به گزارش سرويس علمي، پزشكي باشگاه خبرنگاران؛ بديهي است كه در صورت بروز مشكلات پوستي پيشرفته‌تر و يا تداوم همين مسائل اوليه پس از درمان با داروهاي بدون نسخه، مراجعه به پزشك متخصص پوست و پيگيري درمان توصيه شده اجتناب ناپذير خواهد بود.

الف) درماتيت تماسي يا اگزما:

يكي از شايعترين مشكلات پوست مي‌باشد كه در نتيجه تماس با مواد خارجي (آلرژن يا محرك) ايجاد مي‌شود و مي‌تواند به دو صورت حاد يا مزمن بروز كند. در مرحله حاد، خارش، قرمزي، دانه دانه شدن، تاول و تورم موضع مشاهده مي‌شود كه معمولاً اين ضايعات بصورت تكه تكه در بدن منتشرند.
در موارد مزمن، پوست ضخيم و شاخي شده و در نتيجه خاراندن كنده شده، كبره بسته و ممكن است به عفونت ثانويه مبتلا شود.
درماتيت تماسي برحسب عامل ايجاد كننده به دو دسته درماتيت تماسي تحريكي و درماتيت تماسي آلرژيك يا حساسيتي تقسيم مي‌شود.

1) درماتيت تماسي تحريكي:

كه در اثر عوامل محرك اوليه يا ثانويه ايجاد مي‌شود. محركهاي اوليه نظير يك اسيد قوي، در همان تماس اول منجر به واكنش پوست مي‌شوند، اما محرك‌هاي ثانويه نظير عوامل شوينده، صابونها، مواد آرايشي و داروهاي موضعي، در صورت تماس مكرر با پوست، به درماتيت منجر مي‌شوند.
علائم اين نوع درماتيت مي‌تواند از يك سرخي معمولي پوست آغاز شود كه با خاراندن تا حد زخم شدن پوست پيش مي‌رود. محركهاي اوليه باعث سرخي و خارش پوست و يا زخمي شدن آن مي‌شوند، ولي محركهاي ثانويه التهابات خفيف دراز مدت ايجاد مي‌كنند كه به علائمي شبيه درماتيت مزمن منجر مي‌گردند.

2) درماتيت آلرژيك يا حساسيتي:

نوعي واكنش ايمني بدن نسبت به عوامل آلرژن يا حساسيت زا نظير مواد آرايشي برخي داروهاي موضعي، زيورآلات، گياهان سمي و غيره مي‌باشد.
اولين قدم براي درمان درماتيت تماسي، قطع تماس با عوامل محرك يا آلرژن است. سپس مي‌توان با استفاده از داروهاي موضعي بي‌حس كننده، ضد خارش و ضد التهاب به درمان علامتي بيماري پرداخت.

ب- ادرار سوختگي نوزادان:

ادرار سوختگي يا درماتيت كهنه بچه، از شايعترين انواع درماتيت در ميان نوزادان است كه بصورت يك التهاب پوستي حاد و گذرا بروز مي‌كند و مي‌تواند منجر به سوختگي، خارش و در نتيجه برهم خوردن آرامش و خواب نوزاد گردد.
يكي از شايعترين عوارض ادرار سوختگي، عفونتهاي باكتريايي و قارچي موضع است كه آنهم از رطوبت، گرما و قليايي بودن محيط، ناشي مي‌شود و عوارض جدي‌تري بدنبال خواهد داشت. در نتيجه در رابطه با اين مسئله پيشگيري كه بسيار هم آسان است، از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار مي‌باشد.

نكات مهم براي پيشگيري از ادرار سوختگي:

* تا آنجا كه امكان دارد، موضع را تميز و خشك نگاه داريد:
- كهنه يا پوشك خيس نوزاد را هر چه سريعتر تعويض كنيد.
- شبها اغلب نوزاد به فاصله كوتاهي پس از بخواب رفتن ادرار مي‌كند. بنابراين تعويض كهنه يا پوشك در اين هنگام از ادرار سوختگي شبانه جلوگيري مي‌كند.
- پس از هر بار دفع ادرار يا مدفوع، موضع را با آب ساده يا صابون بچه شسته، خوب آبكشي كنيد. سپس موضع را خشك نموده و بگذاريد تا قبل از بستن مجدد هوا بخورد. مي‌توانيد قبل از بستن مجدد، از پودر تا لك استفاده نمائيد.
- هرگز از قسمتهاي خيس كهنه براي پاك كردن نوزاد استفاده نكنيد زيرا با اين كار خود آلودگي را روي پوست نوزاد پخش خواهيد كرد.
* توجه داشته باشيد كه كيفيت، لطافت و قدرت جذب پوشك يا كهنه بچه در پيشگيري از اين مشكل بسيار مهم است.
** در صورت استفاده از كهنه‌هاي پارچه‌اي، آنها را با محلولهاي ضد عفوني كننده‌اي نظير ستريميدسي يا ساولن (مراجعه به تك‌نگار اين دارو) ضدعفوني نمائيد.
و اما اگر ادرار سوختگي بروز كند، مي‌توان از فرآورده‌هاي التيام بخش موجود بهره گرفت ولي در صورت بروز هرگونه عفونت در موضع احتياط نموده وبا پزشك مشورت نمائيد.
**هشدار: مصرف پمادهاي ضد التهاب استروئيدي (كرتن‌ها) نظير تريامسينولون- بتامتازون- هيدروكورتيزون- فلئوسينولون
و ... به اين منظور، كاملاً نابجا بوده و به عوارضي نظير نازكي و شكنندگي پوست و در نتيجه افزايش احتمال بروز عفونت در موضع منجرخواهد شد. مصرف اين پمادها در اين رابطه و ساير مشكلات پوستي، تنها با تجويز پزشك
مجاز است.

ج) آكنه يا جوش غرور جواني:

بثورات جلدي است كه از التهاب غدد چربي پوست خصوصاً در نواحي صورت، سينه و پشت ناشي مي‌شود. متأسفانه بدليل شيوع بالاي اين مسئله در ميان جوانان، امروزه خوددرماني آن بسيار متداول شده است در حاليكه رسيدن به يك نتيجه مطلوب در درمان آكنه، مستلزم تشخيص صحيح و تدوين يك درمان منطقي توسط پزشك متخصص مي‌باشد. بنابراين درمان اين مشكل، در مبحث داروهاي بدون نسخه نمي‌گنجد

ح) جرب يا گال:

عامل آن انگل ساركوپتس اسكابيه‌ئي (Sarcoptes scabiei) مي‌باشد كه از طريق تماس فرد آلوده به شخص سالم منتقل مي‌شود. از اين جهت خطر بروز آلودگي به سادگي نزد كليه افراد خانواده، دانش‌آموزان، زندانيان و غيره وجود دارد.
علائم ابتلاء:
- خارش در نواحي آلوده پوست.
- تاولهاي مرواريدي شكل
- دالان زير پوستي كه توسط انگل ايجاد مي‌شود و در روي پوست بصورت نقطه چين‌هاي زرد روشن تا قهوه‌اي و به حالت زيكزاك مشاهده مي‌شود.
در درمان اين بيماري از بنزوئيل بنزوات و كروتاميتون (رجوع به تك‌نگار اين دارو) استفاده مي‌شود ولي جهت درمان علامتي خارش ناشي از آن مي‌توان از ساير فرآورده‌هاي ضد التهاب و ضد خارش پوستي بهره گرفت.

د) خشكي و ترك خوردگي پوست:

اين مسئله كه معمولاً بصورت فصلي غالباً در فصل زمستان بروز مي‌كند، مي‌تواند عارضه ساير بيماريهاي پوستي نظير درماتيت تماسي باشد. تماس با مواد شوينده و پاك كننده، سوء تغذيه و آسيب فيزيكي لايه‌هاي پوست، از مهمترين عوامل ايجاد آن هستند و علائم آن عبارتند از خشونت و فلسي شدن پوست، از دست دادن انعطاف، ترك خوردگي، پوسته ريزي، التهاب و خارش.
خوشبختانه، براي رفع اين مشكل فرآورده‌هاي بسيار متنوعي در دسترس مي‌باشند كه مؤثرترين آنها، وازلين (رجوع به تك‌نگار اين دارو) و اوسرين هستند كه پايه غالب پمادها را تشكيل مي‌دهند

ز) تبخال:
شايعترين عفونت ويروسي پوست است كه عامل آن ويروس هريس سيمپلكس (Herpes Simplex) مي‌باشد. تيپ يك اين ويروس بيشتر بر روي لبها و تيپ دو آن در اندامهاي تناسلي مشاهده مي‌شود كه در نتيجه از طريق تماس جنسي انتقال مي‌يابد.
براي درمان تبخال مي‌توان از داروهاي ضد تبخال نظير ميرتوپلكس (رجوع به تك‌نگار اين دارو) بهره جست اما توجه داشته باشيد كه در صورت عدم پاسخ به اين دارو، حتماً به
پزشك مراجعه كنيد.

و) گزش حشرات:
نيش زنبور عسل- زنبور زرد- زنبور سرخ، زنبور بي‌عسل و مورچه معمولاً دردناك بوده، مي‌تواند منجر به ناراحتي، بيماري و واكنشهاي حساسيتي موضعي (با علائم جلدي نظير كهير و ساير بثورات جلدي) و يا واكنشهاي حساسيتي شديد (با علائم تنفسي و قلبي- عروقي) گردد.
عموماً در افراد طبيعي، گزش يا نيش حشرات تنها باعث تحريك موضعي، التهاب، تورم و خارش مي‌شود كه فرد را وادار به مالش و خاراندن موضع مي‌كند. اما ممكن است در افراد حساس، واكنش‌هاي حساسيتي ايجاد كند كه مستلزم ارجاع بيمار به اورژانس گردد. البته امروژه با استفاده از روشهاي ايمونوتراپي (ايمني درماني)، توانسته‌اند حساسيت بسياري از افراد را كاهش داده و حتي كاملاً از ميان ببرند.
ممكن است برجستگي يا زگيل محل نيش يا گزش ماهها بر جاي بماند يا در شرايط ابتلاء به عفونت، مشكلاتي نظير زرد زخم، كورك يا اگزما بروز كند.
كالامين (رجوع به تك‌نگار اين دارو)، بنزوكائين (رجوع به تك‌نگار اين دارو)، ضد هيستامينها (ديفن هيدرامين در تركيب كالامين- دي)- بنزآلكونيم كلرايد- كامفر و منتول مي‌توانند در تخفيف علائم ناشي از گزش يا نيش حشرات مؤثر واقع شوند.

اقدامات اوليه در صورت گزش حشرات:
- كمپرس آب سرد جهت كاهش خارش، تورم و درد موضع و كاهش سرعت جذب زهر.
- بيرون كشيدن فورري نيش يا كيسه زهر در مورد زنبور.
- ضد عفوني موضع توسط ضد عفوني كننده‌هاي موضعي.

هـ- سوختگي‌ها:
سوختگي باعث مرگ سلولهاي پوست، انعقاد پروتئينها، تخريب عروق جلدي و خروج مايعات از آنها و در نتيجه بروز ظاهر مرطوب و تاول (در سوختگيهاي درجه دوم و سوم) در موضع مي‌شود. به اين ترتيب در سوختگيهاي خيلي عميق، مقادير زيادي از مايعات و املاح بدن از عروق خارج گرديده، در نتيجه سيستم گردش خون دچار مشكل شده و شرايط شوك ايجاد مي‌شود. بنابراين حتي بيمار به بستري شدن در بيمارستان و تزريق وريدي مايعات به منظور جبران مايعات از دست رفته نياز پيدا مي‌كند. صرفنظر از برهم خوردن تعادل مايعات و املاح بدن، خطر ابتلاء به عفونت نيز از عوارض بسيار مهم سوختگيهاست و به همين منظور از آنتي بيوتيكهاي موضعي نظير سيلورسولفاديازين (رجوع به تك‌نگار اين دارو) استفاده مي‌شود اما در موارد شديدتر، تجويز آنتي بيوتيكهاي خوراكي و حتي تزريقي نيز ضرورت مي‌يابد.
اصولاً سوختگيها را بر اساس عمق به 3 درجه تقسيم بندي مي‌كنند:

درجه يك- سرخي پوست كه با فشار از بين مي‌رود اما ناحيه سوخته دردناك است.

درجه دوسطحي- تاول تركيده يا نتركيده دارد و پوست زير تاول سرخ بوده، ناحيه سوخته در تماس بسيار حساس است.

درجه دو عمقي- پوست خشك، سفيدو نرم است، حساسيت ناحيه سوخته به تماس و سوزن كم شده ولي كاملاً از بين نرفته است.

درجه سه- پوست قهوه‌اي و سفت و چرم مانند است و در ناحيه سوخته با بي‌حسي مواجهيم.

اقدامات اوليه در انواع سوختگي (خفيف)

1- سوختگي در اثر حرارت: موضع را زير شير آب سرد گرفته، سپس تا از بين رفتن كامل احساس درد، در آب سرد ساكن نگهداريد. در اين نوع سوختگي عموماً بدليل عدم بروز تاول در موضع، نيازي به پانسمان نيست.
2- سوختگي توسط جريان برق:
معمولاً ضايعه تنها در محل عبور جريان ايجاد مي‌شود كه غالباً عميقتر از آن است كه بتوان خوددرماني نموده بايد بلافصله به پزشك مراجعه كرد مگر آنكه در محدوده بسيار كوچكي باشد.
3- سوختگي در اثر تماس با مواد شيميايي:
موضع را از هرگونه پوشش آزاد نموده، با جريان آب سرد شستشو دهيد (بمدت 15 دقيقه در مورد مواد اسيدي و تا زمان از بين رفتن حالت ليزي و لزجي پوست در مورد مواد قليايي) و اما در صورت تماس با چشمها، 30 دقيقه شستشو توصيه مي‌شود كه بايد حتماً از سمت داخلي چشم (مجاور بيني) به سمت خارجي چشم صورت بگيرد. سپس چشم را با يك پوشش استريل (گاز استريل) پوشانده، به پزشك مراجعه نمائيد.
4- آفتاب سوختگي:
معمولاً در حدي است كه بخودي خود بهبود مي‌يابد تنها كافيست كه هر چه سريعتر خود را از محدوده نور مستقيم خورشيد خارجي نمائيد. اما در صورتيكه سوختگي در ناحيه چشمها و اندامهاي تناسلي خارجي باشد كه به سوختگي درجه دوم منجر شود و يا اينكه بيمار از درد شديد رنج ببرد، حتماً بايد به پزشك مراجعه كرد.
همچنين در صورتيكه بيش از %10 سطح بدن كودكان و 15 الي %20 سطح بدن بالغين بسوزد. در اين بيماران گرمازدگي بشدت شايع است كه از علائم آن مي‌توان به افزايش دماي بدن، سرگيجه، ضعف يا تشنج اشاره كرد. در اين شرايط نيز بيمار بايد فوراً به يك مركز اورژانس ارجاع شود.
بطور خلاصه، در مورد سوختگيهاي كوچك درجه اول و دوم كه غالباً خودبخود بهبود مي‌يابند، هدف اصلي تخفيف درد ناشي از سوختگي و حفاظت موضع از هوا و پيشگيري از خشكي و عفونت آن است. به اين منظور، پس از كمپرس سرد، موضع را با آب و صابون ملايم (و يا سرم شستشو) شستشو دهيد. براي خشك كردن مي‌توانيد از يك حوله تميز استفاده كنيد ولي هرگز حوله را روي زخم نكشيد. سپس موضع را با يك پوشش مناسب (گاز وازلينه و باند) پانسمان كنيد. البته در صورت لزوم مي‌توانيد از پمادهاي سوختگي نيز بهره بگيريد. اگر ناحيه سوخته شده ترشح داشته باشد، 3 تا 6 بار در روز و هر بار 15 تا 30 دقيقه شستشو با آب و صابون ملايم مي‌تواند بسيار مفيد باشد.
توجه داشته باشيد كه پانسمان زخم بايد هر 2 روز تعويض شود. در صورت چسبندگي گاز به زخم، مي‌توانيد آنرا در آب گرم بخيسانيد تا به آرامي از زخم جدا شود. در حين تعويض پانسمان بايد موضع را از لحاظ ابتلاء به عفونت بررسي نمود. علائم اوليه عفونت مي‌توانند بصورت التهاب لبه زخم، تاولهاي جديد يا تشديد درد بروز كنند كه در اين صورت بايد به پزشك
مراجعه نمود.
توجه داشته باشيد كه در صورت خيس شدن پانسمان زخم، بايد از پانسمان دائمي آن پرهيز نموده و گاهگاه آنرا هوا داد./ح