امروز ۲۱ دی ماه، روز ملی خون‌های نادر است. گروه خونی فردی که بین ۵ تا ۱۰هزار نفر از جمعیت مشاهده نشده باشد گروه خونی نادر نامیده می‌شود، همه ما با رایج‌ترین ترین گروه‌های خونی که عبارتند از A، B، AB و گروه خونی O آشنا هستیم که سالانه بیش از ۲ میلیون خونگیری در سال در کشور انجام شده و در اختیار نیازمندان و بیمارستان‌ها قرار داده می‌شود.

اما ۳۶۰ نوع گروه خونی غیر از گروه‌های یاد شده شناسایی شده است که ممکن است فرد در زمانی متوجه نادر بودن خون خود می‌شود که دچار حادثه‌ای شده و یا صدمه‌ای دیده باشد یا زنانی که سقط‌های مکرر داشته‌اند متوجه این موضوع شوند که دارای خون نادر هستند.

گروه‌های خونی نادر کدام‌اند؟

افراد دارای گروه خونی نادر فقط می‌توانند خون خود را در اختیار فرد مشابه خود قرار دهند و نمی‌توانند خونشان را به گروه‌های خونی شناخته شده اهدا کنند. هر چند در ایران تعداد افرادی که گروه‌های خونی نادر دارند بسیار کم است، اما باید بدانند که در صورت نیاز به خون، تنها می‌توانند از خون خود استفاده کنند. گروه‌های خونی نادر در ایران عبارتند از:

۱. گروه خونی بمبئی

Hh یا Oh، که به نام گروه خونی بمبئی (مومبای) نیز شناخته می‌شود، یک گروه خونی نادر است. این فنوتیپ خونی برای اولین بار در شهر بمبئی (مومبای) توسط دکتر ی. م. بهنده در سال ۱۹۵۲ کشف شد. در تعریف گروه خونی بمبئی افرادی که دارای این گروه خونی نادر هستند، فاقد پادتن اچ (ماده اچ) در سرم خود هستند.

ماده اچ در سرم گروه خونی (o) وجود دارد، لذا آنان قادر به تولید پادتن A ,B (ماده A, ماده B) بر سطح گلبول‌های قرمز خود نیستند، افراد این گروه نمی‌توانند از هیچ یک از گروه‌های خونی حتی (O) منفی خون دریافت نمایند و فقط از گروه خونی بمبئی پذیرش دارند. تا سال ۹۵ درکشور ایران ۴۲ نفر با گروه خونی بمبئی شناسایی شده اند که از هر ۲ میلیون ایرانی یک نفر از این گروه خون برخوردار است.

۲. گروه خونی چلانو

چلانو، نام گروه خونی نادر دیگری است که تا مدتی پیش، حدود هشت نفر در کشورمان با این گروه خونی در کشور شناسایی شده‌اند.

۳. گروه خونی RH Null

گروه خونی RH NULL را نیز باید یکی دیگر از گروه‌های خونی نادر دانست، چراکه به جز یک خواهر و برادر در کشورمان، شخص دیگری این گروه خونی را ندارد. ۲۲ نفر نیز در دنیا از گروه خونی RHNOL برخوردارند که از میان این ۲۲ نفر دو نفر در ایران زندگی می‌کنند.

۴. گروه خونی لوترن بی منفی

علاوه بر این، گروه خونی دیگری به نام لوترن بی منفی نیز در کشور شناسایی شده است.

۵. گروه خونی KPB منفی

گروه خونی KPB منفی را باید نادرترین گروه خونی در کشورمان دانست.

علت ایجاد گروه خونی نادر چیست؟

ممکن است تغییرات ژنتیکی ناشی از ازدواج‌های فامیلی و یا تغییرات محیطی که به دنبال شرایط جغرافیایی ویژه حاصل می‌شوند موجب شود گروه خونی نادر در یک خانواده و در یک نژاد بیشتر شود. سازمان انتقال خون برای رفع مشکلات احتمالی افرادی که گروه خونی نادر دارند، بانک ملی خون‌های نادر را ایجاد کرده است. در کشورمان بیش از ۷۰۰ نفر عضو این بانک شده اند.

اطلاعات این افراد در این سامانه ثبت شده و شماره تلفن مشخصی نیز به آن‌ها اختصاص دارد تا در صورت نیاز، به شکل شبانه روزی بتوانند از خدمات سازمان انتقال خون استفاده کنند. سازمان انتقال خون برای افرادی که گروه خونی نادر دارند، پلاکی تهیه کرده که همیشه همراه این افراد است تا چنانچه حادثه‌ای برای آن‌ها اتفاق افتاد، بموقع خون مناسب برای آن‌ها تهیه شود.

در هنگام تزریق خون، خون تزریقی باید با بدن خون گیرنده سازگاری داشته باشد، در غیر این صورت بدن واکنش نشان می‌دهد و عوارض خطرناکی متوجه فرد می‌شود به طوریکه کلیه‌ها از کار افتاده، سیستم ایمنی بدن دچار شوک می‌شود و حتی ممکن است فرد به کما برود.

حتی در مواردی با تزریق ۱۰ سی سی خون، فرد خون گیرنده می‌میرد، اما برخی از پزشکان با وجود واکنش منفی بدن بیمار به دلیل نا آگاهی نسبت به این موضوع دوباره خون تجویز می‌کنند و او را در موقعیت مرگباری قرار می‌دهد، مثلا در گروه خونی RHNOL اگر برای این ۲۲ نفر در دنیا اتفاق و سانحه‌ای پیش بیاید که به خون نیازمند باشند با خطرات جدی مواجه خواهند بود و یقینا بدون در نظر گرفتن تمهیدات ویژه تامین خون مورد نظر این افراد خاص سخت خواهد بود.

سه روز پیش بود که ابوالحسن صفدری، مدیرکل انتقال خون سیستان و بلوچستان اظهار کرد:گروه خونی نادر شناسایی شده توسط سازمان انتقال خون سیستان و بلوچستان O Rh Null است.

وی بیان کرد: شناسایی اولیه این گروه خونی در مرکز اهدای خون زاهدان توسط دستگاه اتوماسیون گروه خونی و تعیین فنوتایپ انجام شده که نتیجه تاییدی آن نیز در بخش ایمنوهماتولوژی اداره کل انتقال خون سیستان و بلوچستان صورت گرفته است.

صفدری گفت: این گروه خون مربوط به یک اهداکننده مرد جوان بوده که برای اولین بار به جمع اهداکنندگان خون پیوسته و فراوانی این گروه خونی شناسایی شده یک در ۶ میلیون نفر است.

مدیرکل انتقال خون سیستان و بلوچستان بیان کرد: این کیسه خون جهت انجماد به بخش خون‌های نادر سازمان انتقال خون ایران ارسال شد.

 Rh-null نادرترین گروه خونی است و به گفته برخی، "خون طلایی" در نظر گرفته می‌شود. خون Rh-null با فقدان کامل آنتی ژن در سیستم Rh، که بزرگترین سیستم گروه خونی است، طبقه بندی می‌شود. بر اساس برخی یافته‌ها، تنها ۴۳ نفر روی زمین دارای این گروه خونی هستند و تنها ۹ اهداکننده فعال وجود دارد.

عبادالله سالک مقدم، معاون فنی و فناوری‌های نوین سازمان انتقال خون، به مناسبت ۲۱ دی ماه روز ملی خون‌های نادر، خاطرنشان کرد: در حال حاضر تعداد ۳۵۴ واحد خون نادر به صورت منجمد در دمای منفی ۸۰ درجه سانتی گراد جهت تزریق به بیماران در مواقع لزوم ذخیره شده است که طبق نیاز و اعلام بیمارستان‌ها تحت شرایط کاملا ویژه در اختیار بیمارانی که دارای این گروه‌های خونی هستند، قرار می‌گیرد.

 وی افزود: تا به حال ۴۵ سیستم گروه خون و بیش از ۳۶۰ آنتی ژن مربوط به دارندگان گروه‌های خونی نادر کشف شده و هر سال، تعداد بیشتری در حال شناسایی است.

وی ادامه داد: اگر مشابه گروه خونی یک فرد در هر هزار تا ۵ هزار نفر وجود داشته باشد، گروه خونی آن فرد، نادر است و اگر در جمعیت ۵ هزار نفر یا بیشتر مشابه نداشته باشد، به عنوان گروه خونی بسیار نادر محسوب می‌شود.

معاون فنی و فناوری‌های نوین سازمان انتقال خون با اشاره به سابقه شناسایی خون‌های نادر در دنیا و ایران، گفت: در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی کارگروه بین المللی در این خصوص تشکیل شد و هدف این بود که اگر برای بیماری با گروه خون بسیار نادر در هر کشوری، اهداکننده با گروه خونی مشابه آن بیمار پیدا نشود، امکان پیدا کردن خون سازگار در بین اهداکنندگان دیگر کشور‌های دنیا مهیا شود.

وی افزود: تا به امروز تنها ۲۷ کشور، تکنولوژی و دانش تفکیک گروه‌های خونی نادر را داشته‌اند و توانسته‌اند در این کارگروه عضو شوند که ایران شانزدهمین کشور عضو این کارگروه است. 

 سالک مقدم در مورد روز ملی خون‌های نادر، تصریح کرد: ۲۱ دی ماه به مناسبت شناسایی و تامین خون یک کودک با گروه خون بمبئی به نام روز ملی خون نادر نامگذاری شد و عمل جراحی این کودک ۱۸ ماهه با تامین خون نادر و ارسال آن به شهر تبریز در سال ۱۳۹۰ با موفقیت انجام شد. 

وی در مورد خطر تزریق خون ناسازگار به دارندگان خون نادر گفت: باید خون سازگار به فرد تزریق شود؛ چون در صورت تزریق خون ناسازگار، بدن گیرنده علیه آنتی ژن‌هایی که بدن او فاقد آن است، آنتی بادی می‌سازد و فرد گیرنده ممکن است دچار عوارض شود و برای او خطر جانی در بر داشته باشد.

وی افزود: روی سطح گلبول قرمز، مواد و ترکیبات پروتئینی وجود دارد که آنتی ژن نامیده می‌شود که ژن‌های تولید کننده آن‌ها به صورت موروثی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود که وجود برخی از آن‌ها می‌تواند گروه خون ما را تعیین کند که برای مثال اگر گروه خون شما A باشد، بر روی سطح گلبول قرمز خون شما آنتی ژن A وجود دارد.

 سالک مقدم افزود: در واقع سیستم گروه خون ABO که بیشتر افراد با آن آشنایی دارند، سیستم اصلی گروه‌های خونی است و سایر سیستم‌ها مانند Kell، Duffy، Kidd جزء سایر گروه‌های خونی و اصطلاحا گروه‌های خونی فرعی هستند.

 معاون فنی و فناوری‌های نوین سازمان در مورد فرایند تامین و نگهداری خون نادر، گفت: بعد از شناسایی افراد با خون نادر، خون اهدایی فرد طی روش‌های خاص آماده سازی شده و پس از افزودن مواد محافظت کننده به آن، در دمای منفی ۸۰ درجه سانتی گراد ذخیره می‌شود تا در زمان نیاز بیماران در کمترین زمان ممکن در اختیار آنان قرار گیرد و تاکنون ۱۰۰ واحد خون بسیار نادر در بانک خون‌های نادر سازمان ذخیره سازی شده است و ۱۷۰ اهدا کننده از این گروه نیز شناسایی شده اند. 

وی افزود: تا کنون با بررسی و آزمایش حدود چهل هزار نفر از اهداکنندگان خون سراسر کشور در سازمان انتقال خون، تعداد ۱۲۰۰ نفر به عنوان اهداکننده خون نادر در بانک اطلاعاتی قرار گرفته‌اند که شامل ۹۵ درصد اهداکننده مرد و ۵ درصد اهداکننده زن هستند. 

سالک مقدم خاطر نشان کرد: از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ بیش از ۲۸۰ واحد خون نادر برای مصرف بیماران نیازمند به این خون‌ها به مراکز درمانی ارسال شده که ۱۴ واحد از این خون‌های ارسالی مربوط به سال جاری بوده است.

منبع: فارس