افزایش سن بازنشستگی یکی از موضوعات است که صحبت از آن در روز‌های اخیر بسیار زیاد است. ماجرا از این قرار است که نمایندگان مجلس در جلسه علنی روز یکشنبه ۲۸ آبان بند الحاقی بند خ و بند ز ماده ۲۹ لایحه برنامه هفتم توسعه را به تصویب رساندند به این معنا بود که سن بازنشستگی برای گروه‌های مختلف افزایش خواهد یافت.

بلافاصله بعد از انتشار خبر این مصوبه، بسیاری از رسانه‌ها نوشتند که سن بازنشستگی ۱۲سال افزایش پیدا کرده است. حتی برخی دیگر با استناد به این شایعه آن را حاشیه‌ساز و دردسرآفرین عنوان کردند. در این گزارش به جزئیات افزایش سن بازنشستگی پرداخته‌ایم. 

ساماندهی صندوق‌های بازنشستگی یکی از وعده‌های دولت سیزدهم در مرداد۱۴۰۰ بود و از آن زمان تصمیم گرفته شد راهکار‌هایی برای نجات این بخش درنظر گرفته شود. ظاهرا طرحی که اکنون به یک قانون تبدیل شده، اقدام مشترک دولت و مجلس است. براساس آنچه دربند الحاقی بند (خ) ماده ۲۹ لایحه آمده این تصمیم به منظور «کاهش ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و تقویت توان صندوق‌ها» گرفته شده است.

از سوی دیگر طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سن امید به زندگی در ایران از سال۱۳۳۰ تا به امروز از ۴۶سال به ۷۶سال افزایش پیدا کرده، در حالی که طی همین سال‌ها متوسط سن بازنشستگی از ۵۷سال به ۵۱سال کاهش یافته است؛ فاصله سن بازنشستگی تا امید به زندگی که عاملی تعیین‌کننده در میزان سال‌های دریافت مستمری توسط مشترکان صندوق بیمه‌ای و هزینه‌های آن محسوب می‌شود، از منفی ۱۰سال در سال ۱۳۳۰ به حدود مثبت ۲۵ سال در سال ۱۳۹۹ رسیده است.

به عبارت دیگر سن بازنشستگی که ۱۰سال بزرگ‌تر از سن امید به زندگی بوده، اکنون ۲۵ سال کوچک‌تر از آن است. رئیس مجلس شورای اسلامی درباره ابهامات به وجود‌آمده توضیح داد که سقف افزایش سنوات خدمتی برای آقایان «حداکثر۳۵ سال یا ۶۲ سال سن» است و سقف سن بازنشستگی برای خانم‌ها ۵۵ سال است. براساس مصوبه مجلس، میزان افزایش سنوات خدمت پلکانی است و بیشتر افراد در حد چند ماه به سنوات خدمت‌شان اضافه می‌شود و افرادی که به‌تازگی شروع به کار کنند، به میزان سنوات خدمت آن‌ها حداکثر پنج سال اضافه می‌شود.

زمان اجرایی‌شدن افزایش سن بازنشستگی یکی دیگر از ابهامات این مصوبه بود؛ که محسن زنگنه سخنگوی کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه در این باره می‌گوید در صورت تصویب (در شورای نگهبان) این مورد «از سال۱۴۰۳ اجرایی می‌شود»، یعنی برای کسانی که ۲۸ و ۲۹ سال خدمت کرده‌اند، هیچ تغییری اتفاق نخواهد افتاد.

قانون تجربه‌شده

در سال‌های اخیر، سیستم‌های بازنشستگی در سراسر اروپا نیز، با توجه به افزایش سن جمعیت، محدودیت‌های مالی و اصول حاکم بر پایداری صندوق‌ها در حال تغییر به سمت زندگی کاری طولانی‌تر و به تعویق انداختن بازنشستگی است. سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی با استناد به روند افزایش سنوات مورد انتظار برای دوره بازنشستگی، پیش‌بینی کرده است که سن بازنشستگی در کشور‌های عضو همچنان روندی صعودی داشته باشد.

اتحادیه اروپا نیز پیش‌بینی کرده که متوسط سن بازنشستگی تا چندین سال بعد برای مردان به ۶۶.۱ سال و برای زنان ۶۵.۹ سال برسد. همچنین مطالعات حاکی است که در یک دوره ۲۰ساله از سال ۱۹۹۵ تا پایان دسامبر۲۰۱۵، ۵۰کشور ازجمله آلمان، اسپانیا، کره‌جنوبی، فرانسه، یونان و...، به منظور کاهش هزینه‌های مالی، سن بازنشستگی را افزایش داده‌اند. اکثر کشور‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در میانه قرن حاضر دارای حداقل سن بازنشستگی ۶۷ سال خواهند بود. تعدادی از کشور‌ها با ایجاد پیوند مستقیم بین افزایش سن‌بازنشستگی با روند تکاملی امید به زندگی، از این سن نیز فراتر خواهند رفت.

خروج از بحران 

حمیدرضا جیهانی، کارشناس اقتصادی می‌گوید افزایش سن بازنشستگی از ۳۰ سال حداقل به ۳۵‌ سال منطقی است، اما افراد نخبه با اختیار دستگاه و سازمان مربوطه، بازنشسته شوند نه این‌که لزوما با ۳۰‌سال سابقه مجبور به بازنشستگی شوند. او همچنین به ضریب اکچوئری (نسبت پشتیبانی افراد شاغل نسبت به بازنشستگان) اشاره می‌کند و می‌گوید در حالی که در ابتدای انقلاب ضریب پشتیبانی، هفت بیمه‌پرداز در مقابل یک مستمری‌بگیر بود، این ضریب الان به حدود ۳.۵بیمه‌پرداز به یک مستمری‌بگیر کاهش یافته، از طرفی نرخ بازگشت عایدی سرمایه‌گذاری درصندوق‌های بازنشستگی بسیار پایین بوده و این دو مسأله موجب بروز بحران صندوق‌های بازنشستگی شده است. بحران صندوق‌ها موجب شده‌است که هر سال حدود ۲۵درصد منابع عمومی بودجه به صندوق‌های تأمین بازنشستگی و تأمین اجتماعی اختصاص پیدا کند.

رفع تبعیض

هادی ابوی، دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران، معتقد است این مصوبه باید تبعیض میان کارگران و کارمندان را رفع می‌کرد؛ که اگر یک کارگر بعدازدوره بازنشستگی براساس نیاز، درجایی مشغول‌کارشد، تامین‌اجتماعی برای حقوق بازنشستگی‌اش مشکلی ایجاد نکند. در صورتی که کارمندان پس از بازنشستگی باز هم می‌توانند بدون هیچ‌گونه مشکلی مشغول کار شوند.

امید به زندگی (سیدمحمدرضا میرتاج‌الدینی)

موافق افزایش سن بازنشستگی هستم و دولت نیز با آن موافق است. این موضوع چند دلیل اساسی دارد. اکنون در دنیا میانگین سن بازنشستگی بالای ۶۳سال است، از سوی دیگر در کشور ما به دلیل تقویت سلامت و بهداشت امید به زندگی افزایش پیدا کرده، اما سن بازنشستگی ۵۰ سال است. فرد بازنشسته نمی‌رود در خانه بنشیند بلکه جای دیگر مشغول به کار می‌شود و این امر برای جذب جوانان در عرصه اشتغال مفید نیست. افزایش سن بازنشستگی شرایط را برای جوانان هم برای ورود به بازار کار فراهم می‌کند. همچنین باید توجه داشت چند شغله بودن افراد نیز محدود خواهدشد. 

افزایش پلکانی (سید کریم حسینی)

در پیشنهاد دولت افزایش سن بازنشستگی برای همه افراد یکسان بود اما مجلس برای این‌که به مردم فشار کمتری وارد شود، پیشنهاد افزایش سن بازنشستگی را به صورت پلکانی ارائه کرد؛ بنابراین افزایش سنوات خدمت برای افراد مشمول اضافه سن بازنشستگی، به تدریج و پلکانی و بدون این‌که دغدغه و نگرانی داشته‌باشند، صورت خواهدگرفت. برای افراد با ۲۸سال خدمت، هیچ‌گونه افزایش سن بازنشستگی نداریم و به همین ترتیب سن بازنشستگی برای افراد با ۲۵سال، ۲۰سال و ۱۰سال خدمت به تدریج در سال‌های اجرای برنامه هفتم یک تا پنج ماه اضافه پیدا می‌کند.

اصلاح مصوبه (محمد رشیدی)

کمیسیون تلفیق پیشنهاد دولت مبنی بر افزایش سن بازنشستگی را اصلاح و آن را به صورت پلکانی تصویب کرد، به گونه‌ای که فردی که به تازگی مشغول کار شده باید برای بازنشستگی ۳۵سال سابقه خدمت داشته‌باشد، اما مدت زمان خدمت برای بازنشستگی فردی که اکنون ۲۰سال سابقه دارد، کمتراز۳۵سال است. هرچند دولت درلایحه بودجه سال۱۴۰۲ خواستارافزایش سن بازنشستگی بود، اما مجلس یازدهم در جریان بررسی بودجه با این پیشنهاد مخالفت کرد. در حال حاضر صندوق‌های بازنشستگی دچار ناترازی هستند و این موضوع به یکی از اصلی‌ترین مشکلات اقتصادی کشور تبدیل شده‌است.

میراث بی‌تدبیری (احسان ارکانی)

آنچه به‌ عنوان ناترازی صندوق‌های بازنشستگی مطرح است، دستپخت دولت‌های قبل است. افزایش سنوات بازنشستگی در لایحه برنامه هفتم توسعه، انداختن توپ این تصمیم‌گیری به زمین مجلس و دادن نشانی اشتباه است. دولت در لایحه برنامه و در لایحه بودجه دنبال افزایش سن بازنشستگی بود. در حال حاضر به‌علت پایین بودن حقوق پرداختی دولت به بازنشستگان، عملا این قشر عزیز و آبرومند که پس ازسال‌ها خدمت و تلاش درآستانه سالمندی بایستی در رفاه و آرامش باشند، متأسفانه به دلیل نرخ تورم بالا، مشکلات معیشتی، بالا بودن هزینه‌های زندگی و... کماکان بعد از بازنشستگی ناگزیرند مشغول به کار شوند و عملا بازنشستگی واقعی وجود ندارد.

بازدهی پایین صندوق‌ها (جعفر قادری)

طبق آیین‌نامه‌های داخلی مجلس در صورتی‌که موارد تصویبی با تنش‌های اجتماعی و سیاسی روبه‌رو شود، می‌توان با درخواست نمایندگان، لایحه را مجدد طرح و مصوبات جدید را جایگزین کرد، اما از آنجا که قانون افزایش سن بازنشستگی در کمیسیون تلفیق به تصویب رسیده است شامل این آیین‌نامه نمی‌شود و باید در انتظار تایید یا عدم تایید شورای نگهبان باشیم. سوءمدیریت در صندوق‌های کشور موجب ناترازی و مشکلات مالی صندوق‌ها شده است و اکنون متوسط نرخ بازدهی صندوق‌های کشور زیر ۱۰درصد است. افرادی که بیش از ۲۲سال به پایان سن بازنشستگی آن‌ها باقی مانده، زنان با ۳۰سال و مردان تا ۳۵سال سابقه کاری بازنشسته خواهند شد.

منبع: جام جم