پاییز امسال برای خیلی از اهالی تلویزیون و سینما رنگ و بوی رفتن دارد؛ از بیتا فرهی تا پروانه معصومی که هر کدام تکه‌ای از یاد و خاطره مخاطبان را برای همیشه با خود بردند. پروانه معصومی همیشه تلاش کرد در نقش‌های تکراری هم متفاوت بازی کند و برای همین بود که آخرین بازیش در قامت گیلسوی سریال در کنار پروانه‌ها، درست در میان جان مخاطب نشست.

معصومی را بیشتر ما با کار پلیس جوان به خاطر می‌آوریم. زنی که روایتگر راز پنهان و ملکوت بود و در شرایط خاص هم توانست نمایش همان چهره مهربان، اما مقتدر را داشته باشد و روایتگر مادر شهیدی باشد که با حال و هوای طنز آن را بازی می‌کرد. خودش هم این اواخر مثل گیلسو راهی شمال کشور شد و جایی دریک مصاحبه گفته بود ۲۶سال است زندگی‌اش را به آنجا منتقل کرده است. پروانه معصومی نقش‌های ماندگارش کم نیست.

نقش جواهر در سریال کوچک جنگلی، هاجر همسر مالک اشتر در سریال امام علی (ع) و... برای همیشه در ذهن مخاطبان به یاد می‌ماند. او آن‌قدر کارش را دوست داشت که بازی‌هایش شبیه یک زندگی واقعی بود. مگر می‌شود از ناخدا خورشید گفت و یاد خاتون ناخدا نیفتیم، خاتونی با همان دل نگرانی‌هایش که همیشه چشم انتظار ناخدایش بود. نمی‌توان آن سکانس وداع فیلم ناخدا خورشید را فراموش کردکه خاتون به ناخدا می‌گوید: «ازخیر این سفر بگذر!»، اما ناخدا نمی‌گذرد و خاتون برای همیشه چشم انتظار به دریا می‌ماند!

معصومی درهمین پاییزی که اهالی تلویزیون و سینما داغدار چهره‌هایی مثل فردوس کاویانی و بیتا فرهی هستند، در۷۹سالگی چشم ازجهان فروبست تا خاطره گیلسو و مادرانه‌های دیگرش برایمان خاطره شود. گزارش پیش رو یادنامه‌ای برای زنده‌یاد پروانه معصومی در گفتگو با همکاران اوست و با شاهد احمدلو کارگردان، بهروز مفید تهیه‌کننده، سیدجواد هاشمی، نعیمه نظام‌دوست و نسرین بابایی بازیگر صحبت کرده‌ایم. 

بانویی که مثل ماه بود
شاهد احمدلو، بازیگر و کارگردانی که در سریال ماه عسل با زنده‌یاد پروانه معصومی همکاری داشته است، با شنیدن خبر فوت این هنرمند به قدری شوکه شد که چند ثانیه فقط سکوت کرد و بعد هم اظهار تاسف کرده می‌گوید: چقدر حیف که چنین بانوی هنرمندی را از دست دادیم. بانویی که مثل ماه بود. خیلی از شنیدن این خبر متاسف شدم. چه ثانیه‌های تلخی را می‌گذرانیم. وی ادامه می‌دهد: من هم در سریال ماه عسل و هم در فیلم تلویزیونی پسر ایران که نقش ایران را در این فیلم بازی می‌کرد با هم کار می‌کردیم. واقعا سال تلخی را سپری می‌کنیم و مدام خبر فوت عزیزان هنرمندی را می‌شنویم که هر کدام‌شان برای ما خاطره‌ساز بودند. هنوز از شوک خبر درگذشت خانم فرهی در نیامده بودیم که خبر فوت خانم معصومی را شنیدیم. با روز‌هایی که این قدر تلخ سپری می‌کنیم،‌ای کاش که بیشتر هوای همدیگر را داشته باشیم.

بیشتربخوانید

• سکانس‌هایی خاطره‌انگیز از بازی پروانه معصومی + فیلم

هنرمند با اخلاق و کاربلد
سیدجواد هاشمی نویسنده، بازیگر و کارگردان آثار بسیاری در سینما و تلویزیون است. از جمله مجموعه‌های دادستان، شاهرگ، معراجی ها، وضعیت سفید و معمای شاه. او کارگردانی مجوعه‌هایی چون: یتیمان کوفه، تکیه محله ما، شهر باران و افسون را هم برعهده داشته است. وی که در باران عشق با زنده یاد پروانه معصومی همکاری داشته است، درباره این هنرمند می‌گوید: از شنیدن خبر فوت ایشان خیلی ناراحت و متاثر شدم. خانم معصومی یکی از بازیگران کاربلد، توانمند و با اخلاق سینما، تلویزیون و تئاتر بود. وی ادامه می‌دهد: فکر می‌کنم فقدان استادانی، چون او که می‌توانند سال‌های سال بیشتر از این‌که گذشت، شاگردان فراوان و زبده‌ای را تحویل جامعه هنری و به خصوص بازیگری بدهند، جبران ناپذیر است.
وی می‌افزاید: رفتن چنین هنرمندانی خیلی زود بود و غم انگیز. اما می‌دانم قطعا جایشان خوب است. چون خانم معصومی بسیار بانوی با کرامت و محترم و مهربانی بود و از این نظر می‌گویم اطمینان دارم جایش در دنیا دیگری خوب است. این کارگردان در پایان هم می‌گوید: متاسفانه این چند روز خبر غم‌انگیر فوت دو بانوی هنرمند را شنیدم، دو هنرمندی که جای‌شان تا ابد در هنر این مرز و بوم خالی می‌ماند.
 
مقتدر و مهربان
نعیمه نظام‌دوست اولین نفری بود که خبر فوت این هنرمند را رسانه‌ای کرد. از آنجا که او سعی می‌کند مدام جویای حال هنرمندان و همکارانش باشد، معمولا جزو اولین نفر‌هایی است که اخبار مربوط به هنرمندان را منتشر می‌کند. وی  درباره ویژگی‌های زنده‌یاد معصومی بیان می‌کند: نمی‌دانم از بزرگی خانم معصومی بگویم یا از خانمی یا از این‌که زن مقتدر، مهربان و شریفی بود. به نظرم خیلی آدم حسابی بود. وی ادامه می‌دهد: من سال‌ها پیش در سریال‌های «پلیس جوان» و «دریایی‌ها» افتخار همکاری با این بانوی هنرمند را داشتم و خیلی چیز‌ها از ایشان یاد گرفتم. اما سر فیلم «ساکن کلبه چوبی» دو ماه در لاهیجان با هم زندگی کردیم، بعد از کار با هم خاطره می‌گفتیم و حرف می‌زدیم. خانم معصومی به قدری آدم خوب و درستی بود که وقتی در کنارش بودی، می‌توانستی خیلی چیز‌ها از او یاد بگیری. به‌شدت آدم قابل احترامی بود. وی می‌افزاید: من هروقت می‌خواستم کاری شروع کنم، حتما با ایشان صحبت می‌کردم و مشورت می‌گرفتم. خانم معصومی هم خیلی با حوصله و مهربانی با من صحبت می‌کرد. ولی متاسفانه شرایط زندگی، دوری و سن و سال باعث می‌شود گاهی آدم‌ها از همدیگر دور شوند. شب قبل از فوت ایشان هم از طریق یکی از دوستان شنیدم که بیمارستان رفته و خواستم تلفنی حالش را بپرسم، اما به قدری حالش بد بود که نتوانستیم با هم حرف بزنیم. 

نظام‌دوست همچنین می‌گوید: زندگی خیلی عجیب شده که هیچ چیزی را نباید جدی گرفت. به نظرم مرگ به قدری به همه ما نزدیک شده که نباید به همدیگر بدی یا همدیگر را قضاوت کنیم. باید مثل خانم معصومی خوب زندگی کنیم. بسیار متاسف هستم که ایشان را از دست دادیم. چون بسیار زیبا، دوست‌داشتنی، مهربان و هنرمندی بود که من کلی خاطرات خوبی از ایشان در قلبم دارم.
 
به‌خاطر محرم تن به بازی داد
بهروز مفید را با مجموعه‌های پرمخاطبی که برای تلویزیون ساخته می‌شناسیم. مجموعه‌هایی، چون هشت و نیم دقیقه و محکومین، گمشده و مدرسه ما. وی درباره زنده‌یاد پروانه معصومی بیان می‌کند: من این توفیق را داشتم که در دو سال گذشته به خاطر سریالی که برای ماه محرم آماده می‌شد، یعنی سریال «در کنار پروانه‌ها» با خانم معصومی همکاری داشته باشم. این همکاری در اوج شرایطی بود که کرونا شدت گرفته بود و خیلی از هنرمندان از کار کردن خودداری می‌کردند. وی ادامه می‌دهد: خانم معصومی مدتی بود که در شمال کشور زندگی می‌کرد و وقتی به سراغش رفتیم، گفت که مدتی است توانایی کار کردن ندارد، اما وقتی متوجه شد که این کار به مناسبت ماه محرم است و در عین حال بحث قرآنی در آن مطرح است، پذیرفت و به قول خودش به خاطر دلش در این کار بازی کرد. این تهیه‌کننده می‌افزاید: هم کهولت سن و هم بیماری کرونا که در اوج بود، ضمن این‌که خسرو شهراز بازیگر مقابل ایشان هم کرونا گرفته بود و ما در بیمارستان هم کار می‌کردیم، باعث شد همه فضا را برای ایشان ایزوله کنیم. وی همچنین می‌گوید: به حرمت این کار با این‌که چند نفر در این پروژه کرونا داشتند، اما سر کار می‌آمد و اجازه نداد کار متوقف شود. ما در چنین شرایطی این سریال را ساختیم. از طرفی خانم معصومی خیلی دلی برای محرم کار کرد و اصلا درباره قرارداد و رقم آن صحبتی نکرد.
مفید عنوان می‌کند: خانم معصومی از متانت و آرامشی ویژه برخوردار بود. من فکر می‌کنم او اواخر عمرشان به یک بلوغ جدید و آرامش خاص رسیده بود و این کاملا مشهود بود. بخشی از کار در کنار پروانه‌ها در گرمای شمال گرفته‌شد، که شرایط سختی بود، ولی خانم معصومی این شرایط را تحمل کرد.

انسانی بی‌نظیر
نسرین بابایی با بازی در سریال «وارش» در ذهن مخاطبان مانده‌است. بازیگر مجموعه‌هایی چون: افرا، گذر از رنج‌ها، کوبار، بی‌همگان و مسافران شهر در سریال در کنار پروانه‌ها با زنده‌یاد پروانه معصومی همبازی بوده است. وی می‌گوید: جای بعضی از آدم‌ها را هیچ چیزی نمی‌تواند پر کند. حتی نمی‌تواند نزدیک به این افراد هم باشد. خانم بیتا فرهی و خانم معصومی از همین افراد بودند. وی می‌افزاید: خیلی از استادان محترم را که در طول این سال‌ها از دست داده‌ایم، جزو این دسته از افراد بودند که همچنان جای خالی‌شان در سینما، فرهنگ و هنر این کشور احساس می‌شود. این آدم‌ها بی‌نظیر بودند. خوش به حال کسانی که کنار این انسان‌ها بودند و از آن‌ها یاد گرفتند. خانم معصومی بسیار هنرمند و انسانی بی نظیر بود. متاسفانه هنوز نتوانسته بودیم فوت خانم فرهی را بپذیریم که یکباره متوجه شدیم خانم معصومی را هم از دست داده‌ایم. همین طور اخبار بد پشت سر هم به گوشمان رسید. واقعا متاسف شدم خبر فوت این بانوی هنرمند را شنیدم و افسوس خوردم چه هنرمندانی را در این مدت از دست دادیم که جای خالی‌شان به شدت احساس می‌شود.

سرگرمی مردم با تلویزیون
معصومی در دیداری که با مقام معظم رهبری داشت گفت: من به عنوان زنی که خارج از تهران زندگی می‌کنم، در روستایی در استان گیلان می‌خواهم بگویم تلویزیون برای این قشر برنامه می‌سازد. چون در تهران به اندازه کافی سرگرمی هست؛ بنابراین تلویزیون تعهد شدیدی در قبال این قشر از جامعه دارد.

نقش‌آفرینی در سینما

۱۳۹۷ معکوس
۱۳۹۷ جانان
۱۳۹۲ ترانه شرقی 
۱۳۹۱ ساکن خانه چوبی
۱۳۸۴ سفر به هیدالو
۱۳۸۴ شاهزاده ایرانی
۱۳۸۲ وعده دیدار
۱۳۷۹ مسافر ری
۱۳۷۴ تنگنا
۱۳۷۰ ناصرالدین شاه
۱۳۶۸ تماس
۱۳۶۷ سال‌های خاکستر
۱۳۶۷ طوبی
۱۳۶۶ تحفه‌ها
۱۳۶۶ جهیزیه‌ای برای رباب
۱۳۶۶ خارج از محدوده 
۱۳۶۶ شکوه زندگی
۱۳۶۶ شناسایی
۱۳۶۵ ترنج
۱۳۶۵ چمدان
۱۳۶۵ ملاقات
۱۳۶۵ ناخدا خورشید
۱۳۶۴ جست و جو در شهر
۱۳۶۳ آشیانه مهر
۱۳۶۳ تاتوره
۱۳۶۳ راه دوم 
۱۳۶۳ گل‌های داوودی 

جوایز
برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم گل‌های داوودی از سومین جشنواره فیلم فجر
برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم جهیزیه‌ای برای رباب از ششمین جشنواره فیلم فجر

​​​​​​​حضور موثر در تلویزیون

۱۳۶۳ کوچک جنگلی
۱۳۷۰ امام علی (ع)
۱۳۷۴ سوخته دلان
۱۳۷۷ هم شاگردی‌ها 
۱۳۷۸ ایستگاه
۱۳۷۹ مسافر ری
۱۳۸۰ پلیس جوان
۱۳۸۱ دریایی‌ها
۱۳۸۱ باران عشق
۱۳۸۱ پرده عشق
۱۳۸۲ چهل سرباز
۱۳۸۴ مسافر سحر
۱۳۸۵ تا صبح
۱۳۸۷ یوسف پیامبر
۱۳۸۷ مثل هیچ کس
۱۳۸۷ نشانی
۱۳۸۸ ماه عسل
۱۳۸۹ ملکوت
۱۳۹۱ راز پنهان
۱۳۹۷ مینو
۱۳۹۸ شرایط خاص
۱۴۰۰ در کنار پروانه‌ها

منبع: روزنامه جام جم