مدتی پیش، خبر تغییر تاریخ مناسبت روز وقف در تقویم رسمی کشور از ۲۷ صفر به ۱۶ ربیع الاول منتشر شد که با حلول ماه مبارک ربیع و در آستانه روز وقف به شکل گیری یکی از موقوفات مهم کشور، یعنی سرای حاج نادعلی در بازار تهران پرداخته ایم که هر ساله توانسته است خدمات زیادی را به مهمان‌های خود ارائه دهد. 

سید حسام الدین بنی هاشمی، وکیل موقوفه سرای حاج نادعلی درمورد تاریخچه تأسیس آن بیان کرد: ۱۴۲ سال است که این موقوفه پابرجاست و نیت آن، اقامه عزای اهل بیت (ع) است و علاوه بر این، نیت‌های عمومی اجتماعی مثل کمک به فقرا هم، دارد و سالیان گذشته، این کار به صورت خودجوش انجام می‌شده است و در دوره ای، موضوع ساخت و ساز این جا مطرح شد و وقفه‌ای هم در این بین رخ داد، اما یکی دو سال است که در حال احیای دوباره آن هستیم. روزی که پس از چندین سال داشتیم این جا را برپا می‌کردیم مخاطبان جلسات اول ما شاید به ۱۵-۱۰ نفر نمی‌رسیدند، اما الحمدلله این مدت روند به گونه‌ای پیش رفت که حیاط دیگر جایی نداشت و ظرفیت تکمیل شده بود. 

او درمورد اقدامات انجام شده در این موقوفه گفت: یکی دیگر از کار‌های ما این است که در بخش اطعام، اغلب افرادی سر این سفره بنشینند که از لحاظ مالی ضعیف هستند و سعی کردیم شأن و منزلت اهل بیت علیهم السلام و آن‌ها حفظ شود و از رستوران مطرح بازار، غذا را تهیه و پخش می‌کنیم و خیلی از افرادی که سر سفره می‌نشینند عنوان می‌کنند شاید سالی یک بار هم نتوانند از جلوی درب این رستوران رد شوند و الحمدلله، این خیمه امسال برپا شد و ان شاءالله، اگر توفیق داشته باشیم این خیمه را بزرگ‌تر می‌کنیم.

با توجه به این که نیت واقف عزای ائمه اطهار علیهم السلام است دهه آخر صفر را به مناسبت رحلت پیامبر اکرم صل الله علیه و آله والسلم و شهادت امام حسن مجتبی (ع) و حضرت اباعبدالله الحسین (ع) امام رضا (ع) برپا می‌کنیم و از منبری‌های سرشناس و مداحان بزرگوار دعوت می‌کنیم و با توجه به بضاعتی که داریم حدود ۳۰۰-۲۵۰ نفر در این موقوفه حضور دارند.

وکیل موقوفه سرای حاج نادعلی تصریح کرد: در رابطه با وقف باید گفت که در کشور ما، افراد از وقف بهره برده اند و نمی‌توان کسی را پیدا کرد که از این سنت حسنه بهره‌ای نبرده باشد. به همین دلیل، خیلی از افراد وقف آب یا کشاورزی می‌کنند و اگر به سیره اهل بیت علیهم السلام نگاه کنید آن بزرگواران نیز، وقف می‌کرده اند و از جمله می‌توان به نبی مکرم اسلام (ص) و حضرت امیرمومنان، حضرت علی (ع) اشاره کرد و هیچ کسی نیست که بگوید از مسجد استفاده نکرده ام یا به حسینیه نرفته ام. مثلاً خیلی از چاه‌های شهر کاشان وقف هستند و این نشان می‌دهد که تا چه اندازه موضوع وقف باعث گره گشایی در زندگی افراد شده و بسیاری از مشکلات مردم را برطرف کرده است. 

او گفت: سرای موقوفه حاج نادعلی در سال ۱۲۶۰ هجری شمسی، از اموال حاج  میرزا آقا کجوری و به دست مبارک شیخ فضل الله نوری وقف شده است و بیش از ۱۴۰ سال است که این خیمه پابرجاست و در سنوات گذشته، این کار به صورت سنتی و خودجوش توسط کسبه انجام می‌شده است و به حمدالله بعد از بازسازی سرا، این کار را به شکل و سیاق گذشته شروع کردیم که خدا را صد هزار مرتبه شکر به وسیله این خیمه، خیلی‌ها از سر این سفره بهره برده اند و بدون مبالغه عرض می‌کنم از روزی که فضای خیمه را پررنگ‌تر کردیم کاسبی و شرایط و مشکلاتمان رفع و رجوع و بهتر شد. 

بنی هاشمی درمورد هزینه برگزاری مراسم‌ها در سرای موقوفه حاج نادعلی بیان کرد: یکی از نیت‌های این موقوفه، عزای اهل بیت علیهم السلام است و به همین خاطر، ما موظف هستیم طبق نص وقف نامه، عوایدی از مال الاجاره و درآمد‌های این چنینی را صرف این کار کنیم که تا به امروز، این کار انجام شده و هزینه‌ها بدون این که کسی تحت فشار قرار بگیرد صرف شده است و سعی کردیم این نیت را هر سال بهتر از سال قبل اجرا کنیم و الحمدالله، به حدی برکت این موقوفه زیاد است که بنده، کمتر کسی را می‌بینم این جا حضور داشته باشد و ناراضی از آن برگردد و درواقع، به هر شکلی، همه افراد بهره مند می‌شوند. در نتیجه، ما مکلف هستیم نیت واقف را اجرا کنیم و نمی‌توانیم از نظر واقف جلوتر یا عقب‌تر برویم، در حالی که یک سری از موقوفات هستند که بیشتر، فضای مذهبی آن‌ها برجسته است و در مقابل، موقوفات دیگری هستند که بیشتر گرایش اجتماعی دارند. اما این موقوفه تلفیقی از گرایش‌های اجتماعی و مذهبی است و آن چه که واقف در آن سال برای متولیان پس از خود امر کرده بحث احیاء و اقامه‌ی عزا بوده است و ما موقوفات ولادت و اعیاد را نداریم. اما الحمدالله کسبه از درآمد شخصی خود بعضاً این فضا را عطرآگین می‌کنند.

او درمورد اهمیت وقف مطرح کرد: خواهشی که داریم این است که به موضوع بحث توجه زیادی شود؛ هم افرادی که متولی هستند و هم کسانی که نظارت دارند و حتی افرادی که به اصطلاح آقایان اوقافی، موقوفٌ علیهم هستند تا جایی که امانتی که دست ماست را به درستی اجرا کنیم تا بتوانیم بسیاری از مشکلات جامعه را حل کنیم. چون با این کار می‌توانیم خیلی از فشار‌های اجتماعی را برداریم و موقوفات درمانی زیادی داریم که در این شرایط گرفتاری مردم، بسیاری از این موقوفات می‌توانند به داد مردم برسند. اما با توجه به این که منابع محدود است و ما مکلف هستیم آن چه که واقف گفته است را اجرا کنیم فردی که این موقوفات و وقف نامه‌ها را تنظیم می‌کند باید به کارشناس آن رجوع کند تا بتوان مشکلات روز را حل کرد.

وکیل موقوفه یادآور شد: خیلی از موقوفات به اصطلاح آقایان فقهی، تعذر دارند. مثلاً عزیزی وقف کرده است سر قبر فلان واقف یا فرد روضه خوانی شود که واقعاً بعد از گذشت صد یا دویست سال، واقعاً چنین عملی انجام شدنی نیست. اما وقتی وقف کلی برای مشکلات جامعه داشته باشیم چه در بحث نیت‌های مذهبی و اجتماعی و چه درمورد نیت‌های علمی، می‌توانیم خیلی از مشکلات را حل کنیم و تدوام آن الی الابد است و اگرچه نظر بنده این نیست که موقوفات خاص نداشته باشیم، ولی وقتی چنین کار بزرگی انجام می‌شود بهتر است سفره پهن‌تر شود تا افراد زیادتری بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
تداوم و ماندگاری مراسم های مذهبی در بازار تهران ریشه قدیمی دارد

سید غفار وهابی، شهردار ناحیه ۳ منطقه ۱۲ در خصوص تلاش شهرداری برای تداوم و ماندگاری این مراسم های مذهبی بیان کرد: مجموعه فعالیت‌های مذهبی در بازار تهران اقدام و حرکت جدیدی نیست و ریشه قدیمی دارد و به سال‌ها و صدها سال قبل برمی‌گردد و طبق آن‌چیزی که سینه‌به‌سینه منتقل شده است بازار تهران هم، به واسطه این‌که مصیبت‌هایی که آل حسین(ع) بعد از واقعه عاشورا در بازار شام کشیدند برای‌ این که نشان دهند که همه بازارها مثل بازار شام نیستند عزاداری‌هاو تکیه‌ها در بازار تهران شکل می‌گیرد و پایه‌گذاری می شوند و آن‌چیزی که الان اتفاق می‌افتد یک همبستگی بین هیئت‌های مذهبی و شهرداری تهران در این زمینه است که ما امور مرتبط با برگزاری این مراسم را تسهیل کرده و در هر جایی که می‌توانیم کمک کنیم و اقدامی در شرح وظایف آن داشته باشیم که عزیزان کاری که ریشه دیرینه دارد را بتوانند با کیفیت بهتری انجام دهند و به همین دلیل، در کنارشان هستیم و همکاری خود را ادامه می دهیم تا این جریان فرهنگی ریشه‌دار قدیمی که اتفاقاً اصالتش هم، موردنیاز است پا بگیرد و همین‌طور ادامه داشته باشد.

شهردار منطقه ۱۲ تهران درمورد تعداد تکیه های مذهبی بازار تهران گفت: تقریباً در سراها و راسته‌های بازار، گروه‌ها و تکیه‌های مذهبی مختلفی وجود دارد و بعضی‌ها از آن ها قدمت خیلی قدیمی دارند و بعضی‌ها جدیدتر و نوین‌تر هستند. اما آن چیزی که مشخص و بارز است این است که این جریان مذهبی فرهنگی با اصل‌و نسب، خودش را پرورش داد و شاخ و بال پیدا کرده است و هرروز اضافه می‌شود. یعنی وقتی در یک تیمچه و راسته ای، عده‌ای دور هم جمع می‌شوند و مراسم می‌گیرند این حرکت ادامه پیدا می‌کند‌ و بعد در مقاطعی مثل ظهر عاشورا، تمام این تکیه‌ها از فعالیت انفرادی یا تکیه خودشون خارج شده و هم‌بسته می‌شوند و به هم می‌پیوندند و در یک‌جا و در یک شرایط، نسبت به برپایی راه‌اندازی دسته‌های عزاداری اقدام می‌کنند تا نشان دهند که این تکیه های فرهنگی که وجود دارند به‌هم متصل هستند و به‌هم پیوسته اند و می توانند جریان فکری کاملی را راه بیندازند. بنابراین، ما هم تلاش می‌کنیم که اقداماتی را انجام دهیم آن هم در مقاطعی که ریشه‌دار است و در مقاطعی که به اصل موضوع دخل‌وتصرفی نکنیم تا با صلابت و پرشکوه‌تر برگزار شوند و نمود بیشتری داشته باشند.

وهابی تصریح کرد: همه تلاش می‌کنند که سهم خودشان را ادا کنند. چون ما با خرده‌فرهنگ‌ها و راسته‌های کارکردی بازار هم، روبرو هستیم و این‌ها باعث می‌شوند که هر راسته‌ای برای خودش تکیه و مراسم و مناسبت مجزای خودش را داشته باشد، اما در مقاطع خاص تلاش می‌کنیم که همه این‌ها کنار هم قرار بگیرند تا با راه‌اندازی دسته‌های عزاداری و حرکت در سطح بازار نشان دهند که درعین‌حال که هر راسته برای خودش مستقل است و مراسمات خاص خود را دارد اما یکپارچه و به‌هم پیوسته‌اند.

او درمورد اقدامات انجام شده در بازار تهران مطرح کرد: ما در سال ۱۴۰۲ برای این که این هم‌بستگی را بیشتر کنیم و بازار خودش را نشان دهد با کمک عزیزانی که صاحب اندیشه هستند در مورد این موضوعات، در هیئت اندیشه ورز در سطح ناحیه و منطقه دوازده شهرداری تهران جلساتی را برگزار کردیم و قرار شد که در سه‌شنبه‌های مهدوی که آغاز فعالیت‌های فرهنگی در سطح بازار است به‌عنوان یک روز شروع، همه عزیزان با هم بیاییم و آن‌چه که در قبل اجرا می‌شد و در سنت بازار بود را مجدداً احیا کنیم. به‌همین منظور، ما با کلاس درس اخلاق برای کارکنان شهرداری آغاز کردیم و سه‌شنبه‌ها بعد از نماز ظهر و عصر، کلاس درس اخلاق برگزار می‌شود و دوباره کلاس درس مکاسب را در دستور کار قرار دادیم که از قدیم در بازار رسم بود و هر کسی که می‌خواست کسب‌وکاری را شروع کند با اصول فقهی و مذهبی کسب‌و کار و همچنین، رفتار و فرهنگ‌های شروع کار صبحگاهی به منظور خیر و برکت بیشتر، در مساجد و اماکنی که داوطلب بودند از برگزاری این کلاس‌ها حمایت کردیم تا راه اندازی شوند و هر سه شنبه این فعالیت‌های فرهنگی ادامه دار باشند و تا جایی پیش برود که وقتی یک شهروندی به بازار تهران مراجعه می‌کند در روز سه‌شنبه و روز‌های بعدش ببیند که مثلاً راسته‌های تجاری، در روز سه‌شنبه تخفیف خاصی گذاشته اند و این تخفیف از روز سه‌شنبه شروع می‌شود و تا سه‌شنبه بعدی ادامه دارد.

او افزود: این مجموعه اقدامات را انجام می دهیم به اضافه این‌که از شهروندان مسئولی که در شرح وظایف خود به‌عنوان یک شهروند در بازار تهران، رفتار ویژه‌تری نشان دهند هم در بحث نظافت و مسئولیت‌پذیر بودن و هم زیبایی محل کسب و کارشان و سبز نگه‌داشتن و توجه به محیط زیست هر سه شنبه دعوت کرده و تقدیر می‌کنیم.

بازار؛ پایه گذار بسیاری از مراسم ها و آئین های سنتی در ایران 

احسان کاظم، هیئت امنای سرای موقوفه حاج نادعلی درمورد برگزاری مراسم‌های مذهبی در این سرا و در بازار به عنوان خاستگاه بسیاری از آئین‌ها بیان کرد:

بازار تهران، نه تنها یک پایگاه اقتصادی است بلکه در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز، از قدمت زیادی برخوردار است تا جایی که شاید سابقه فرهنگی و اجتماعی آن برجسته‌تر از مسئله اقتصادی اش بوده است و بنا‌های قدیمی بازار تهران گواه این موضوع هستند. مثلاً مسجد امام بازار فقط یک مسجد نیست چراکه از فرمان مشروطیت تا اتفاق‌های دیگر در آن رخ داده است و آئین‌های مذهبی از جمله مواردی هستند که از گذشته تا به امروز، در بازار تهران مشهود بوده اند. زیرا بازار پایه گذار بسیاری از مراسم و آئین‌های سنتی در تهران و بسیاری از شهر‌های دیگر است که چهارپایه خوانی یکی از نمود‌های آن است که مردم درمورد آن بسیار شنیده اند. 

احسان کاظم گفت: در هر یک از سرا‌های بازار، تکیه‌هایی وجود دارند که از اول محرم تا آخر صفر، روضه‌هایی در آن‌ها برپا شده و زمان آن‌ها به گونه‌ای تنظیم می‌شده است که با یکدیگر تداخل نداشته باشند و این نشان می‌دهد که از قدیم، روضه‌ها در بازار برگزار می‌شده اند. البته باید به این مسئله اشاره کرد که تا حدی از رونق گذشته اش کم شده است. مثلاً چهره‌هایی مثل مرحوم سید احمد خوانساری و مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی که از بزرگان بوده اند از وزنه‌های بازار به شمار می‌آمده اند و این نشان می‌دهد بزرگانی مثل این افراد در بازار جریان ساز بوده اند تا جایی که در کسب و کار خود از اخلاق حرفه‌ای و اسلامی استفاده کرده و تحت عنوان مکاسب و... به کاسبان منتقل می‌کرده اند و به همین خاطر، حال و هوای بازار در مناسبت‌های مذهبی به گونه‌ای دیگر بوده است و کمرنگ شدن این فضا در مقایسه با گذشته به خاطر مسائل اقتصادی است. 

هیئت امنای سرای موقوفه حاج نادعلی تصریح کرد: در سرای حاج نادعلی بازار تهران کار‌هایی انجام داده ایم چراکه جزء پنج، شش سرای تاریخی بازار است. از اینرو، به کمک کسبه اولین کاری که کردیم بازسازی فضای مخروبه بود و دو سال است که با تلاش زیاد و با کمک متولی محترم به احیای آن پرداختیم و این کار خیلی تأثیرگذار بوده و در همین مدت، در بازار زبانزد شده است. بنابراین، چیزی که برای بنده مهم است این است که اگرچه از گذشته، چنین مراسم‌ها و اتفاقاتی در بازار بسیار برجسته بوده است، اما الان، در مقایسه با قبل کم رونق‌تر شده است، در حالی که بازار این ظرفیت را دارد تا جایی که وقتی مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی در قید حیات بودند شب‌های احیاء یکی از پرشورترین برنامه‌ها در بازار بود و متأسفانه، پس از فوت این بزرگان کمرنگ‌تر شد و باید برای این موضوع فکر اساسی کرد تا توجه بیشتری به آن شود.