در همه این سال‌ها، کارشناسان از آسیب‌های این خطرات برای حیات وحش، زیسمندان پارک ملی و درختان آن سخن گفتند، اما گویی گوشی برای شنیدن این فریاد‌ها وجود ندارد.

شاید چاره کار واگویه این مشکلات از زبان زیستمندان باشد؛ جانورانی که یکی یکی قربانی این نارسایی می‌شوند و وقتی سر برمی‌آوریم که گونه‌ای از آن‌ها منقرض شده و جز عکس‌های قدیمی، دیگر خبری از آن جانور نمی‌شود گرفت.

یکی از مشکلات اصلی پارک ملی گلستان، گذر جاده ارتباطی استان گلستان به خراسان شمالی است؛ این جاده در طولانی‌ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز شده و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی پارک به سمت بجنورد امتداد می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین خطرات زیست‌محیطی جنگل گلستان وجود این جاده و حجم بالای تردد در آن است. آمار کشته شدن پستانداران پارک ملی گلستان در این جاده بسیار بالا است.

به عنوان نمونه فقط در سال ۱۳۸۴ بیش از ۱۳۰ گونه حیوان و حدود ۶۰ جغد در برخورد با ماشین‌ها قربانی شدند.

مانند ما انسان‌ها، شاید زیستمندان هم حرف‌هایی برای گفتن داشته باشند. مثلا شاید میشی که در گوشه‌ای از پارک ملی گلستان در حال دویدن است بخواهد ما را از خطری آگاه کند. مثلا بگوید: تخریب زیستگاه‌های طبیعی برای جایگزینی فعالیت‌های کشاورزی با هدف دستیابی به سودآوری بیشتر، طمع کردن عده‌ای به اسم شکارچی برای ثبت لحظه شلیک گلوله بر پیکره یک موجود جاندار بدون توجه به اینکه آن‌ها هم همانند انسان‌ها خانواده دارند و نابودی هر کدامشان می‌تواند داغی بر دل پدر و مادر این حیوان بگذارد و از همه مهمتر عبور جاده از دل پارک ملی گلستان که یادآور مرگ حیوانات است در کنار عوامل طبیعی مانند کم آبی و خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی از جمله عوامل آسیب‌زا به حیات وحش است.

گویی حرف این جانوران بسیار است  مرالی دیگر چشم به غروب خورشید دوخته است. چشمانش غم بزرگی دارد که از اتفاقی مهیب خبر می‌دهد. شاید ماجرای زندگی او اینگونه باشد که پسرش توسط شکارچیان کشته شده باشد یا فرزند دیگرش هنگام عبور از جاده، با برخورد به خودرو جان داده باشد. این ماجرا، اتفاقی است که بار‌ها برای زیستمندان پارک ملی گلستان افتاده است.

غم این مرال عجیب نیست مصیبت جانداری که به دلیل یک تصمیم اشتباه انسان‌ها در چند دهه پیش، نسل به نسل باید شاهد تلف شدن همنوعان خود باشد.

«انسان فقط خودش را می‌بیند و بس والا مگر انسان‌ها مناطق حفاظت شده را محلی برای زندگی و زاد و ولد حیوانات بدون دغدغه وجود افراد مزاحم قرار نداده‌اند پس چرا باید در کنار ترس از طعمه حیوانات گوشتخوار شدن و یا خشکسالی و کمبود علوفه، به فکر لوله نشانه گرفته شده شکارچیان هم باشیم. علاوه بر همه این موارد، ما باید نگران آتش نیمه خاموش به جای مانده از مسافران و گردشگران در پارک ملی گلستان هم باشیم. به خصوص در حاشیه جاده میان گذر که به غیر از حیوانات، باعث نابودی گونه‌های گیاهی ارزشمند این ذخیره زیست کره می‌شود.». این‌ها هم شاید حرف دل جانور دیگری در پارک ملی گلستان باشد.

تلف‌شدن ۲ هزار گونه جانوری بر اثر برخورد با خودرو

آمار مسئولان حوزه محیط زیست حاکی از تایید صحبت‌های زیستمندان حیات وحش پارک ملی گلستان به عنوان بزرگترین و قدیمی‌ترین پارک ملی کشور است.

کارشناسان «جاده میان‌گذر، آفات و بیماری‌ها و حریق» را سه چالش جدی این زیست‌گاه طبیعی با تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی اعلام می‌کنند.

به اعتقاد کارشناسان با وجود اینکه از سال ۱۳۸۲ هیات دولت مصوب کرده جاده جایگزین جاده میان‌گذر احداث شود و یا در سال ۱۳۸۵ مقرر شد مکان‌هایی زیرگذر یا روگذر برای عبور جانوران در جاده میان‌گذر احداث شود، اما تاکنون اقدامی در این مورد انجام نشده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان مهر ماه امسال اعلام کرد: از زمان تصویب طرح تغییر مسیر جاده میان گذر پارک ملی گلستان در سال ۱۳۸۲ تاکنون، ۲ هزار و ۲۲۶ گونه جانوری در مسیر ۵۵ کیلومتری جاده میان گذر پارک ملی گلستان بر اثر برخورد با خودرو‌های عبوری تلف شدند و ۲ هزار و ۵۵۳ هکتار از عرصه‌های جنگلی این پارک به علت آتش روشن کردن مسافران، سوخته است که همین موضوع، ضرورت عملیاتی شدن زودتر جاده جایگزین جنگل گلستان از سوی وزارت راه را روشن می‌کند.

محمدرضا کنعانی ابراز امیدواری کرد: با حمایت‌های دادگستری گلستان، چالش‌های حفاظت از عرصه‌های جنگلی و حیات وحش استان رفع شود.

پیگیری تعهدات وزارت راه و شهرسازی برای جابجایی جاده میان گذر پارک ملی گلستان

رییس کل دادگستری گلستان ۱۲ آبان ماه در بازدید از پارک ملی گلستان با هدف بررسی راهکار‌های قضایی برای کمک به حفظ حیات وحش و طبیعت این ذخیره‌گاه زیست‌کره، از ورود دادستانی برای پیگیری تعهدات وزارت راه درباره پارک ملی گلستان خبر داد و گفت: ۲ دهه پیش هیات وزیران طرح تغییر مسیر جاده میان گذر این پارک را تصویب کرد و مجوز‌های زیست محیطی آن نیز دریافت شد، اما همچنان این طرح بلاتکلیف مانده است.

حیدر آسیابی اظهار کرد: بر اساس اعلام نظر کارشناسان محیط زیست تغییر مسیر جاده میان گذر این پارک برای حفظ حیات وحش منطقه و کاهش آتش سوزی‌ها ضروری است.

وی افزود: ایمن سازی مسیر میان گذر پارک ملی گلستان با نصب گاردریل برای جلوگیری از بیتوته مسافران در حاشیه جاده این پارک و هدایت به سمت تفرجگاه‌های مصوب از دیگر تعهدات وزارت راه محسوب می‌شود که دادگستری استان، از باب حقوق عامه به آن ورود کرده است.

رییس کل دادگستری گلستان بر برخورد سختگیرانه‌تر با شکارچیان غیرمجاز هم تاکید کرد و گفت: محیط بانان با کمترین امکانات و نیرو در عمق پارک ملی گلستان از گونه‌های حیات وحش محافظت می‌کنند و ما نیز در دستگاه قضایی استان با حمایت‌های حقوقی و قضایی در کنار این قشر هستیم.

آسیابی بیان کرد: برخورد با ساخت و ساز‌های غیرمجاز در حاشیه پارک ملی گلستان، توقیف احشام و دام‌های بدون صاحب در این پارک به‌ویژه دام‌های سنگین، پیگیری تملک بخشی از اراضی مستثنیات واقع در پارک برای پیشگیری از شکل‌گیری لکه‌های جمعیتی در دل این منطقه بکر جنگلی، حل مشکل سند مالکیت پارک ملی گلستان در استان‌های خراسان شمالی و سمنان از طریق دادستانی کل کشور از دیگر مواردی است که حل آن را در دادگستری استان پیگیری خواهیم کرد.

مدیر شرکت ساخت و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل جاده‌ای گلستان هم گفت: پروژه بزرگراه نوکنده- آشخانه از پروژه‌های مورد نیاز استان است که مدیران در حال پیگیری برای اجرای آن هستند.

علی اصغر رفیعی‌نژاد افزود: برای اجرای این پروژه که مطالعات اولیه آن انجام شده نیاز به اخذ مجوز ماده ۲۳ داریم تا بتوانیم آن را در پیوست قانونی بودجه قرار دهیم.

وی ادامه داد: این پروژه در دور اول و دوم سفر‌های استانی رییس جمهور و هیات دولت به گلستان مورد پیگیری است، اما تا زمانی که مجوز ماده ۲۳ را نگیریم، نمی‌توانیم آن را اجرایی کنیم.

به گفته کارشناسان حوزه راهسازی، برای ساخت هر کیلومتر بزرگراه ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز است و تامین منابع مالی یکی از دلایل طولانی شدن مدت اجرای این پروژه‌ها محسوب می‌شود.

رشد ۱۰ تا ۱۵ درصدی جمعیت حیات وحش پارک ملی گلستان

تقویت مشارکت جوامع محلی در حفاظت از پارک ملی گلستان، روند صعودی رشد جمعیت حیات وحش این ذخیره‌گاه زیست کره را در چند سال اخیر تداوم بخشید به طوری که طبق جدیدترین سرشماری جمعیت گونه‌های علفخوار آن با رشد ۱۰ تا ۱۵ درصدی به ۱۱ هزار و ۶۱۷ راس رسیده است.

بهبود روند جفت گیری و زاد و ولد حیات وحش پارک ملی گلستان به عنوان بزرگترین و قدیمی‌ترین پارک ملی کشور با مساحت ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار نتیجه مشارکت جوامع محلی، همکاری خوب دوستداران محیط زیست و گشت‌زنی شبانه‌روزی نیرو‌های محیط‌بانی برای حفاظت از زیستمندان این پارک در کنار مدیریت منابع آبی (لایروبی مسیر آب رودخانه‌ها و چشمه‌ها و نصب آبشخورها) و خرید تجهیزات مناسب حفاظتی است.

رییس پارک ملی گلستان با اشاره به انجام سرشماری با محوریت «کل و بز، قوچ و میش و آهو» با مشارکت ۲۰۰ نفر از نیرو‌های محیط‌بانی و اداره کل حفاظت محیط زیست، دوستداران طبیعت و همیاران محیط زیست در اوایل آذرماه، گفت: در این سرشماری ۱۱ هزار و ۶۱۷ راس قوچ و میش، کل و بز و آهو آمارگیری شد که با برآورد وجود هزار و ۵۰۰ راس مرال و شوکا و همچنین سه هزار و ۵۰۰ راس گراز جمعیت گونه‌های علفخوار پارک ملی گلستان بیش از ۱۶ هزار راس پیش بینی می‌شود.

مهدی تیموری، مهمترین دلایل تداوم رشد جمعیت علفخواران پارک ملی گلستان را همکاری خوب مردم با شورای راهبری و اجرای طرح‌های مدیریتی و حمایت سازمان محیط زیست در تخصیص اعتبار برای تجهیز محیط‌بانی‌ها و خریداری تجهیزات حفاظتی و گشت‌های شبانه روزی نیرو‌های محیط زیست دانست.

وی ادامه داد: ۴۰ نفر از روستاییان حاشیه پارک به عنوان همیار و آتش‌بان به صورت شبانه روزی در موضوعات حفاظتی با محیط‌بانان همکاری دارند و علاوه بر آن مردم بومی در مرمت و بهسازی چشمه‌ها کمک می‌کنند و یا با مشاهده افراد غریبه و مشکوک برای شکار غیرمجاز مانع آنان شده و به نیرو‌های حفاظتی اطلاع می‌دهند.

پارک ملی گلستان در سال ۱۳۳۶ شمشی با نام «آلمه و ایشکی» مورد حفاظت قرار گرفت نخستین پارک ایران است که سال ۱۳۵۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه محیط زیستی کره زمین به ثبت رسید.

این ذخیره‌گاه زیست کره به دلیل موقعیت جغرافیایی، توپوگرافی و البته رویشگاهی شامل طیف وسیعی از زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌هاست و رویشگاه‌های تپه ماهوری با عناصر شاخص ایرانی تورانی مانند درخت تاغ، گونه آهوی ایرانی و قوچ و میش، رویشگاه‌های هیرکانی با عناصری مانند درخت راش، گونه جانوری مرال و زیستگاه‌های کوهستانی با عناصری مانند درخت ارس و گونه‌های پلنگ ایرانی و کل و بز است.

گونه‌های جانوری این پارک شامل آهو، پلنگ، تشی، خرس قهوه ایی، خرگوش، حشره خورها، راسو، روباه، روباه ترکمنی، رودک، سمور جنگلی، سیه گوش، شوکا، شنگ، قوچ و میش، کل و بز، گراز، گربه پالاس، گرگ، مرال، سمندر، قورباغه جنگلی، وزغ سبز، لاک پشت چهار چنگالی، مارمولک بی پا، مار آبی، مار قیطانی، گرزه مار و افعی قفقازی است.

پارک ملی گلستان بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین پارک ملی کشور با مساحت ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار در شهرستان گالیکش در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی واقع است و بخش ناچیزی از پارک ملی گلستان در سرزمین استان سمنان قرار دارد.

این پارک دارای سه نوع آب و هوای متفاوت خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب است که همین ویژگی باعث شده این پارک دارای پوشش گیاهی متنوع از استپ خشک تا جنگل انبوه باشد.

منبع: ایرنا