گاه و بی‌گاه در کوچه و خیابان مراسم تشییع جنازه افراد مختلفی را دیده‌اید و ناخودآگاه بدون آنکه حتی نام آن میت را بدانید یا اینکه خانواده میت را بشناسید، به جمع مشایعت‌کنندگان جنازه اضافه شده‌اید. اما امروز هنگامی که بستگان و خانواده یک مرده زیر تابوت وی می‌گریند، معلوم نیست که به‌حال خود و غم فراق عزیز از دست رفته‌شان گریه می‌کنند یا اینکه از زور خرج و مخارجی که بر روی دوش آن‌ها افتاده است، می‌گریند.

هفت روز و هفت شب اولین وعده عزاداری است، البته ممکن است یک روز بعد از مرگ میت، وی را دفن می‌کنند تا احیانا اقوام از راه‌های دور و نزدیک برسند و خلاصه مراسم عزاداری تکمیل باشد.

هزینه‌های دفن، کفن، تشییع، ترحیم، هفته، چهلم در این شرایط اقتصادی برای افراد متوسط به پایین به طور قطع و یقین کمرشکن است. تجمل گرایی و چشم و هم چشمی در این مراسمات که به ویژه از قشر متمول شروع شده، معضلی است که گریبانگیر شهرضایی‌ها را هم گرفته است. گویا این سفر آخرت برای بازماندگان اهمیت دو چندان و متفاوتی دارد تا آنجا که خانواده متوفی از این مجلس عزا، برای خود به دنبال کسب آبرو‌های کذایی و پیروزی در مسابقه‌های تجمل گرایی و اشرافی مابی هستند.

انتقال میت به سمت آرامستان

شب اول

تازه همین امروز فردی به رحمت خدا رفته است. یکی از بستگان از صبح زود مسوول تلفن زدن شده است. از ابتدای دفترچه تلفن تا انتهای آن به همه کسانی که بی‌خبرند باید اطلاع بدهد تا شاید فردا کسی دیگر گله نکند و بالاخره با گذشت چند ساعت همه از راه‌های دور و نزدیک به محل موردنظر می‌رسند.

بیچاره صاحب عزا نمی‌داند از مهمان‌ها پذیرایی کند یا به فکر خورد و خوراک آن‌ها باشد. اولین قدم پذیرایی در این‌گونه مراسم که خداوند برای هیچ خانواده‌ای قسمت نکند، تهیه چای یا شربت، حلوا و خرما است. در ضمن حجله نباید فراموش شود. به هر حال همان شب نخست چیزی حدود چند میلیون تومان خرج روی دست صاحبخانه می‌گذارد. شب به ساعات پایانی می‌رسد و همه به خانه‌هایشان برمی‌گردند.

مراسم تشییع

ساعت حدود ۹ صبح است و همه با لباس‌های مشکی در محل مورد نظر جمع شده‌اند. یک تشییع جنازه آبرومند برگزار می‌شود و جنازه به قبرستان می‌رسد. این مرحله نیز آغاز یک‌سری عملیات پرهزینه دیگر است. از هزینه حمل، تغسیل، تدفین گرفته تا سایر خدمات حواشی آن که چند میلیون تومان می‌شود.

آماده شدن سنگ قبر

هزینه‌های بعد از کفن و دفن

اولین هزینه بعد از خاکسپاری، هزینه سنگ قبر است که از حدود ۱۲ میلیون تومان شروع می‌شود و تا چند صد میلیون تومان هم می‌رسد. نرخی که باید به آن هزینه سنگ نوشت و کارگذاری آن را نیز اضافه کرد که چیزی بالغ بر ۳ تا ۴ میلیون تومان است. اما بعد از خاکسپاری تازه نوبت به مراسم‌های رسمی و عرفی بعد از آن است. از سوم، پنجم و هفتم گرفته تا مراسم شب چهلم.

اما بعد از خاکسپاری تازه نوبت به مراسم‌های رسمی و عرفی بعد از آن است. از سوم، پنجم و هفتم گرفته تا مراسم شب چهلم.

مراسم ختم

نوبت به مراسم ختم آن مرحوم می‌رسد. در این‌گونه مراسم حتما خرما، حلوا، چای و بعضاً قهوه استفاده می‌شود. پذیرایی در مسجد جزو مرسومات آیین عزاداری است؛ اما مسجد‌هایی که در آن‌ها این‌گونه مجلس‌ها ترتیب داده می‌شود، هزینه‌های مختلفی را دریافت می‌کنند. هزینه مسجد، قاری کلام‌الله، مداح و جالب‌تر اینکه گاهی اوقات افرادی هستند که چه در هنگام تغسیل و تدفین و چه در مساجد به هنگام مراسم ختم در ازای چند خط قرآنی که به‌خواسته خودشان قرائت کرده‌اند، طلب دریافت خیرات و مبرات می‌کنند. این ماجرا ادامه پیدا می‌کند تا پایان روز هفتم.

در کنار این‌ها رسم است که خانواده متوفی حداقل سه وعده غذای خیرات برای حاضران در نظر می‌گیرند. یکی در مراسم ترحیم و هفته و دیگری در مراسم چهلم. گرچه در سال‌های اخیر این مراسم نیز از چشم و هم چشمی‌های مردم در امان نمانده و صاحب تالار‌ها و رستوران‌ها به لطف این خصلت ایرانی‌ها، از این مراسم بهره‌مند می‌شوند.

مراسم ختم در مسجد با تاج گل‌های میلیونی

اسلام غذا خوردن و مزاحمت برای مصیبت زدگان را نهی کرده است

 انسان گاهی با انگیزه‌های مختلف که عمدتاً روانی است می‌خواهد خودی نشان دهد و در افکار عمومی و نزد مردم شهرتی کسب کند و یا با خودنمایی نقصی را رفع و یا عقده‌ای را خالی کند؛ لذا این امر باعث می‌شود که از طرق مختلف از جمله ولخرجی و اسراف کاری حتی در مراسم عزای عزیزان خود، خویشتن را در معرض نمایش افکار عمومی قرار دهد. این در حالی است که در دو دهه گذشته در همین شهرضا رسم بر این بود که اقوام و خویشاوندان تا مراسم هفته، ناهار و شام مختصر آشنایان خانواده درگذشته را متقبل شده و هر کدام با توجه به تمول مالی، غذای یک روز آنان را بر عهده می‌گرفتند تا بدینوسیله زحمت مضاعفی را برای بازماندگان متوفی بار نکنند؛ و البته هنوز هم

در دو دهه گذشته در همین شهرضا رسم بر این بود که اقوام و خویشاوندان تا مراسم هفته، ناهار و شام مختصر آشنایان خانواده درگذشته را متقبل می‌شدند

 در بعضی اقوام ایرانی این سنت پسندیده جاریست که وقتی فردی از دنیا می‌رود، مردم برای عرض تسلیت و تشیع جنازه به سوی خانه داغدیده حرکت می‌کنند و هر کس از راه می‌رسد مبلغی را درحد توان مالی خود به بزرگ قوم درگذشته تقدیم کرده و پول‌های جمع شده در پایان مراسم به صاحبان عزا داده می‌شود تا کمک حالشان باشد.

در اسلام نیز مزاحمت برای خانواده داغ دیده تا جایی نکوهش شده که غذا خوردن و مزاحمت برای مصیبت زدگان را نهی کرده و برخلاف آنچه اکنون مرسوم شده دستور می‌دهد که غذای آن‌ها را تا سه روز، همسایگان آماده کنند. امام صادق (ع) نیز در این باره فرموده است، غذا خوردن در نزد مصیبت‌زدگان از کار‌های عصر جاهلیت است و روش اسلام این است که غذا برای آن‌ها نیز ببرند، همان طور که پیغمبر درباره خانواده جعفربن ابی طالب چنین دستور داد.

امروزه در مراسم ترحیم از زمان تشیع جنازه و خاکسپاری که بسیار مستحب و سفارش شده تا اطعام میهمانان که یک امر عرفی است نه واجب، برگزاری جلسات ترحیم مانند انتخاب نوع سنگ قبر، تاج گل بیشتر مردم دچار افراط و تفریط شده‌اند که باعث ایجاد انواع مشکلات مالی برای خانواده معزا می‌شود که خود عزایی دیگر است. در صورتی که در اسلام تنها تاکید شده که میّت روی زمین نماند و در قبرستان مسلمین دفن شود نه اینکه حتما فلان سنگ قبرگران قیمت روی مزار متوفی نصب شود و در فلان تالار لوکس چندین غذای متنوع سرو شده تا هم هزینه‌های خانواده داغدیده بالا رود و هم باعث چشم و هم چشمی‌های بعدی شود.

تأمین هزینه سرسام‌آور مداحی برای صاحبان عزا سنگین است

مداحی و دریافت هزینه‌های نامتعارف، دیگر رسم نابجایی است که عموم از آن گله مندند. در چند سال اخیر برخی مداحان از رسالت اصلی خود فاصله گرفته و همین امر موجب بروز حرف و حدیث‌هایی نسبت به بخشی عظیمی از این قشر شده است.

سنگتراشی و سفارش قبر و دریافت مبالغ خارج از عرف نیز از دیگر معضلات موجود است و هر روز تجملی‌تر شده و در قبرستان به راحتی می‌توان مکنت و ثروت متوفی را حدس زد

تأمین هزینه سرسام‌آور مداحی برای صاحبان عزا سنگین بوده و این در حالی است که برخی مداحان حضور خود در مراسمات ختم را مشروط به پرداخت هزینه می‌کنند حال آن‌که شرط کردن در این مواقع نیز مغایر با قواعد شرعی است. مبالغ گزافی که تنها برای یکی دو ساعت خوش آمد گویی در مراسم ترحیم دریافت می‌شود مبالغی تا حدود یک میلیون تومان و حتی بیشتر برای هر ساعت است.

سنگتراشی و سفارش قبر و دریافت مبالغ خارج از عرف نیز از دیگر معضلات موجود است و هر روز تجملی‌تر شده و در قبرستان به راحتی می‌توان مکنت و ثروت متوفی را بر اساس وزن سنگ قبر، نوع سنگ و تراش آن حدس زد.

مراسم ساده خاکسپاری در زمان کرونا

کرونا؛ فرصت بازاندیشی در عزاداری‌های پرتکلف

در مدتی که همه درگیر بیماری کرونا بودیم چنین مراسمات تجملی به طور کامل حذف شد. دیگر مراسم ترحیمی برگزار نشد، دیگر خودرویی گل آرایی نشد و دیگر مداحی مدح نگفت و تمام هزینه‌های ترحیم و مداحی و گل آرایی صرف امور خیریه شد؛ نه آسمانی بر زمین آمد و نه عرش خدا به صدا آمد. تنها صدایی که به گوش می‌رسید دعای خیر نیازمندان بود که از خانواده آن متوفی بهره‌مند شده بودند که آن صدا را هم فقط خدا می‌شنوید نه بنده خدا. دارا و ندار به صورت یکسان تدفین می‌شدند و تفاوتی بین غنی و فقیر نبود و‌ای کاش این رسومات غلط دوباره احیا نمی‌شد.

تاج گل چند میلیونی

تقدیم برای عرض تسلیت

«تقدیم برای عرض تسلیت» جمله آشنایی است که بر روی تاج گل‌های بزرگ و کوچک با روبان مشکی نوشته می‌شود تا همدردی دوستان و آشنایان را با خانواده داغدیده نشان دهد. مراسم ختم و یادبود متوفیان در فرهنگی تشریفاتی با صرف هزینه‌های چندین میلیونی با این تاج‌های گل و بنر‌ها مزین می‌شود تا هم به‌یادماندنی شود و هم اینکه به چشم دیگران بیاید. در صورتی که این همه تشریفات پرهزینه نه تسلی‌خاطر بازماندگان می‌شود و نه باقیات‌صالحات تازه درگذشته.

برخی اعتقاد دارند هرچه تعداد بنر‌ها و بلندگو‌ها و خواننده‌های مراسم ترحیم زیاد باشد ارزش و منزلت اجتماعی آن مراسم پُر رنگ‌تر از سایر مراسمات خواهد بود و بازخورد اجتماعی آن در سطح جامعه دوچندان خواهد بود که گاهاً برخی از هزینه‌های مصرف شده در این قبیل مراسمات عین اسراف است.

تازه این‌ها هزینه‌های حداقلی برای برگزاری مراسم عزاداری و خاکسپاری است. بسته به نوع تالار، غذا‌ها و پذیرایی، نوغ پذیرایی این هزینه‌ها می‌تواند تا چند برابر هم افزایش یابد. پس حق داریم که بگوییم، «چه کسی می‌گوید، بمیریم راحت می‌شویم؟ دیگر مردن هم صرف نمی‌کند.»

سنت‌های حسنه روی دیگر تجملات بی‌فایده

روی دیگر سکه این تجملات بی‌فایده، سنت‌های حسنه‌ای است که توسط مردم شکل گرفته و علاقه‌مندان می‌توانند برای عرض ارادت و همدردی با خانواده متوفی، به جای تاج گل چند میلیونی، هزینه‌اش را به یک خیریه برای استفاده در مسیر خیر و کمک به نیازمندان و یا تأمین جهیزیه و آزادی زندانیان داده و این حسنه را به نیت متوفی انجام دهند تا ثوابش به روح تازه گذشته برسد و ریخت‌وپاش الکی هم نکرده باشند.

نیاز است تا دستگاه‌ها و نهاد‌های فرهنگی با ورود جدی به این حوزه، برنامه‌ریزی صحیحی را برای تغییر رویه داشته باشند. تغییر در شرایط برگزاری مجالس ختم و همچنین فرهنگ‌سازی برای خیرات با هدف شادی روح اموات گویا امروز بیش از هر زمانی نیاز است.

منبع: فارس