جدیدترین کپسول زیستی ایران با نام کاووس صبح دیروز با پرتابگر بومی سلمان با موفقیت پرتاب شد. این کپسول زیستی محموله علمی، پژوهشی و فناورانه در راستای تحقق نقشه‌راه طرح اعزام انسان به فضاست که به منظور توسعه و اکتساب فناوری‌های مورد نیاز در این راستا، به ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری از سطح زمین پرتاب شد.

با پرتاب موفق این کپسول ۵۰۰ کیلوگرمی که به سفارش سازمان فضایی ایران و توسط پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ساخته شده، توسعه فناوری‌های مختلف طرح اعزام به فضا شامل پرتاب، بازیابی، سامانه‌های کنترل سرعت و سپر ضربه‌گیر، طرح آیرودینامیک کپسول و چتر، سامانه‌های مربوط به کنترل و پایش شرایط زیستی مورد آزمایش قرار گرفت.

پرتابگر این کپسول که سلمان نام دارد، اولین نسخه از این کلاس پرتابگرهاست که قابلیت پرتاب کپسول‌های زیستی با وزن نیم تن را داراست و ویژگی‌های متعدد و پیشرفته‌ای در حوزه پیشران، ایرودینامیکی و کنترل داشته و توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع ساخته شده و تماما بومی است.

آغاز فعالیت‌های مرتبط با کپسول زیستی پس از ۱۷ سال

پرتاب کپسول‌های زیستی با هدف توسعه زیست فضا در کشور از ۱۷ سال قبل آغاز شده بود. اما، این کار پس از چند سال توقف، در سال جاری آغاز شد و «حسن سالاریه» رئیس سازمان فضایی ایران از سرگیری پرتاب کپسول‌های زیستی در سال جاری را از برنامه‌های این سازمان، اعلام کرد. در این راستا، کپسول زیستی کاووس امروز پرتاب و عملاً با این پرتاب، روند طراحی و ساخت کپسول‌های زیستی مجدداً عملیاتی شده است.

طراحی و ساخت کاوشگرهای ایرانی با ۹ کاوشگر آغاز و ادامه پیدا کرد. اولین کاوشگر ایرانی و ورود به حوزه کاوشگرهای فضایی از آبان ۱۳۸۵ آغاز شد. گام بعدی در حوزه کاوشگرها،‌ دو سال بعد یعنی در آذرماه ۱۳۸۷ با «کاوشگر ۲» ادامه یافت.

پس از آن نیز، «کاوشگر ۳» در بهمن‌ماه ۱۳۸۸، «کاوشگر ۴» در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۹، کاوشگر ۴ در ۱۶ شهریور ماه ۱۳۹۰، «کاوشگر ۶» در ۱۸ شهریور ۱۳۹۱، «کاوشگر پیشگام» نهم بهمن ماه ۱۳۹۱ و در نهایت نیز، «کاوشگر پژوهش» در ۲۳ آذرماه ۱۳۹۲ به فضا پرتاب شد.

کپسول زیستی چیست و چرا پرتاب آن اهمیت دارد؟

یک موجود زنده (مانند میمون و یا انسان) باید با قرار گرفتن در کپسول زیستی و پرتاب به فضا بتواند زنده بماند و دچار مشکل نشود. در کپسول زیستی باید شرایط نرمال زیست یک موجود زنده در حین پرتاب و در زمان برگشت به زمین ایجاد شود که مستلزم علوم زیستی و علوم مختلف مهندسی است.

اطلاعات کافی در رابطه با فیزیولوژی موجود زنده در شرایط بی وزنی را از قبل باید داشته باشیم که شبیه سازی می‌شود. همچنین، با استفاده از فنون مختلف مهندسی، سیستم‌های مورد نیاز این کپسول بایستی طراحی شوند. توجه شود که کاوشگر ۹ قرار نیست هیچ موجود زنده ای را با خود حمل کند.

اگر فضاپیمایی از فضای بی کران به سمت زمین در حال بازگشت باشد، ناگزیر است که در سرعت های خیلی بالا وارد جو شود. این سرعت های بالا شروع می کنند به گداختن سطح در تماس با هوا. بنابراین ما مجبوریم از موادی استفاده کنیم که مقاومت لازم را داشته باشند. از فلزات نمی توان استفاده کرد چون فلزات ذوب و سرخ می شوند و حتی ممکن است کاملا از بین بروند. بنابراین موادی را استفاده می کنیم که هم عایق هستند و هم فداشونده.

مواد فداشونده موادی هستند که وقتی می سوزند، مانع عبور حرارت از خود و رسیدن آن به داخل فضاپیما می شوند. بنابراین؛ سپر ممکن است از ضخامت معقولی برخوردار باشد که بخشی از آن در حین ورود به جو سوخته شود. پس هم مقاومت در برابر حرارت و هم سوخته شدن بخشی از سپر به منظور دفع گرما و هم عایق کاری فضاپیما یک تکنولوژی خواهد بود به نام تکنولوژی سپرهای حراراتی که از مواد متنوع استفاده می کند. به علاوه این مواد باید از ساختار سازه ای قوی برخوردار باشند که در برابر بارهای دینامیکی شدیدی که به آنها وارد می شود، دچار از هم گسیختگی نشوند.

ساخت کپسول زیستی ایران از چه زمانی آغاز شد؟

کار ساخت کپسول زیستی ایران از ابتدای دولت سیزدهم آغاز شد و آن طی دو سال ساخته شد و همین امر نشان‌دهنده رویکرد جدی دولت در حوزه علوم و اکتشافات فضایی و به‌ویژه زیست فضایی است. امروزه ۲۱ کشور در دنیا در حوزه فضایی فعالیت دارند که ایران نیز یکی از این کشورها و جزو ۱۰ کشور برتر دنیاست. البته ایران در حوزه زیست‌فضا نیز جزو ۷ کشور است.

وزن این کپسول زیستی با نام کاوووس که به فضا پرتاب شده، ۵۰۰ کیلوگرم است که تا امروز در صنعت فضایی ایران هیچ‌گاه جرم ۵۰۰کیلوگرمی به فضا پرتاب نشده بود و عمده ماهواره‌های ایرانی نیز بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم وزن دارند.

پرتابگر بومی این کپسول با نام سلمان نیز برای نخستین بار در کشور ساخته شده است و همچنین، برای اولین‌بار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کپسول زیستی ایران قابلیت‌های زیادی دارد؛ در مرحله اول این‌که این کپسول قابلیت‌هایی را تست کرده است که این قابلیت‌ها در نقشه راه اعزام انسان به فضا برخی شرایط اعزام انسان به فضا و حیات آن را در فرایند پرتاب تست کرده است.

موضوع دوم، «سپر حرارتی» است و این کپسول باید بتواند در مقابل تشعشعات خورشیدی مقاومت کند. موضوع سوم، «فشار» است و این کپسول باید بتواند از لحاظ سازه و مسائل مختلف، در مقابل فشار مقاومت کند. موضوع چهارم، «بازگشت و بازیابی» است چراکه این کپسول دارای یک ضربه‌گیر است که از صدمه به کپسول و انسان هنگام فرود جلوگیری خواهد کرد.

با پرتاب این کپسول زیستی جدید، ایران دوباره در مسیر رسیدن به اعزام انسان به فضا قرار گرفت و این امیدواری وجود دارد که با رویکرد جدید و با این پرتاب‌های موفق، بزودی شاهد نخستین فضانورد ایرانی با کپسول و پرتابگر بومی به فضا باشیم و چه‌بسا اگر زنجیره پرتاب‌های کاوشگرهای ایرانی از سال ۱۳۹۲ و در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم قطع نمی‌شد امروز شاهد حضور فضانورد ایرانی با کپسول و پرتابگر بومی در فضا بودیم.

بیشتربخوانید

• جدیدترین کپسول زیستی پرتاب شد+ فیلم

کدام فناوری‌های برای اولین‌بار در تست کپسول زیست آزمایش شدند؟

پیش از این نیز، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوی اطلاعات گفته بود؛‌ «بزودی تست‌های زیرمداری نسل جدید کپسول‌های زیستی را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در کشور انجام خواهیم داد؛ این اتفاق خواهد افتاد و ان‌شاءالله ما را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در مسیر دستیابی به اهدافمان در زیست در فضا نزدیک می‌کند.»

به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، «این کپسول حدودا نیم تن است و قابلیت حمل انسان را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ دارد، منتها تست‌های زیرمداری آن در حال انجام است. باید توجه داشت تا رسیدن به نقطه‌ای که بتوانیم انسان را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ به فضا ارسال کنیم هنوز ۶-۵ سال فاصله داریم، اما باید توجه داشت که ۱۰ سال این حوزه عملا تعطیل بوده است (از حدود سال ۹۱ که موجود زنده «میمون» را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در فاصله ۷۰-۶۰ کیلومتری رفت و برگشت) در حال احیای آن هستیم.»

زارع‌پور در پاسخ به سوالی در مورد ارسال موجود زنده به فضا تصریح کرد: در تست‌های زیرمداری، سامانه‌های ناوبری، چتر فرود و سپرحرارتی که فناوری‌های جدیدی هستند قرار است برای اولین بار تست شوند؛ در قدم بعدی ابتدا موجود زنده و در قدم‌های بعدی در نهایت انسان به فضا ارسال کنیم.

حسین دلیریان سخنگوی سازمان فضایی نیز عصر چهارشنبه و پس از پرتاب موفق کپسول زیستی کاووس با کاوشگر سلمان در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: تست پرتابگر جدید و عملکرد، تست عملکرد اولین کپسول زیستی مخروطی-کروی با جرم ۵۰۰kg، تست عملکرد کلیه زیرسیستم‌ها اعم از توان، مخابرات، پایش شرایط زیستی و تست عملکرد سپر حرارتی، سپر ضربه‌گیر و سیستم کاهش سرعت با موفقیت انجام شدند.

سخنگوی سازمان فضایی همچنین در توئیت دیگری که شامگاه چهارشنبه منتشر کرد، نوشت: «پس از پرتاب موفق جدیدترین کپسول زیستی ایران که با پرتابگر جدید و بومی سلمان پرتاب شد، متخصصان صنعت فضایی ایران اندکی پس از پرتاب، موفق به بازیابی کپسول روی زمین شدند.

وی در ادامه آورده است، «طبق بررسی‌های انجام شده، سپر ضربه‌گیر کپسول زیستی موفق عمل کرده و توانسته مطابق طراحی، انرژی کپسول را هنگام رسیدن به سطح زمین بخوبی تلف کند که ازدستاوردهای مهم این پروژه به حساب می‌آید.

دلیریان نوشته است؛ «اکنون بوردهای داده‌برداری از داخل کپسول خارج و داده‌های ذخیره شده کپسول هم درحال ارزیابی هستند. در ماموریت این کپسول، حمل موجود زنده تعریف نشده بود اما تعدادی "کیت زیستی" توسط کپسول حمل شده و با موفقیت روی زمین بازیابی شده است.»

منبع: فارس