نقش رسانه و فضای مجازی در آشنایی با سیره و سبک زندگی رضوی
یک طلبه حوزه علمیه و کارشناس سواد رسانه‌ای و فضای مجازی از نقش رسانه و فضای مجازی در آشنایی با سیره و سبک زندگی رضوی می‌گوید.
امروز سوم ربیع الاول است. روزی که پرچم گنبد مطهر رضوی بعد از دو ماه عزاداری به رنگ سبز مزین شد. این روز‌ها عزاداران شهادت علی ابن موسی الرضا علیه السلام به مرور بارگاه منور رضوی را وداع گفته و در حال بازگشت به شهرشان هستند یا حریم مقدس رضوی را ترک کرده‌اند. هنوز بیش از چند روز از عزای حضرت شمس الشموس نمی‌گذرد. روزی که دسته‌های عزاداری از گوشه و کنار ایران، در صحن‌های حرم مطهر حضور داشتند و در رثای ثامن الحجج علیه السلام در گوشه گوشه حرم مرثیه خواندند و اشک ریختند.
احساسی که در انبوه محتوای منتشر شده در فضای مجازی هم وجود داشت و هشتگ‌های امام رضایی برای چندساعتی جزو ترند‌های شبکه‌های اجتماعی شده بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در آخرین روز از ماه صفر، هشتگ‌های برکت ایران، شمس الشموس، ولایت عشق در ساعت‌هایی جزء سه موضوع برتر در آمار ترند‌های شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) بودند. مواردی که با مرور آن‌ها یک سوال مهم مطرح می‌شود. این که رسانه و فضای مجازی در آشنایی با سیره و سبک زندگی رضوی چه نقشی ایفا می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال سراغ یک طلبه حوزه علمیه قم و کارشناس سواد رسانه‌ای رفتیم.
بیشتربخوانید
راهبرد رسانه‌ای امام رضا (ع)
حجت الاسلام علیرضا تقوایی می‌گوید: وقتی از امام رضا (ع) حول موضوع رسانه صحبت می‌شود یاد حدیثی از حضرتشان می‌افتم که می‌فرمایند: «رَحِمَ اللهُ عَبداً أَحْیَا أَمْرَنَا»؛ فَقُلْتُ لَهُ: وَکَیْفَ یُحْیی أَمْرَکُمْ؟ قَالَ: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَیُعَلِّمُهَا النَّاسَ، فَإِِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا»... اگر مردم، محاسن و زیبائی‌های کلام ما را بدانند از ما پیروی می‌کنند.
شاید این سوال برای مخاطب پیش بیاید که مگر کلام معصوم، زشتی و ناپسندی هم دارد؟ در واقع تاکید امام رضا علیه السلام بر زیبایی‌های کلام ائمه طاهرین علیهم السلام چه وجهی می‌تواند داشته باشد و منظورشان کدام بخش یا کدام نوع از کلامشان است؟
ولی ما از منظر دانش و سواد رسانه‌ای به وضوح می‌دانیم که تاکید حضرت در اینجا چه بسا معطوف به یک راهبرد صحیح رسانه‌ای است؛ همان مواردی که در ارزش‌های خبری و برای خبرنگاران اهمیت دارد تا بتوانند خبر موثر تولید کنند و به طور تجربی بشر در روابط انسانی به آن توجه پیداکرده است. ارزش‌هایی مانند شهرت، تازگی، بزرگی، فراگیری، مجاورت، برخورد و شگفتی؛ به نظر می‌آید این ارزش‌ها در واژه حسن کلام قابل ارزیابی هستند. به این ترتیب با توجه به فرمایش امام رضا علیه السلام باید مواردی را عرضه کنیم که بر اساس ارزش‌های خبری مورد اقبال مخاطب قرار بگیرد. اگر مخاطب با زیبایی‌های کلام معصومین یا به عبارتی با ارزش‌های خبری در کلام اهل بیت علیهم السلام مواجه شود از ایشان تاثیر می‌پذیرد و سیره معصومین را نصب العین قرار می‌دهد.
روز‌ها و هفته‌هایی که برای تلنگر به خودمان بود
این کارشناس معارف و سواد رسانه‌ای پس از بیان موضع تولید محتوای رسانه‌ای در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام، نسبت به موضع مخاطب ادامه می‌دهد: مخاطب شیعه در مواجهه با رسانه و فضای مجازی، اول باید نقطه مطلوب خودش را پیدا کند. باید تکلیف را روشن کند که اگر در اینستاگرام، ایمیل، پیام‌رسان‌ها و... می‌گردد، چه چیزی به دست می‌آورد؟ باید توجه داشته باشد که اطلاعات کم عمق، اما زیاد، هیچ دانشی را ایجاد نمی‌کند و انسان را دچار لغو خواهد کرد. ایامی مثل دهه آخر صفر و روز‌های وداع با دو ماه عرض ارادت و عزاداری در مصائب خاندان رسالت، فرصتی برای این تلنگر بود که ببینیم حواس مان به خودمان هست؟ به عنوان نمونه در واقعه عاشورا، متعرضان به اهل بیت عصمت علیهم السلام نه در دایره کفار می‌گنجیدند و نه در زمره مشرکین بودند. این که نوه پیامبر اکرم (ص) از طرف کسانی به شهادت می‌رسد که جزو امت پیامبر صلی الله علیه و آله شمرده می‌شوند، جای تامل دارد و در واقع تلنگری است برای خودمان که ببینیم ما امروز کجای این ماجرا هستیم.
اهمیت انس با قرآن در فضای مجازی
حجت الاسلام تقوایی می‌گوید: اگر بخواهیم راه حل جامعی بدهیم که دست مان در همه ابعاد فعالیت‌های رسانه‌ای و فضای مجازی جلوتر باشد، این است که قوه فکری افراد را تقویت کنیم. قوه فکر و اندیشه همواره با اندیشیدن و مواجهه فعال با اندیشه‌های دیگران تقویت می‌شود. یعنی هر داده‌ای را قبول نکن و نپذیر. در تفکر انتقادی ۶ سوال مهم «چه، چرا، چگونه، چه کسی، کجا، چه وقتی» داریم. این‌ها را باید در قبال همه داده‌ها و اطلاعاتی که به ما میرسند مطرح و برایشان پاسخ صحیح و صادقی پیدا کنیم. ما در موضوعات دینی، یک نظام اعتبارسنجی برای روایات و احادیث داریم.
در موضوعات مختلف فضای مجازی هم نباید بدون اعتبارسنجی پذیرش داشته باشیم و باید مواجهه فعالی داشته باشیم. در معارف اهل بیت هم هرچقدر انس با قرآن بیشتر باشد، قدرت تحلیل و شناخت درست موضوعات بیشتر خواهد شد. آشنایی و انس با قرآن، تخصص نمی‌خواهد بلکه همت می‌خواهد. در علوم قرآنی یک بحثی مطرح می‌شود که در فضای مجازی هم مطرح می‌شود. قرآن، زبان کتابت نیست و زبان گفتگو است. چیزی که در گفتگو متوجه می‌شوید با چیزی که در متن می‌خوانید از حیث مفاهمه تفاوت دارد؛ بنابراین چیزی که مهم است ارتباط و انس با قرآن است. قرآن صرفا برای اساتید علوم قرآنی و مفسرین نازل نشده و برای همه نازل شده است و از این باب انس با قرآن فضیلت و بلکه یک رسم عمومی زندگی است.
نقش رسانه در تمسک به سیره معصومین
این کارشناس می‌گوید: رسانه و فضای مجازی برای رسیدن به معارف اهل بیت تا الان تقریبا هیچ تاثیری برایم نداشته است. چون فضای مجازی یک ابزار است و خاصیت دیگری ندارد. مثل این می‌ماند که بپرسم قاشق چقدر در رشد شما تاثیرگذار بوده است؟
آیا قاشق، چیز مهمی است؟ نه. اگر باشد راحت‌تر غذا می‌خوریم. فضای مجازی هم همین طور است. اقتضائات زیست امروز جامعه است. بودن یا نبودن فضای مجازی در انس و ارتباط با معارف تفاوتی ایجاد نمی‌کند، اما نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم. این چیزی است که با گذر زمان و در نظم تکوینی خلقت ظهور کرده است و این دوره و زمانه هم اقتضائات خودش را دارد.
او با اشاره به شیوع استفاده نسل جوان از فضای مجازی می‌گوید: برخی می‌پرسند نسل امروزی در فضای مجازی حضور دارند پس آیا اجتنابی از حضور و فعالیت در آن برای نشر معارف وجود ندارد؟ جواب مثبت است، اما بر اساس سوال شما اینجا سه ساحت برای گفتگو وجود دارد.
یک ساحت رسانه و پیام است، یک بحث درباره سیره رضوی و سبک زندگی است، یک بخشی هم درباره شیوه مواجهه مخاطب در پذیرش معارف اهل بیت و سبک زندگی خاندان عصمت و طهارت است. اما من نکاتی درباره هر سه ساحت دارم. اول این که مگر قرار است در ترویج سیره و معارف اهل بیت تکرار معصوم داشته باشیم یا به تعبیری از امام معصوم به فرض محال یک کپی ناقص ایجاد کنیم؟ سبک زندگی رضوی کلیاتی به نام ایمان، یقین و صبر، مناسک آیینی و ارزش‌های انسانی دارد. این ارزش‌ها ابداً به یک نسخه عملیاتی و مصداقی واحد نمی‌رسد و در نسبت با هر نفر، تعبیر منحصر به فرد و متفاوتی پیدا می‌کند. مثلا درباره اربعین و پیاده روی اربعین، ارزش صبر برای یک نفر در نرفتن و حسرت خوردن معنا می‌شود و برای فرد دیگری در تحمل سختی سفر تعبیر می‌شود. هر دو ارزش صبر را دنبال می‌کنند، اما در مصداقی کاملا متفاوت.
نکته دیگر هم این که اگر درباره سیره صحبت می‌کنیم باید بدانیم سیره چیست؟ تکرار بینش و نگرش و شیوه اندیشیدن است یا تکرار ظواهر جزئیات رفتار‌ها و زندگی‌ها و...؟
ساحت دیگر هم روش استفاده و مواجهه با فضای مجازی برای آشنایی با سیره ائمه معصومین علیهم السلام است. آیا ظرف فضای مجازی، گنجایش شناخت اهل بیت را دارد؟ این فناوری با همه فراگیری و... آیا گنجایش مباحث عمیق معرفتی را دارد؟ به نظر من، معرفت از جای دیگری می‌آید. ادبیات دینی ما این گونه می‌آموزد که اگر می‌خواهید به بصیرت برسید اهل صبر و تقوا باشید. نمی‌گوید که اهل تلمذ و اکتساب باشید. یا اینکه در تلمذ برای کسب دانش بر رفتار‌ها و ملکاتی مانند حفظ حرمت استاد تاکید دارد به جای تقویت حافظه و...
فضای مجازی مرجع معرفت و شناخت نیست، اما بستری است که اگر کسی توانست از مرجع یقین، تقوا، صبر و دیگر راهبرد‌های معرفت افزایی دین به معرفت برسد، بهره خود را از معارف حقه در یکی از محل‌های عرضه معرفت در این فضای عرضه کند. یکی از آن فضا‌های نشر و عرضه نمادین معارف، فضای مجازی است. فضای مجازی نمی‌تواند معرفت بیفزاید، اما یکی از فضا‌هایی است که ظرف نمایش پوسته و نشانه‌های معارف شاید باشد. باید توجه داشت که این روز‌ها دور تا دور ما را هوش مصنوعی، فناوری اطلاعات، فضای مجازی و... گرفته است در صورتی که ادبیات دینی ما می‌گوید انسان بر همه این‌ها احاطه دارد.
به خلاف اینکه هیمنه فناوری و رسانه به گونه‌ای است که انسان بی بهره از معرفت خود را در تحت سیطره آن می‌پندارد.
اهمیت اخلاص در تولید محتوا
این کارشناس می‌گوید: درباره بسیاری از محتوا‌های بلاگر‌ها و... سوالی مطرح می‌شود که این محتوا‌ها چطور وایرال می‌شود؟ آیا آن تولید کننده محتوا، خودش را صرفا درگیر یک محتوای خوب می‌کند یا بخش بزرگی از کار را برای انتشار محتوایش صرف می‌کند و یا اینکه پخش شدن محتوا کار خود او نیست؟
مثلا اگر دیدار شاعر سرود سلام فرمانده را با رهبر انقلاب ببینید، متوجه می‌شوید که مقام معظم رهبری از شاعر تجلیل نمی‌کنند بلکه می‌گویند کاری که اخلاص داشته به اذن خداوند متعال اینقدر چرخیده و فراگیر شده است. یکی از مشکلاتی که ما درباره تولید محتوا داریم این است که تولیدات، مخاطب نمی‌گیرد. از هر ابزار و دانشی استفاده می‌کنند، اما باز هم جواب نمی‌دهد. آن چیزی که در توفیق یافتن یک تولید محتوا خوب جواب می‌دهد اخلاص است و خدا هم به آن برکت می‌دهد.
اگر بخواهیم تولیدکننده باشیم نیازی نیست که همه ابزار‌ها را یاد داشته باشیم. اولین گام این است که اراده کنیم مسلمان باشیم و مجهز به قرآن بشویم. اهل صبر، تقوا و مجاهده باشیم. اگر این گونه بود فناوری در خدمت ما می‌آید و انتظار جذب مخاطب را نداریم. به نظر شما چرا بزرگانی مثل آقای بهجت، آقای دولابی و... اینقدر محتواهایشان وایرال می‌شود؟ که محتوای بسیاری از بلاگر‌های معروف اینقدر منتشر نشده است. چون این محتوا اخلاص داشته است.
تقوایی در جمع بندی گفتگو اظهار داشت: به عنوان یک شیعه در بهره مندی از فرصت رسانه‌ای دو ماه محرم و صفر باید ارزش‌های بدیع معارف اهل بیت علیهم السلام را در گام اول درک کنیم و با استفاده از راهبرد‌های صبر، تقوا و مجاهدت، معرفت و دانش را به واسطه خاندان رسالت از درگاه احدیت طلب کنیم.
در گام دوم، ارزش‌های خبری یا محاسن کلام اهل بیت عصمت علیهم السلام را مورد نظر قرار دهیم و مبتنی بر آن به تولید محتوای نمادین برای نشر در فضای مجازی اقدام کنیم. و در گام آخر از اخلاص و درستی نیت خود در این فرآیند مراقبت کنیم تا در سایه لطف الهی در دعوت انسان‌ها به این مسیر سعادت سهمی هرچند ناچیز، ولی ارزنده نصیب ما شود.
منبع: فارس
