی بسیار مهم است، افزود: معمولا در عرصه بین‌الملل از سه شکل قدرت بحث می‌شود، قدرت سخت که ابزار‌های ملموس قدرت را در اختیار دارد، مانند قدرت نظامی؛ قدرت نرم که قدرت تأثیرگذاری بر رفتار دیگران و کسب نتیجه دلخواه است که انواع و اقسام مختلفی دارد و مفهومی که مد شده است، قدرت هوشمند است که ترکیبی از سخت و نرم بوده که کشور‌ها به‌کار می‌برند.

وی تصریح کرد: به نظر بنده قدرت یک بُعد دیگری هم دارد که اسمش را می‌گذاریم قدرت معنایی؛ خیلی‌ها معتقدند که قدرت معنایی نیز بخشی از قدرت نرم است، اما بنده فکر می‌کنم فراتر از آن است. یعنی اگر در همان راستای قدرت نرم باشد، ولی فراتر از قدرت نرم است.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی متذکر شد: قدرت معنایی در حقیقت توان جذب و اغناء دیگران برای همراهی است که یک طور همدستی و همکاری ایجاد می‌کند؛ اولویت‌ها، خواسته‌ها و از همه مهمتر اهداف دیگران را هم راستا با اهداف خودت می‌کند. یعنی بدون اجبار و الزام اهداف دیگران را با اهداف خودی همراستا می‌کند و این یک قدرت معنایی است که می‌تواند دیگران را هم در راستای اهداف خودت کند.

عراقچی در ادامه گفت: یعنی در حقیقت همان کاری است که هم‌اکنون در منطقه دارد صورت می‌گیرد؛ این نیرو‌های محور مقاومت که به تعبیر غلط غربی‌ها که می‌گویند آن‌ها پراکسی‌های جمهوری اسلامی هستند، در صورتی که به آن معنایی که آن‌ها می‌گویند نیست، از طریق قدرت معنایی به مرحله‌ای رسیده‌اند که خودشان همراستا و هم جهت با جمهوری اسلامی هستند، اما مستقل‌اند. در قضیه طوفان الاقصی دیدیم که حماس کاملاً بدون اطلاع جمهوری اسلامی ماجرا را شروع کرد، اما تمام محور مقاومت با آن هماهنگ می‌شود، یعنی یک جور همراستایی و هم هدفی بدون الزام و اجبار ایجاد می‌شود و این یک قدرت معنایی است که می‌تواند این کار را انجام دهد.

وی تشریح کرد: در حقیقت قدرت جمهوری اسلامی عمدتا در این قسمت است و دیپلماسی مقاومت محور با این قدرت معنایی است که می‌تواند جلو برود.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی افزود: یکی از مهمترین مؤلفه‌ها در قدرت معنایی، توان گفتمان‌سازی است؛ یعنی شما بتوانید گفتمانی را به دنیا معرفی کنید که این گفتمان جا بیفتد و بتواند مورد پذیرش قرار بگیرد و نظام‌های فکری و مدیریتی را به آن شکلی که مدنظر شما است شکل دهد.

عراقچی عنوان کرد: گفتمان‌سازی دستور و یا بخشنامه نیست، بلکه یک فرآیند اقناع‌سازی‌است که غربی‌ها نیز در این گفتمان‌سازی موفق بوده‌اند که به نظر بنده گفتمان حقوق بشر یکی از مهم‌ترین آن‌ها است، اما جمهوری اسلامی نیز در گفتمان‌سازی موفق بوده است، اصلا خود گفتمان انقلاب که انقلاب اسلامی ایران با آن مشخصه‌هایش معرفی کرد، گفتمان ضدسلطه و گفتمان عزت که خیلی مهم است، به نظر من مهمترین مؤلفه‌ای که قدرت معنایی را برایش می‌تواند ظرفیت ایجاد کند همین قدرت گفتمان است.

وی تأکید کرد: اگرچه قدرت معنایی و قدرت گفتمان‌سازی یک مؤلفه بسیار مهم قدرت است، اما همچنان قدرت سخت را نباید نادیده گرفت و فراموش کرد؛ یعنی قدرت سخت همچنان تقریباً در روابط بین‌الملل حرف اصلی را می‌زند و قدرت نرم در کنار آن است که قدرت معنایی در کنار این دو است.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی گفت: قدرت معنایی می‌تواند به قدرت سخت و نرم تصاعد و ضریب دهد و دیپلماسی مقاومت محور ترکیبی از تمام اشکال این قدرت است که حول محور گفتمان‌سازی شکل می‌گیرد؛ به اعتقاد بنده جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خودش با اتکای به این دیپلماسی باید در دنیا بتواند تولید قدرت کند که تا امروز کرده و در گام دوم این قدرت معنایی و قدرت گفتمان‌سازی خودش را باید ضریب بیشتری دهد و بتواند جلوتر برود.

عراقچی با بیان اینکه رمز قدرت جمهوری اسلامی ایران در این قدرت معنایی و گفتمان‌سازی‌اش‌ است، ادامه داد: قدرت سخت نیز مکمل آن است و قدرت نرم هم باید در کنار آن باشد، اما قدرت معنایی است که می‌تواند به ما تراز جهانی و منطقه‌ای دهد کمااینکه تاکنون هم داده است.

وی در ادامه گفت: رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم فرمودند که با آمریکا حل هیچ مشکلی متصور نیست؛ به نظر بنده این بحث دقیقی است. یعنی تا وقتی که جمهوری اسلامی با گفتمان انقلاب اسلامی که یک گفتمان ضدسلطه است، نمی‌تواند هیچ مشکلی را بنیانی با آمریکا حل کند. چون تمام بحث آمریکا بحث سلطه است.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی گفت: یا باید سیاست ضدسلطه را کنار بگذارید که در آن صورت جمهوری اسلامی دیگر نیستید و یا اینکه با آمریکا در تقابل باشید. بنابراین حل مشکل متصور نیست، اما مدیریت مشکل متصور است.

عراقچی تصریح کرد: یعنی شاید شما نتوانید مشکلتان را با کسی حل کنید، اما ممکن است آن را بتوانید مدیریت کنید که به مرزهای خطرناک نرسد و از یک مرحله‌ای جلوتر نرود و هزینه‌هایش را کنترل کنید.

دبیر شورای راهبردی روابط خارجی در پایان خاطرنشان کرد: درست است که این هزینه‌ اجتناب‌ناپذیری است که باید برای آرمان‌های خودت بدهی اما دلیل ندارد که این هزینه از حد و مرزهای معقول خودش فراتر برود. به نظر بنده نیز با آمریکا هیچ مشکلی اصولی حل نخواهد شد، اما می‌توان مدیریتی صورت گیرد و هزینه‌هایش را کاهش داد و ابعادش را در جهت منافع جمهوری اسلامی ایران کنترل کرد.