رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو با بیان اینکه دمای هوای ایران طی سه ماه گذشته رکورد دوران تاریخی خود را شکسته است، گفت: تغییرات اقلیمی بر روی بارش‌ها نیز اثر گذاشته است؛ به طوری که در یکی دو سال گذشته با حدود ۲۰ درصد کاهش بارش در سطح کشور روبرو بوده‌ایم.

 «محمدرضا کاویان‌پور» رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو اظهار کرد: امروز تغییر اقلیم یک موضوع حائز اهمیت برای بسیاری از کشور‌هاست چرا که می‌توان اثرات این تغییرات را در گوشه و کنار جهان مشاهده کرد. سیل لیبی، سیل یونان یا سیلی که در شمال کشور در روز‌های اخیر رخ داد نمونه‌هایی از این تغییرات است.

وی با تشریح روند تغییرات دمایی در کره زمین، نیم‌کره شمالی، غرب آسیا و ایران بیان داشت: در سال جاری وقوع پدیده ال‌نینو موجب گرم شدن سطح آب اقیانوس‌ها شد که فرآیند گرم شدن کره زمین را نیز شدت بخشید. در همین راستا، تغییر دمای قابل توجهی در سطح آب دریا‌های جهان رخ داد به طوری‌که دمای هوا در ماه آگوست به نزدیک ۲۱ درجه رسید.

کاویان‌پور با بیان اینکه در بحث دمای سطح زمین، معمولاً در همه دنیا تاریخ جولای تا آگوست یعنی از ۱۵ خرداد تا ۱۵ شهریور مورد توجه قرار می‌گیرد، افزود: مقایسه ماه جولای و آگوست امسال نشان می‌دهد که یک افزایش دمای قابل توجهی در سطح زمین رخ داده است.

درجه حرارت کره زمین نسبت به میانگین ۳۰ سال گذشته حدود ۶۶ صدم درجه افزایش داشته است

وی خاطرنشان کرد: پیش از این، گرمترین شرایط در سال ۲۰۱۹ تجربه شد. درجه حرارت کره زمین در آن سال میانگین ۱۶.۶ درجه بود. اکنون در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۶.۹۵ رسیده است. یعنی نسبت به ۲۰۱۹ که گرمترین شرایط را پشت سر گذاشته‌ایم، گرمای متوسط کره زمین حدود ۳ دهم درجه تغییر کرده است. شاید تصور این باشد که سه دهم، عدد بزرگی نیست، ولی این سه دهم ممکن است در یک نقطه یک دهم و در جای دیگر سه درجه تغییر دما باشد.

کاویان‌پور بیان کرد: این تغییرات درجه حرارت کره زمین نسبت به میانگین ۳۰ سال گذشته حدود ۶۶ صدم درجه افزایش دما را نشان می‌دهد که اگر با متوسط دمای ۳ ماه اخیر مقایسه کنیم، گرمترین دوران تاریخی کره زمین از سال ۱۸۰۰ تاکنون را نشان می‌دهد که حدود ۰.۳ درجه افزایش دما را تجربه می‌کند.

وی با اشاره به وضعیت تغییرات دما در نیم‌کره شمالی گفت: در نیم کره شمالی وضعیت کمی مناسب‌تر است. دمای هوا در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۹.۵ درجه بوده است و متوسط آن ۱۸.۵ درجه بوده است یعنی اختلاف دمای مشاهده شده در نیم کره شمالی حدود ۹ دهم تا یک درجه است که کشور ما در این نیم کره واقع است. در غرب آسیا نیز متوسط دمای سه ماه اخیر به دمای ۳۱.۲ درجه رسیده که نشان‌دهنده حدود ۱.۲ درجه افزایش دمای هواست و اختلاف آن نسبت به دراز مدت ۱.۱ درجه است.

دمای هوای ایران طی سه ماه گذشته رکورد دوران تاریخی خود را شکست

رئیس مؤسسه تحقیات آب وزارت نیرو با اشاره به شرایط تغییر دما در ایران گفت: دمای هوای ایران علاوه بر اینکه طی سه ماه گذشته رکورد دوران تاریخی خود را شکسته است، اختلاف دما در مقایسه با میانگین ۱۹۸۰ تا اکنون، نزدیک ۱.۲۵ تا ۱.۳ درجه است. یعنی درست است که کره زمین با تغییرات دمایی ۰.۶۶ درجه در این سه ماه روبرو بوده، ولی ایران ۱.۳ دهم درجه را تجربه کرده است.

وی گفت: توزیع این تغییرات درجه دمایی در کشور به گونه‌ای است که در برخی نقاط تغییرات دمایی بین ۳ تا ۵ درجه و در برخی نقاط دیگر بین یک تا دو درجه بوده است؛ بنابراین هم از لحاظ توزیع زمانی و هم از نظر توزیع مکانی شرایط امسال شرایط بسیار ویژه‌ای بود. امسال که از اول مهر سال آبی آغاز می‌شود تا ۳۱ شهریور، سازمان هواشناسی نیز خبر از ۱.۱ درجه افزایش دما نسبت به درازمدت تاریخی کشور داد و در این شرایط فقط در فصل تابستان متوسط ۱.۲ درجه را تجربه کرده‌ایم.

کشور در یکی دو سال گذشته با حدود ۲۰ درصد کاهش بارش روبرو بوده است

وی با بیان اینکه این شرایط اقلیم بر روی بارش‌ها نیز اثر گذاشته است، خاطرنشان کرد: در یکی دو سال گذشته در سطح کشور با حدود ۲۰ درصد کاهش بارش روبرو بوده‌ایم. این کاهش ۲۰ درصدی، ممکن است در برخی نقاط ۵۰ درصد بوده و در برخی نقاط دیگر ۱۰ درصد که این توزیع نوسانات بارشی در سطح کشور قابل توجه است.

کاویان‌پور خاطرنشان کرد: افراد مسن جامعه ما همیشه پاییز، زمستان و بهار را با بارش‌های طولانی مدت به خاطر می‌آوردند. بارش‌هایی که کم کم در دل خاک نفوذ کرده و سفره آب زیرزمینی را تقویت می‌کرد و هوا را بهبود می‌بخشید؛ اما اکنون نزولات جوی به بارش‌ها لحظه‌ای و نقطه‌ای تبدیل شده است.

چالش بارش‌های لحظه‌ای و نقطه‌ای به جای بارش‌های ممتد

وی افزود: این یعنی درست است که این ۲۰ درصد کاهش بارش را داشتیم، اما توزیع آن متأسفانه هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی نامتعادل بوده و به جای اینکه بارش ممتد داشته باشیم، همان میزان بارش را در زمان کوتاه تجربه کردیم.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو بیان داشت: در چنین شرایط بارشی، زمین ظرفیت جذب این بارش‌ها را ندارد و سیلاب‌های مخربی ایجاد می‌شود که به صورت نقطه‌ای در گوشه و کنار کشور مشاهده می‌شود که سیلاب‌های پایین دست سد کرج، امامزاده داوود، استهبان و فیروزکوه، نمونه‌هایی است که در آینده با آن‌ها بیشتر روبرو خواهیم بود.

با کاهش تراز دریای خزر تحت تأثیر پدیده گرمایشی روبرو هستیم

کاویان‌پور با بیان اینکه در کنار این مسئله، نشانه‌های دیگری نیز به تغییر اقلیم در کشور کمک می‌کند، گفت: یکی از آن‌ها کاهش تراز دریای خزر است که تحت تأثیر پدیده گرمایشی اتفاق افتاده است. در این خصوص گزارش‌هایی خدمت دولت و وزیر محترم ارسال شده که با حساسیت در حال دنبال شدن است.

وی اظهار داشت: دومین مسئله‌ای که کمتر به آن توجه می‌شود، ذخایر برفی در یخچال‌ها است. یخچال‌ها محل‌هایی هستند در تراز ارتفاعی چند هزار متر که مردم معمولی با آن آشنا نیستند؛ اما کوهنوردان که معمولاً به این ارتفاعات صعود می‌کنند، با تغییرات سطح و ضخامت این یخچال‌ها روبرو هستند.

کاویان‌پور ادامه داد: آب شدن این یخچال‌ها، چشمه‌های آب گوارایی را در بسیاری از شهرستان‌ها فراهم می‌کند که کاهش حجم آن‌ها در دراز مدت می‌تواند منابع آبی بخش‌هایی از کشور و نواحی شمالی و مرکزی را تحت تأثیر قرار دهد و ضروری است که با این مسئله با درایت، حساسیت و دانش لازم روبرو شویم.

فرآیند گرم شدن زمین حداقل تا افق ۲۱۰۰ ادامه دارد

وی خاطرنشان کرد: چیزی که مجامع علمی دنیا تحت عنوان ipcc به ما می‌گویند و گزارش‌های آن دارد در دنیا پخش می‌شود و به ایران هم می‌رسد، فرآیند گرم شدن زمین حداقل تا افق ۲۱۰۰ یک امر پذیرفته شده است.

کاویان‌پور گفت: کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون پاریس تلاش کردند که این فرآیند را به طریقی کُند کنند؛ اما اتفاقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که نتوانستند تأثیر لازم را بگذارند. ضمن اینکه مدیریت گاز‌های گلخانه‌ای و نواسانات اقلیمی مانند ال‌نینو هم این روند را تشدید کرده است.

وی افزود: بنابراین باید به این دورنما که فرآیند افزایش درجه هوا به احتمال زیاد ادامه خواهد داشت و در آینده نیز با نوسانات بارشی شامل کاهش و تغییرات زمانی و مکانی آن روبرو هستیم، توجه کنیم.

تنها راه مقابله با آسیب‌های تغییرات اقلیمی، مدیریت سوخت‌ها و توسعه سوخت‌های پاک است

کاویان‌پور تنها راه مقابله با آسیب‌های تغییرات اقلیمی را مدیریت سوخت‌ها و توسعه سوخت‌های پاک دانست و اظهار داشت: این مدیریت، نسبت به وضعیت هر کشوری می‌تواند متفاوت باشد. ما باید به آن نگاه دانشی داشته باشیم و برای چنین روند‌هایی آماده باشیم.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب اذعان کرد: اطلاعات موجود در سطح کره زمین، در سطح منطقه و نیز در کشور ما اطلاعات کمی است و نیاز به رصد دارد. چون تغییرات اقلیمی چیزی نیست که با دو سال و سه سال بررسی بتوانید به روند آن پی ببرید و نیاز به ده‌ها سال مطالعه دارد تا بتوانید روند آن را حفظ و تبدیل به مدل کنید؛ به شرط آنکه در این سال‌ها اتفاق خاصی نیفتد که بخواهد این روند را تغییر دهد.

باید برای فراهم کردن زمینه پایدار اقلیمی برای آیندگان تلاش کنیم/ نیازمند آمایش آب‌محور هستیم

وی افزود: بنابراین به عنوان کشوری که مرز‌های دانش در آن گسترده است و دانشمندان و دانشگاه‌های خوبی دارد و مدیران فهیمی در مجموعه مدیریت کلان کشور در حال کار هستند که به این مسائل توجه دارند، باید تلاش شود که برای آیندگان یک زمینه پایدار اقلیمی ایجاد شود تا ظرفیت‌های تولیدی آینده که به این منابع وابسته است درگیر ناپایداری نشود.

کاویان‌پور با تأکید بر اینکه در بحث کشاورزی و امنیت غذایی و همچنین کشت‌هایی که استراتژیک ضرورت دارد که به الگوی کشت توجه شود، گفت: این مهم نیازمند آمایش آب‌محور در کشور است.

ایجاد وزارتخانه تغییر اقلیم در برخی کشور‌ها

رئیس مؤسسه تحقیقات آب تصریح کرد: در برخی کشور‌ها وزیری به عنوان وزیر تغییر اقلیم ایجاد شده است. این نشان می‌دهد که در بالاترین ارکان این کشور‌ها که کم هم نیستند، بحث تغییر اقلیم جدی شده و دستگاه‌ها به یک مدیریت و هماهنگی در این بحث نیاز دارند. چرا که اگر اینطور نباشد، در آینده بخش‎‌های تولیدی، امنیتی، اجتماعی و سیاسی دست خوش این چالش قرار می‌گیرد.

یک مدیریت کاملاً هوشمند در مسائل مرتبط با آب در حال اجراست

وی گفت: من به عنوان یک عضو هیئت علمی دانشگاه که در مجموعه وزارت نیرو خدمت می‌کنم احساس می‌کنم یک مدیریت کاملاً هوشمند در مسائل مرتبط با آب در حال اجرا است. بر این مبنا حوضه‌های آبریز دائماً تحت نظر قرار می‌گیرند؛ با توجه به گزارشاتی که هم از ناحیه ما و هم از ناحیه سازمان هواشناسی به مجموعه مدیران کشور ارائه می‌شود، در مسئله مدیریت منابع و مصارف مورد استفاده و دقت نظر قرار می‌گیرد.

رئیس مؤسسه تحقیات آب وزارت نیرو اظهار داشت: معمولاً رویه‌های سخت‌گیرانه برای مقابله با شرایط آبی و دمایی مورد توجه است و تلاش می‌شود این سطح به بهترین نحو مدیریت شود. اما آب یک موضوع فرابخشی است و اینکه کشور‌ها وارد مباحث تغییر اقلیم و بحث‌های مدیریت کلان اجرایی کشور می‌شوند، بخشی از آن به همین موضوع باز می‌گردد.

وی افزود: رشد صنعت و ارتباط آن با منابع موجود، توسعه شهری و ارتباط آن با منابع، کشاورزی و رعایت الگوی کشت موضوعات فرابخشی است که شورای عالی آب و مجموعه‌هایی از این دست باید کارآمدی خودشان را نشان دهند. امیدوارم با درایت و دانشی که در سطح کشور داریم و با درایتی که مدیران کلان کشور به کار خواهند گرفت، بتوانیم این موضوعات را هم سپری کنیم.